Ca dao trào phúng

Lê Thương

Dân Luận

Đề cập đến văn chương, chúng ta không thể nào bỏ qua nền thi ca bình dân mà ca dao là một trong những thể loại quen thuộc nầy. Từ lâu, ca dao đã đi vào lòng dân tộc và ca dao trào phúng là ca dao nói về những nét trào phúng, hài hước, bông đùa, hóm hỉnh, dí dỏm trong kho tàng văn chương bình dân của tiếng Việt ta.

Ngày xưa, cha mẹ chồng rất hà khắc với nàng dâu, nhất là mẹ chồng cho nên các cô gái ngày xưa rất “ớn” về làm dâu nhà chồng:

Gió đưa bụi chuối tùm lum,
Mẹ anh như hùm ai dám làm dâu.

Hay:

Bà con có biết hay không?
Bố chồng là lông chim phượng.
Mẹ chồng là tượng mới tô,
Nàng dâu mới về là bồ chịu chửi.

Còn các nàng dâu ngày nay đã có các “Phong Trào Giải Phóng Phụ Nữ” đứng sau lưng hay “Đời Mới, Phụ Nữ Mới” vì thế các nàng thường ngâm nga câu:

Ai ơi chồng dữ thì lo,
Mẹ chồng mà dữ mổ bò ăn khao.

Đó là mẹ chồng dữ, còn cha chồng mà dữ thì:

Ai ơi chồng dữ thì rầu,
Bố chồng mà dữ mổ trâu ăn mừng.

Trong tình trường, có nhiều cô gái ỷ mình đẹp, có nhan sắc hay con nhà giảu nên làm cao:

Anh về chẻ lạt bó tro,
Rán sành ra mỡ em cho làm chồng.

Hoặc:

Duyên em đáng giá ngàn vàng,
Anh về bán cả họ hàng cưới em.

Nhưng chàng trai đáp:

Anh về bán cái hột xoàn,
Bán thêm cây vàng dư sức cưới em.

Hay:

Thân em như cái chuông vàng,
Để trong thành nội có ngàn lính canh.

Chàng trai đáp lại:

Thân anh như cái chày vồ,
Bỏ lăn, bỏ lốc chờ ngày dộng chuông.

Đối với những cặp vợ chồng mà tuổi tác hay kích thước chênh lệch thì ca dao trào phúng có câu:

Có phúc lấy phải vợ già,
Sạch cửa, sạch nhà lại ngọt cơm canh.
Vô phúc lấy phải trẻ ranh (bồ nhí),
Nó ăn, nó phá tan tành nó đi.

Hay:

Ai đời chồng thấp, vợ cao,
Rờ vú không tới lấy sào mà quơ.

Còn về những phụ nữ nhan sắc tàn phai, ca dao ta có câu châm biếm:

Mồ cha con bướm khôn ngoan,
Hoa thơm bướm đậu, hoa tàn bướm bay.

Hay:

Còn duyên như tượng tô vàng,
Hết duyên như tổ ong tàn ngày mưa.

Hoặc:

Còn duyên kẻ đón người đưa.
Hết duyên đi sớm về trưa mặc lòng.

Và:

Còn duyên kẻ đợi người chờ,
Hết duyên vắng ngắt như Chùa Bà Đanh.

Trong tình trường, những kẻ nhiều kiên nhẫn, “lì” thì đạt được thành công:

Chuông già đồng điếu chuông kêu,
Anh già lời nói em xiêu tấm lòng.

Nhưng đối với những phụ nữ nhẹ dạ thường nghe những lời nỉ non ngon ngọt ca dao ta khuyên:

Chớ nghe quân tử nỉ non,
Để rồi có lúc ẵm con một mình.

Hay:

Gá duyên với bạn hôm rằm,
Bữa nay bạn bỏ tôi nằm phòng không.

Còn những phụ nữ có chồng mê vợ bé, bỏ bê gia đình thì than:

Gió đưa bụi chuối sau hè,
Anh mê vợ bé bỏ bè con thơ.
Con thơ tay ẵm, tay bồng,
Tay nào xách nước, tay nào vo cơm.

Bởi thế cho nên ca dao khuyên những người đàn ông nhiều vợ rằng:

Trồng trầu thì phải khai mương,
Làm trai nhiều vợ phải thương cho đồng.

