Fukuzawa Yukichi
Văn minh của một quốc gia, không phải do chính phủ sáng tạo từ
trên xuống và cũng không phải do thường dân làm được từ dưới đưa lên.
Văn minh của một quốc gia phải do tầng lớp giữa - giai cấp trung lưu -
có tri thức, kiến thức, động não trước thời cuộc, suy nghĩ hợp lòng dân
thực hiện. Có như vậy mới mong thành công.
Lịch sử của các quốc gia Tây Âu cho thấy sự phát triển công thương
nghiệp ở các nước này không phải do chính phủ tạo ra. Mà tất cả đều là
thành quả được sinh ra từ sự lao tâm khổ tứ, từ qua trình lao động trí
óc cật lực, từ quá trình nghiên cứu tìm tòi đầy gian nan vất vả của các
học giả thuộc giai cấp trung lưu.
Đầu máy hơi nước là phát minh của Watt. Đường sắt là thành quả công
phu của Stevenson. Người nghiên cứu và tìm ra nguyên lý khinh tế là Adam
Smith. Họ đều thuộc tầng lớp giữa, không phải bộ trưởng trong nội các
chính phủ và cũng không phải là công nhân trực tiếp sản xuất. Họ thuộc
giai cấp trung lưu, có tri thức, tìm tòi nghiên cứu, nhờ đó mà làm thay
đổi bộ mặt xã hội.
Để mọi cá nhân có thể nghiên cứu, phát minh và ứng dụng kết quả rộng
rãi trong xã hội, giúp ích cho cuộc sống thì cần phải tổ chức các công
ty, phải khởi nghiệp trong khu vực tư nhân. Bảo hộ và tạo mọi điều kiện
cho các công ty tư nhân phát triển là nhiệm vụ và trách nhiệm của chính
phủ. Khai phá văn minh là công việc của khu vực tư nhân, bảo hộ là công
việc của chính phủ. Có như thế thì mọi người dân mới không dửng dưng,
mới tự hào "công cuộc văn minh hoá" là công cuộc của chính họ, chứ
không phải là vật sở hữu riêng của chính phủ. Có như thế thì nhân dân
mới vui sướng đồng cảm với mọi phát minh sáng chế trên đất nước mình và
càng muốn đồng lòng hợp sức sao cho mình không thua kém phương Tây. Chỉ
có như vậy văn minh mới làm tăng chí khí của dân, mới trở thành sức
mạnh hậu thuẫn cho nền độc lập của đất nước.
Thử nhìn vào công cuộc văn minh đang diễn ra trên đất nước ta mà xem,
tôi chỉ có thể nói rằng chúng ta đang làm ngược với quy luật.
Ở nước Nhật chúng ta hiện nay, người chủ trương thúc đẩy văn minh,
gìn giữ độc lập trước áp lực phương Tây là những người thuộc tầng lớp
giữa trong xã hội, là các nhà trí thức và đơn độc chỉ có họ. Nhưng số đó
cũng chỉ là thiểu số ít ỏi. Còn đa phần các trí thức đều thiếu con mắt
nhận biết thời cuộc. Họ yêu quý và lo giữ chỗ cho bản thân hơn là lo
lắng, ưu tư cho đất nước. Đối với họ, gió chiều nào theo chiều ấy. Đa số
các trí thức kiểu này luôn rình rập tìm kiếm lợi ích trước mắt, săn đón
cơ hội leo vào hàng "quan chức", sa vào các chức vụ quản lý vặt vãnh,
tiêu phí thời gian bằng những việc vô bổ, xa rời công việc nghiên cứu,
học thuật. Họ thoả mãn với quyền cao bổng hậu. Tệ hại hơn nữa, họ lại tự
cao tự đại: "Uyên bác như chúng tôi đã tập trung hết trong hàng ngũ
chính quyền rồi, trong xã hội đâu còn ai?".
