Tiến sĩ Đinh Xuân Quân
LTS: TS Đinh Xuân Quân là một kinh tế gia về phát triển và tổ chức cơ chế (governance). Ông đã sống tại Việt Nam sau 1975, đã bị tù cải tạo, vượt biển tìm tự do. Và đặc biệt đã có dịp về làm việc tại Việt Nam trong chương trình phát triển của Liên Hiệp Quốc (UNDP) nhằm giúp cải tổ hành chánh và kinh tế từ năm 1994 đến 1997. Đó là một dịp rất tốt để TS Quân hiểu bối cảnh và tư duy của lãnh đạo CSVN vào lúc đó.
Trước 1975 ông làm cho Quỹ Phát Triển Kinh Tế Quốc Gia và tham gia vào Nhóm kinh tế hậu chiến thuộc Bộ Kế Hoạch của VNCH. Ông là GS Kinh tế tại Đại Học Luật Saigon và ĐH Minh Đức. Cho đến nay ông đã làm chuyên gia cố vấn cho trên 20 nước trên thế giới, kể cả gần đây làm cố vấn kinh tế - hành chính cho Phủ TT Iraq và Phó TT tại Afghanistan dưới sự bảo trợ của World Bank, UNDP và USAID. Ông cũng tiếp tục làm GS tại nhiều ĐH mà ông có nhiệm sở.
Photo: Uyên Nguyên
“Bên Thắng Cuộc – Quyền Bính” của Huy Đức Smashword Edition gồm 760
trang và 11 chương. Quyển này gồm những phân tích khía cạnh kinh tế và
quản lý kinh tế của Việt Nam thời hậu 1975.
Những chương 20, 21 và 22 của quyển “Quyền Bính” nói nhiều về các thế
hệ lãnh đạo mới trong thời kỳ gần đây. Chúng tôi thấy các chương này có
nhiều liên hệ với các chuyện đang xẩy ra hiện nay tại VN. Với chuyên
môn của mình là về kinh tế, người viết bài này sẽ chú trọng về khía cạnh
kinh tế được trình bày trong cuốn Quyền Bính như "các tranh chấp nội
bộ, về kinh tế thị trường – các tập đoàn kinh tế - kinh tế thị trường
theo định hướng XHCN" và những lý do đưa đến khủng hoảng, các tai hại
kinh tế còn kéo đến ngày nay, năm 2013.
Ngoài các chương trước nói về kinh tế, chương 22 nói về các thế hệ
mới trong đó TT Nguyễn Tấn Dũng và cách làm kinh tế của ông qua kinh tế
tập đoàn được đưa ra. “Theo ông Phan Văn Khải thì chính tôi quyết định
đầu tư cho Vinashin khoản tiền bán trái phiếu chính phủ hơn 700 triệu
USD. Sau đó không chỉ Vinashin mà nhiều tập đoàn khác cũng phát triển ồ
ạt nhiều loại ngành nghề, ở đâu cũng thấy đất đai của Vinashin và của
các tập đoàn nhà nước”. ..."Từ 2007, ông Dũng cho đầu tư ồ ạt, tiền đổ
ra từ ngân sách, từ ngân hang, thậm chí, dự trữ quốc gia, dự trữ ngoại
tệ cũng được đưa ra. Bội chi ngân sách lớn, bất ổn vĩ mô bắt đầu”. Từ
cuối năm 2008, khuynh hướng quay trở lại nền kinh tế chỉ huy càng tăng.
Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng vẫn liên tục ban hành các mệnh lệnh hành chánh
hòng kiểm soát trần lãi xuất, kiểm soát thị trường ngoại tệ, thị trường
vàng. TT Nguyễn Tấn Dũng đã đưa GDP tăng trưởng tới mức kỷ lục: 8,5%
vào tháng 12-2007; đồng thời cũng đã đưa lạm phát vào tháng 8-2008 lên
tới 28,2%. Trong sáu năm ông Nguyễn Tấn Dũng giữ chức Thủ tướng, mức
tăng trưởng kinh tế luôn thấp hơn rất nhiều so với mức lạm phát. Năm
2010 GDP tăng đạt mức 6,78% nhưng lạm phát tăng lên 11,75%. Năm 2011
tăng trưởng GDP giảm còn 5,89% trong khi lạm phát lên tới 18,13%. Năm
2012, nền kinh tế gần như ngưng trệ, lạm phát ở mức 6,81% nhưng GDP cũng
xuống tới 5,03% thấp kỷ lục kể từ năm 1999."