Đàn ông là những người tham lam cho nên ca dao có câu:

Sông bao nhiêu nước cho vừa,
Trai bao nhiêu vợ cũng chưa bằng lòng.

Đàn ông tham lam, năm, bảy trái tim:

Đàn ông năm, bảy trái tim,
Trái ở cùng vợ, trái toan cùng người.

Hay:

Hai cô đứng lại cho đồng,
Để anh đứng giữa làm chồng hai cô.

Hoặc:

Lựu, lê anh cũng muốn trồng,
Hai em anh cũng thương đồng cả hai.

Và:

Cây lê, cây lựu, cây đào,
Ba cây anh cũng muốn rào cả ba.

Ca dao ta cũng trách những người ăn ở hai lòng:

Trách ai ăn ở hai lòng,
Đang chơi với phượng, thấy rồng bay theo.

Ở đời có nhiều người chủ quan, tự phụ:

Gió thu thổi ngọn phù dung,
Dạ nàng dù sắt anh nung cũng mềm.

Trong tình trường, có người tán gái hơi ngộ nghĩnh:

Gái chưa chồng hay đi chợ,
Trai chưa vợ ruột tợ trái chanh.
Ngó lên mây trắng trời xanh,
Thương ai cũng vậy, thương anh cho rồi.

Khi mới quen nhau:

Nàng về ta chẳng cho về,
Níu áo nàng lại ta đề bài thơ

Hay:

Nàng về ta chẳng cho về,
Nắm áo nàng lại ta đề số phone.

Khi yêu nhau, ta nương tựa nhau, ta dìu dắt nhau:

Đôi ta như rắn liu điu,
Nước chảy mặc nước ta dìu lấy nhau.

Khi yêu nhau, ta thương nhớ nhau, muốn gần gũi bên nhau nên nàng ước:

Ước gì em hóa ra dơi,
Bay đi bay lại đến nơi anh nằm.

Hay:

Thương anh không tính bạc tiền,
Hôn nhau một cái chết liền cũng vui.

Hoặc:

Anh về em cũng về theo,
Mẹ anh đóng cửa, em leo cột nhà.

Tục ngữ có câu “Nhất gái hơn hai, nhì trai hơn một” cho nên:

Tuổi nàng đã chẵn hai mươi,
Tuổi anh hăm mốt tốt tươi quá chừng.

“Cua” em để dành:

Cam sành lột vỏ còn chua,
Thấy em còn bé, anh “cua” để dành.

Hay:

Cam đường bóc vỏ còn the,
Thấy em còn bé anh “ve” để dành.

Và:

Cầm chài mà vãi bụi tre,
Con gái mười bảy đi “ve” ông già.

Trong tình trường, khi yêu nhau cưới liền để lâu thì mất cho nên ca dao khuyên:

Ai về nhắn với ông câu,
Cá ăn thời giật, để lâu mất mồi.

Đối với những anh chàng dại gái, ca dao trào phúng châm biếm:

Tiếc công khổ cực nuôi cu,
Cu ăn, cu lớn, cu gù, cu đi,

Hay:

Công anh xúc tép nuôi lươn,
Nuôi cho nó lớn, nó trườn nó đi.

Hoặc:

Công anh chăn nghé đã lâu,
Bây giờ nghé đã thành trâu ai cày.

Cá ăn không giật để lâu mất mồi rồi than trời, trách đất:

Trách trời sao vội mưa giông,
Trách em sao vội lấy chồng bỏ anh.

Còn đối với những anh chàng thất tình, ca dao trào phúng bông đùa:

Rồi đây có kẻ thất tình,
Dựa mai mai ngã, dựa tùng tùng xiêu.

Hay:

Chiều chiều có kẻ thất tình,
Dựa mai mai úa, dựa đình đình xiêu.

Hoặc:

Thất tình nước mắt như mưa,
Thấu trời, thấu đất nhưng chưa thấu lòng.

Và:

Châu sa nước mắt ròng ròng,
Thấu thiên, thấu địa, thấu lòng em chăng?

Trai tơ đòi vợ:

Chuối non chuối ép chát ngầm,
Trai tơ đòi vợ khóc thầm ban đêm.
Khóc rồi mẹ lại đánh thêm,
Vợ đâu mà cưới nửa đêm cho mày.