Tôi buộc phải nói rằng những ngươi trí thức như vậy là nỗi bất hạnh
cho công cuộc văn minh đất nước. Lẽ ra phải đảm nhiệm vai trò mở mang,
nuôi dưỡng văn minh với tư cách của người trí thức, thì họ lại vùi đầu
vào việc kiếm lợi cho bản thân, họ chẳng bận tâm đến sự thoái hoá của
tinh thần học vấn trong xã hội, đất nước ra sao họ cũng mặc. Như thế mà
vẫn tự cho mình là trí thức được sao?
Đó là một thực tế đáng hổ thẹn.
May sao, trường tư thục Keio của chúng ta không có ai chạy theo trào
lưu đang thịnh hành nói trên. Kể từ khi sáng lập, dù đơn độc nhưng
trường chúng ta chưa bao giờ đánh mất niềm tự hào, dù phải "đơn thương
độc mã" trong xã hội hiện tại, chúng ta đã, đang và vẫn tiếp tục vun
xới, nuôi dưỡng tinh thần độc lập. Chúng ta chỉ có một mục đích gánh vai
nâng đỡ tinh thần độc lập trong nhân dân.
Chúng ta lẻ loi, đang đứng mũi chịu sào trong cơn cuồng phong, trong
dòng nước chảy xiết, chúng ta đang phải gồng mình chống chọi với cả một
trào lưu đang làm thoái hoá xã hội. Nhiệm vụ của chúng ta thật khó khăn.
Nhưng chính lúc này đòi hỏi chúng ta phải có lòng quả cảm và tinh thần
cương quyết.
Dũng khí của con người không sinh ra từ sách vở.
Đọc sách là phương tiện nâng cao học vấn.
Học vấn là phương pháp tiến tới thực tiễn. Chính kinh nghiệm, sự từng trải sản sinh ra lòng quả cảm.
Hội Keio chúng ta, bất chấp khó khăn, bất chấp gian khổ, nguyện đem
hết tri thức kiến thức có được, xây đắp con đường phát triển văn minh.
Để đi tới đó, chúng ta không phân biệt, không từ nan bất kỳ lĩnh vực
nào, ngành học nào. Chúng ta làm thương nghiệp, chúng ta tranh luận luật
pháp, chấn hưng công nghiệp, khuyến nông, viết sách, dịch sách, phát
hành báo, tất cả những gì liên quan tới văn minh.
Mỗi người chúng ta phải suy nghĩ về vai trò, sự đóng góp của bản
thân, phải đi tiên phong trong nhân dân. Chúng ta cùng hợp tác với chính
phủ.
Sức dân và sức chính quyền có cân bằng thì tiềm lực quốc gia mới gia
tăng, nền móng độc lập của quốc gia mới vững chắc, có như vậy nước ta
mới mong được bình đẳng với phương Tây.
Tôi tin rằng, vài mươi năm sau, cũng trong một dịp đón mừng năm mới,
khi nhắc tới buổi sum họp hôm nay, chúng ta chắc sẽ cùng nói với nhau
rằng: "Mới chỉ có nền độc lập mong manh như hồi đó mà chúng ta sung
sướng đến vậy. Bây giờ đã sánh vai bình đẳng thực sự với phương Tây như
thế này thì còn sung sướng đến nhường nào?". Như thế mới là niềm vui
thực sự phải không các bạn
Tôi muốn nói với các bạn truớc khi cho phép tôi kết thúc.
Các bạn sinh viên. Các bạn hãy tự quyết định tương lai, chí hướng của
chính mình theo mục đích của trường tư thục chúng ta ngay từ hôm nay,
ngày đón năm mới này
Tháng giêng năm Minh Trị thứ bẩy (tức năm 1874)
Nguồn: Tác phẩm Khuyến Học
Tác giả: Fukuzawa Yukichi
Người dịch: Phạm Hữu Lợi – Nhà XB Trẻ
Tác giả: Fukuzawa Yukichi
Người dịch: Phạm Hữu Lợi – Nhà XB Trẻ