Hậu quả của chính sách được mô tả trong Quyền Bính như thế là nền
kinh tế rơi vào tình trạng gần như không lối thoát. Bài "Khối quốc doanh
Việt Nam là khối ung thư của nền kinh tế (1) " nhận xét các doanh
nghiệp Nhà nước hiện nay là lý do của sự chỉ trích từ công chúng về
khủng hoảng hệ thống mà đảng cầm quyền không thể sửa chữa. Theo số liệu
của từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư trích dẫn bởi AFP thì các doanh nghiệp Nhà
nước (DNNN) chiếm 45% vốn đầu tư, 60% vốn vay từ ngân hàng thương mại,
70% tiền tài trợ phát triển và chiếm 70% nền kinh tế nhưng chỉ đóng góp
30% trong tăng trưởng GDP. Khối DNNN còn chịu trách nhiệm cho khối nợ
khổng lồ là 61 tỷ đôla (bằng một nửa số nợ công của Việt Nam hiện tại và
nửa tổng sản lượng VN). Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 30 trong số 85 các
doanh nghiệp Nhà nước cỡ lớn có nợ gấp ba tới 10 lần số vốn. Theo báo
chí thì EVN và Vinacomin là hai doanh nghiệp Nhà nước có nguy cơ sụp đổ,
sau Vinalines và Vinashin, và đang tồn tại nhờ ưu đãi của nhà nước.
Các tập đoàn nhà nước, do chính phủ bảo kê về nguồn vốn, nên đã lao vào
đầu tư không tính toán và bất chấp chuyên môn. Chẳng hạn như một tập
đoàn Vinashin lại đầu tư trong ngành xây dựng/nhà đất hay ngân hàng khi
thấy lĩnh vực bất động sản đang ăn nên làm ra, hay trong lĩnh vực ngân
hàng, vv. Cách đầu tư này không hiệu quả, gây thất thoát cho ngân sách
nhà nước, và làm phương hại đến lĩnh vực tư nhân bởi sự độc quyền và
cạnh tranh không lành mạnh của khu vực nhà nước.
Theo Thời Báo Kinh Tế Saigon Online và các con số của Tổng cục Thống
kê công bố hôm 4/1/2013 và các số liệu Bộ Kế hoạch Đầu tư báo cáo Quốc
hội thì tính đến cuối 2011 tổng số doanh nghiệp có đăng ký là 624,000.
Trong năm 2012 có 55,000 doanh nghiệp đóng cửa và nếu tính từ 2011 thì
đã có hơn 360,000 doanh nghiệp (DN) giải thể - ngừng hoạt động trong 24
tháng. Phần đông các DN ngưng hoạt động vì lãi suất ngân hàng trong giai
đoạn đó quá cao trên dưới 20%, chi phí sản xuất cao làm ăn thua lỗ. Khi
lãi suất hạ giảm bớt thì nợ xấu khiến ngân hàng thắt chặt cho vay,
những doanh nghiệp đang khó khăn càng thêm khó khăn do thiếu vốn và đi
đến chỗ chết.
Vì các DN phá sản cho nên số liệu của Tổng cục thống kê cho thấy
trong 9 tháng đầu năm, Việt Nam có khoảng 1 triệu người - 984 nghìn
người thất nghiệp và gần 1,37 triệu người thiếu việc làm (2). Đứng đầu
về tỷ lệ thất nghiệp là TP HCM ở mức 3,9%, sau đó là khu vực đồng bằng
Sông Cửu Long và Hà Nội ở vị trí thứ hai và ba. Trong thành phần người
thất nghiệp, độ tuổi từ 15-24 tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất, chiếm 46,8%.
Trong đó 38,1% là ở khu vực thành thị và 56,2% ở khu vực nông thôn.
Nói tóm là hiện nay tình trạng là “Các ngân hàng không cho vay, các
doanh nghiệp không đầu tư, các gia đình không còn mua nhà nữa và các
DNNN tiếp tục lãng phí.” Nguyên nhân của tình trạng này là chính sách ưu
tiên cho DNNN của TT NTDũng.
Chương này cũng nêu lên liên hệ chặt chẽ giữa TT NTDũng và phe Công
an. “Lần đầu tiên trong nền chính trị Hà Nội, mối quan hệ giữa Thủ tướng
và công an thực sự có ảnh hưởng qua lại. Ngoài BT Lê Hồng Anh xuất thân
từ Kiên Giang, bên cạnh TT luôn là Tướng An ninh Nguyễn Văn Hưởng.
Trong suốt thời gian này hơn hai mươi lăm phóng viên của gần như đủ các
tờ báo quan trọng nhất bị điều tra. Phóng viên Nguyễn Văn Hải của báo
Tuổi Trẻ và Nguyễn Việt Chiến của báo Thanh Niên bị bắt. Tướng Nguyễn
Xuân Quắc, cục trưởng Cục Cảnh sát Hình sự bị TT Nguyễn Tấn Dũng cho
nghỉ hưu và Ông Quắc còn bị khởi tố… Báo chí trong nhiệm kỳ đầu tiên của
ông Nguyễn Tấn Dũng gần như không còn nhuệ khí để phản biện các chính
sách và đề cập đến các thông tin liên quan đến tham nhũng.