Còn những chàng trai tơ mà lấy gái nạ dòng, ca dao trào phúng chế giễu:

Trai tơ thì lấy gái tơ,
Đi đâu lật đật mà quơ nạ dòng.

Không đưa hối lộ đếch “ừ”:

Chắp tay lạy cụ tình yêu,
Cho con lấy được nàng Kiều ngày nay.
Cụ nhìn trợn mắt, cau mày,
Không đưa hối lộ thì đây đếch “ừ”.

Đi đâu mà chẳng lấy chồng:

Đi đâu mà chẳng lấy chồng,
Người ta lấy hết chổng mông mà gào.
Gào rằng đất hỡi, trời ơi,
Sao không thí bỏ cho tôi chút chồng?

Hay:

Đi chùa lạy Phật cầu chồng,
Hộ Pháp liền bảo đàn ông hết rồi.

Vì không chồng cho nên buồn rầu:

Buồn rầu, buồn rĩ, buồn non,
Buồn vì một nỗi sớm con muộn chồng.

Hết buồn rầu lại đến buồn tình:

Buồn tình nằm ngửa chình inh,
Không ai nằm úp lên mình cho vui.

Và:

Buồn tình hai đứa buồn tình,
Ai về Đồng Tháp cho mình quá giang.

Con gái mà chơi với con trai:

Con gái chơi với con trai,
Rồi sau cái vú bằng hai trái dừa.

Má ơi đừng gả con gần:

Má ơi đừng gả con xa,
Chim kêu, vượn hú biết đâu mà lần.
Má ơi đừng gả con gần,
Con qua xúc gạo nhiều lần má la.

Chọn bạn mà chơi:

Chọn xoài đừng chọn xoài chua,
Chọn bạn đừng để bạn “cua” bồ mình.

Sài Gòn, Nam Vang đi dễ, khó về:

Sài Gòn đi dễ khó về,
Trai đi có vợ, gái về có con.

Hoặc:

Nam Vang đi dễ khó về,
Trai đi có vợ, gái về có con.

Đường cong cong, quèo quẹo:

Đường Sài Gòn cong cong, quèo quẹo,
Gái Sài Gòn không ghẹo mà theo.

Hay:

Đường lục tỉnh cong cong, quèo quẹo,
Gái lục tỉnh không ghẹo mà theo.

Nhiều gái ế chồng:

Bến Tre nhiều gái ế chồng,
Không tin xuống chợ Mỹ Lồng mà coi!

Ca dao trào phúng của ta cũng không quên bông đùa, châm biếm những phụ nữ có tánh lẳng lơ, hoa nguyệt:

Anh đánh thì em chịu đòn,
Tánh em hoa nguyệt mười con chẳng chừa.

Hay:

Chỉ đâu mà buộc ngang trời,
Thuốc đâu mà chữa con người lẳng lơ.

Hoặc:

Lẳng lơ đeo nhẫn chẳng chừa,
Nhẫn thì rơi mất, lẳng lơ vẫn còn.

Chờ ông láng giềng:

Đêm qua để cửa chờ chồng,
Đêm nay để cửa chờ ông láng giềng.

Và:

Cái giường mà biết nói năng,
Thì ông hàng xóm hàm răng chẳng còn.

Giữa chồng và trai:

Hai tay cầm hai quả hồng,
Quả chát phần chồng, quả ngọt phần trai.

Hoặc:

Đêm nằm ôm gối thở dài,
Thương chồng thì ít, thương trai thì nhiều.

Đàn bà Bình Định nổi tiếng giỏi võ nghệ, giỏi côn quyền nên ca dao có câu:

Ai về Bình Định mà coi,
Đàn bà cũng biết đánh roi, đi quyền.

Nhưng:

Ai về Bình Định mà coi,
Đàn bà Bình Định ra oai đánh chồng.

Ai mua cây si:

Ai mua tôi bán cây si,
Si tôi tốt giống, cành chi chít cành.
Hễ mà gặp được đất lành,
Là si phát triển trở thành “siđa”.

Ca dao trào phúng cũng còn châm biếm những anh chàng sở khanh:

Yêu em mấy núi cũng trèo,
Khi em có chửa mấy đèo cũng dông

Nếu mà anh phải lấy nàng:

Trên trời có đám mây xanh,
Ở giữa mây trắng, xung quanh mây vàng.
Nếu mà anh phải lấy nàng,
Anh thà thắt cổ cho nàng ở không.

