Luật gia Trần Đình Thu
Không phải đến bây giờ, khi cộng đồng mạng đang ồn ào về phát biểu
của Giáo sư Ngô Bảo Châu chúng tôi mới đặt vấn đề này. Trước đây chúng
tôi cũng đã có đặt vấn đề trong một hai bài viết liên quan. Trong những
bài viết ấy chúng tôi có nhắc đến sự cần thiết hay không khi thành lập
viện toán này. Nhưng khi ấy chúng tôi chỉ đặt vấn đề một cách gián tiếp.
Nay chúng tôi xin trở lại vấn đề này một cách trực tiếp trong một bài
báo đầu xuân.
Chúng ta hẳn còn nhớ việc chúng ta đưa phi công Phạm Tuân lên vũ trụ,
coi đó như một chỉ dấu cho sự phát triển mạnh mẽ của nền khoa học kỹ
thuật Việt Nam trong thời kỳ bao cấp. Có lẽ tới bây giờ thì không còn ai
là không thấy bật cười với sự ngây thơ của chính chúng ta khi đó. Tôi e
rằng cách nghĩ ấy của mấy mươi năm về trước nay trở lại với trường hợp
của Viện toán cao cấp.
Việc phát triển của bất cứ một lĩnh vực riêng biệt nào trong một quốc
gia cũng phải tương đồng với trình độ phát triển chung của quốc gia ấy.
Không thể có một quốc gia nghèo đói Châu Phi sản xuất ra loại máy tính
làm chao đảo thị trường toàn cầu, không thể có một quốc gia Châu Á lạc
hậu bỗng nhiên có số lượng giải thưởng Nobel nhiều bằng nước Pháp nước
Mỹ. Trong một quốc gia, có thể có một vài lĩnh vực đột biến phát triển
nhanh hơn các lĩnh vực khác nhưng nhìn chung đều không thể tách khỏi quỹ
đạo của sự phát triển chung của quốc gia đó đối với thế giới.
Việt Nam xếp thứ hạng dao động khoảng đoạn giữa của thế giới về trình
độ phát triển nói chung. Như vậy các lĩnh vực riêng biệt khác cũng trồi
sụt trong khoảng đó. Từ khoa học cơ bản cho đến khoa học ứng dụng rồi
thì văn học hội họa điện ảnh… Tất tần tật đều xoay quanh cái đoạn lưng
chừng thế giới ấy mà thôi. Và toán học dĩ nhiên không thể ngoại lệ. Lập
luận như thế để chúng ta thấy đâu là sự hợp lý đâu là sự bất cập của
việc thành lập viện toán này.
Theo như chúng tôi biết, nhiệm vụ của một viện toán cao cấp như thế
thường là giải quyết các vấn đề cốt lõi của toán học nhân loại. Nó rất
cần có ở một nước như Mỹ, như Nga, như Pháp, như Đức… Còn ở Việt Nam thì
sao? Có quá sức không khi chúng ta đặt nhiệm vụ giải quyết các vấn đề
tầm cao ấy của toán học nhân loại lên trên vai chúng ta và có cần thiết
không khi chúng ta, còn rất nhiều việc phải làm, ngay trong lĩnh vực
toán học ứng dụng, lại đi gánh vác một nhiệm vụ quá lớn lao thế này?
Trên phạm vi toàn cầu, luôn có sự phân công một cách tự nhiên về
nghiên cứu khoa học. Các nước phát triển nhất bao giờ cũng gánh vác
nhiệm vụ khai mở, các nước khác sẽ phát triển theo từng rìa nhánh tùy
theo trình độ phát triển của mình. Một đất nước có nền kinh tế xếp hạng
lưng chừng thế giới liệu có nên và có thể gánh vác việc giải quyết các
vấn đề đỉnh cao toán học không?
Xin lấy một ví dụ đời thường thế này. Xưa nay có ai thấy nhà nghèo mà
đi buôn vàng buôn kim cương không? Có thể anh ta là kỹ sư chế tác kim
cương giỏi, nhưng mở tiệm buôn bán vàng kim cương là chuyện khác. Toàn
bộ tài sản của anh ta nếu vét hết thì có chừng năm bảy hoặc mười lăm hai
mươi cây vàng, anh ta nên mở tiệm buôn vàng bạc kim cương không hay chỉ
nên làm cơ sở vệ tinh chế tác cho các đại gia lấy tiền công? Tầm thế
giới cũng như vậy thôi. Nước giàu làm chuyện lớn, nước nghèo làm chuyện
nhỏ. Đó là sự phân công hợp lý.
Chúng tôi không rõ sáng kiến thành lập viện toán này là của ai, chỉ
thấy nó rộ lên từ khi Giáo sư Châu đoạt giải Fields và sau đó nhanh
chóng đi vào hiện thực. Có cảm giác rằng Giáo sư Châu xem viện toán này
như là một phần thưởng quốc gia dành cho ông, song song với một phần
thưởng vật chất khác là ngôi nhà. Là một nhà khoa học, mấy mươi năm chăm
chăm toán học, giờ đây ôm cái phần thưởng là một viện toán học, xoay
trở thế nào đây? E rằng lực bất tòng tâm. Thực ra Giáo sư Châu cũng chỉ
là một phần mấy chục nghìn của toán học thế giới. Bổ đề cơ bản Langlands
tuy rằng quan trọng nhưng nó không phải là tất cả. Toán học mênh mông,
phần Giáo sư Châu làm được chỉ như hạt thóc giữa đống lúa trong vụ mùa
bội thu. Vì thế ôm cái phần thưởng ấy có khi mất nhiều hơn được. Người
nhận thưởng mất, người trao thưởng cũng mất. Chúng tôi nhận thấy dường
như Giáo sư Châu đang bị gánh nặng đè lên vai. Mong nhà toán học của
chúng ta bình tĩnh trong mọi việc.
T.Đ.T