Hậu quả của liên hệ chặt chẽ Công An-TT NTDũng trong thời gian gần
đây, Việt Nam thường xuyên gia tăng đàn áp bất đồng chính kiến với việc
tội danh 'âm mưu lật đổ' được mang ra sử dụng trong nhiều trường hợp
thay cho tội danh Tuyên truyền chống nhà nước. Hơn nữa internet bị kiểm
soát qua các “tường lửa.” Các blogger bị bắt bỏ tù, vào các trại tâm
thần như anh Lê Anh Hùng đã bị đưa vào một trại tâm thần ở Hà Nội (3).
Do áp lực của quốc tế và dư luận trong nước Việt Nam đã trả tự do cho
blogger này nhưng việc đưa vào trại tâm thần là một hình thức đàn áp
mới. Gần đây blogger Điếu Cày bị chuyển trại và giam cách ly (4) mà gia
đình hoàn toàn không được thông báo và hiện ông Điếu Cày đang bị giam
riêng không được tiếp xúc với những tù nhân khác.
Ví dụ khác là vụ án Bia Sơn (4/2/2013) khi tòa án Phú Yên xử tù chung
thân đối với người bị coi là cầm đầu và những người còn lại lĩnh từ 10
đến 17 năm tù, và tất cả phải chịu quản thúc tại địa phương 5 năm sau
khi mãn tù. Ta không lạ gì dưới triều TT NTDũng, vụ “Chương trình Táo
Quân” (5) trên TV tại Việt Nam bị đặt dưới sự kiểm duyệt vì bị đánh giá
là “phản cảm,” hay các vụ công an đánh chết người dân, mang lại sợ hãi
của các chế độ toàn trị và việc bỏ tù các người bất đồng chính kiến gia
tăng.
Hơn nữa khi đọc “Quyền Bính” người Việt phải bực mình nếu không nói
là phẫn nộ trước những lỗi lầm, những tranh chấp nội bộ, những hành động
đê tiện, những cơ hội đã mất, và nhờ vậy cũng biết những người nào đã
mang tròng cái “16 chữ vàng” của Trung Quốc lên VN?
Quyển “Quyền Bính” nói khá nhiều về các lãnh đạo đã và đang quản lý
đất nước. Các cuộc “đấu đá – tranh giành ảnh hưởng hay các cố gắng giảm
bớt “Ý thức hệ” trong việc quản lý Việt Nam” giữa các người này. Quyển
“Quyền Bính” cho thấy các lãnh đạo trong ĐCSVN được quản lý bởi một số
người rất nhỏ, quyết đoán, dư về “ý thức hệ” nhưng ít về “chuyên môn và
ít tham nhũng” như Lê Duẩn, Nguyễn Văn Linh, Đỗ Mười. Phe “cởi mở” gồm
những những người như Trường Chinh, Võ Văn Kiệt, Phan Văn Khải, vv. và
VVKiệt được coi như đầu tàu về phe “cởi mở” và được nhiều người thương
tiếc. Trường Chinh được mô tả như là kiến trúc sư của “Đổi mới,” dùng
những trợ lý giỏi nhưng sau đó cũng phải “tự” rút. Cuộc chiến NVLinh –
Trần Xuân Bách là do thù cá nhân và cả ý thức hệ. Nhiều đòn hiểm được
tung ra diệt Trần Xuân Bách và NVLinh cũng còn muốn hạ Võ Văn Kiệt.
Việc ông NVLinh thù dai ông VVKiệt đã dẫn tới việc ông Đỗ Mười được bầu
làm thủ tướng thay ông Phạm Hùng, v.v. NVLinh mà nhiều người tưởng là
“cởi mở” nhưng thật là một người thủ đoạn, thành kiến, nặng về ý thức hệ
và bảo thủ.
Nó cho thấy một ông VVK hay PVKhải tìm các lời khuyên từ Singapore
qua các chuyến viếng thăm – như việc vào 1991 Lý Quang Diệu đã chỉ trích
VN: “Việc chọn đi theo mô hình Liên Xô đã làm cho nền kinh tế Việt Nam
lạc hậu mất hai mươi năm”. Nó cũng nói về nhiều những cố gắng của các
chuyên viên, và họ đã gặp những khó khăn nào từ phe bảo thủ. Phe cởi mở
còn chịu sức ép từ các nước CS, như ngoài TQ còn có Bắc Hàn cố ngăn cản
Việt Nam có quan hệ với Nam Hàn.