Trên đồng cạn, dưới đồng sâu:

Trên đồng cạn, dưới đồng sâu,
Chồng cày, vợ cấy, con trâu đi bừa.

Nhưng:

Trên đồng cạn, dưới đồng sâu,
Chồng cày, vợ cấy thằng cu ra đời.

Thu đi để lại lá vàng:

Thu đi để lại lá vàng,
Anh đi để lại cho nàng thằng cu.
Mùa thu tiềp nối mùa thu,
Thằng cu tiếp nối thằng cu ra đời.

Qua đình ngả nón:

Qua đình ngả nón trông đình,
Đình bao nhiêu ngói, thương mình bấy nhiêu.

Nhưng:

Qua đình ngả nón trông đình
Nhìn anh ăn mặc thùng thình em chê.

Đường về đêm tối:

Đường về đêm tối canh thâu,
Nhìn anh tôi tưởng con trâu đang cười.

Giỡn chơi chút xíu:

Gió đưa bụi chuối sau hè,
Giỡn chơi chút xíu ai dè có con.

Trách người quân tử:

Trách người quân tử bạc tình,
Chơi hoa rồi lại bẻ cành bán rao.

Hay:

Trách người quân tử gian manh,
Chơi hoa rồi lại hái cành kế bên.

Chồng đòi “tòm tem”:

Đang khi lửa tắt, cơm sôi,
Lợn la, con khóc, chồng đòi “tòm tem”.
Bây giờ lửa đã cháy rồi,
Lợn no, con nín “tòm tem” thì tòm.

Chính chuyên:

Chính chuyên chết cũng ra ma,
Lẳng lơ chết cũng đem ra ngoài đồng.

Hay:

Chính chuyên lấy được chín chồng,
Ba chồng thành Lạng, ba chồng thành Cao.
Ba chồng để ngọn sông Đào,
Trở về đóng cửa làm cao chưa chồng.

“Tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu”:

Thuyền theo lái, gái theo chồng,
Chồng đi hang rắn, hang rồng cũng theo.

Cưới nàng được chăng:

Kẹo Mỏ Cày vừa thơm, vừa béo,
Gái Mỏ Cày vừa khéo, vừa ngoan.
Anh đây muốn hỏi thiệt nàng,
Làm trai Thạnh Phú cưới nàng được chăng?

Trời ở bất công:

Trời sao trời ở bất công,
Người ba bốn vợ, người không vợ nào!

Ba bà tìm nhà bà tư:

Bà cả, bà bé, bà ba,
Ba bà dắt díu tìm nhà bà tư.

"Một vợ nằm giường Lèo, hai vợ nằm chèo queo, ba vợ ra chuồng heo mà nằm". Thế còn 5 vợ thì sao? Xin thưa:

Đêm khuya năm vợ ngồi hầu,
Vợ cả pha nước, têm trầu chàng xơi.
Vợ hai trải chiếu chàng ngồi,
Vợ ba coi sóc nhà ngoài, nhà trong.

Vợ tư sửa soạn giăng mùng,
Vợ năm dưới bếp trong lòng xót xa.
Chè thưng, cháo đậu bưng ra,
Chàng xơi một bát kẻo mà hết gân.

Đám cưới linh đình:

Trên trời có đám mây xanh,
Ở giữa mây trắng, chung quanh mây vàng.
Ước gì anh lấy được nàng,
Hà Nội, Thái Bình sửa đàng rước dâu.

Thanh Hóa cũng đốn trầu cau,
Nghệ An thì phải thui trâu, mổ bò.
Phú Thọ quạt nước hỏa lò,
Hải Dương rọc lá làm giò, gói nem.

Tuyên Quang nấu bạc, đúc tiền,
Ninh Bình dao thớt, Quảng Yên đúc nồi.
Kiên Giang gánh đá nung vôi,
Thừa Thiên, Đà Nẳng thổi xôi, nấu chè.

Quảng Bình, Hà Tĩnh thuyền ghe,
Sài Gòn, Gia Định chẻ tre bắc cầu.
Anh mời khắp nước chư hầu,
Nước Tây, nước Tàu anh gởi thư sang.

Nam Tào, Bắc Đẩu dọn đàng,
Thiên Lôi, La Sát hai hàng, hai bên.

Lê Thương

Richmond - Virginia