Quyển “Quyền Bính” nói về các lãnh đạo trong ĐCSVN, một tổ chức được
quản lý bởi một số người rất nhỏ, quyết đoán, dư về “ý thức hệ” nhưng ít
về “chuyên môn” và càng kém cỏi về kiến thức. Hậu quả là đảng đã phạm
các lỗi lầm (quản lý kinh tế kém, tự mang cái tròng 16 chữ vàng của TQ,
lấy đất của dân, vv.) do sự kém hiểu biết về chuyên môn, thù cá nhân, ít
biết về thế giới bên ngoài, đã mang lại biết bao nhiêu tai họa cho Việt
Nam.
Quyển sách còn cho thấy các thế hệ lãnh đạo mới ít “ý thức hệ hơn”
nhưng tham nhũng nhiều hơn vì cách làm kinh tế qua các tập đoàn gây quá
nhiều nợ, và nhiều nợ chẳng qua vì vốn chạy vào những cái túi tham nhũng
không đáy. Nó cho thấy là “phe bảo thủ - ý thức hệ” đã cản đà tiến của
Việt Nam và số người "ít bảo thủ" về sau thì lại tham nhũng quá táo tợn.
Hậu quả của việc quản lý đất nước từ 1975 đến nay cho thấy là một thất
bại so với những khả năng của VN. Đảng cộng sản đã liên tiếp lỡ mấy
chuyến tàu đưa Việt Nam tiến đến chỗ phú cường sau khi đất nước đã hòa
bình và thống nhất. Đảng CS đã phạm các lỗi lầm do sự kém hiểu biết của
họ về thế giới bên ngoài, đã mang lại biết bao nhiêu tai họa cho Việt
Nam.
Quyển sách này sẽ giúp người VN tái xác định về cái gọi là Xã Hội Chủ
Nghĩa, về cách quản lý đất nước và đánh thức người đọc tìm cách tiếp
tục “Đổi Mới” theo kinh tế thị trường, nhà nước đối sử bình đẳng với mọi
thành phần kinh tế, chấm dứt việc ưu đãi quốc doanh thối nát kém hiệu
quả, và những nhóm tư bản bè phái (crony capitalism). Phải có quyền bình
đẳng kinh tế trong việc sở hữu các phương tiện sản xuất, nhất là đất
đai (nói là do dân làm chủ, nhưng trong thực tế các quan trong bộ máy
nhà nước được giữ quyền quản lý, có thể đòi lại đất từ người nông dân
bất cứ lúc nào để bán cho những tập đoàn giàu có khác).
Quyển “Quyền Bính” đang giúp mọi người trong và ngoài nước thấy sự
thật về các lãnh đạo cộng sản, mà bộ máy tuyên truyền của đảng đã dựng
lên nhiều huyền thoại để che giấu. Sự Thật đã có sức mạnh "đánh thức"
mọi tầng lớp dân chúng. Nhờ đụng chạm với thực tế đất nước mà nhiều trí
thức tham gia vào các kiến nghị, chẳng hạn hiện nay đã lên đến trên
4,300 người đòi hỏi sửa đổi Hiến pháp 1992, là một bản Hiến pháp chỉ
nhằm bảo vệ quyền lợi của ĐCSVN, đi ngược lại quyền lợi của toàn dân; hy
sinh quyền người cày có ruộng; chà đạp quyền lợi của dân lao động. Bản
HP đó chỉ có mục đích áp đặt một chế độ chuyên chính độc đảng; độc tài
và cảnh sát trị như ở Liên xô và Đông Âu trước đây. Sau nhiều thập niên
bị nhấn chìm trong sợ hãi trước một chế độ toàn trị độc ác, giới trí
thức trong nước ngày nay đang "hóa giải" được cái sợ và dấn thân vào
những hành động cụ thể nhằm xây dựng đất nước. Hiện nay cả nước đang
tiến tới chỗ Nam Bắc một lòng, Trong Ngoài một lòng, nhiều thành phần
trong đảng đang vươn ra kết hợp với dòng ngoài đảng để tiến tới thay đổi
cho đất nước. Tài liệu nghiên cứu của GS Archie Brown về tác động của
giới trí thức đến cải cách ở Liên Xô và Đông Âu trước đây cho thấy là "Ở
Liên Xô và Trung Quốc, cải tổ từ trong đảng có tính quyết định hơn hẳn
sức ép từ bên ngoài hàng ngũ đảng" (6).
Theo chúng tôi, quyển “Quyền Bính” cần được đọc nhiều lần vì nó giúp
người đọc có một cái nhìn về chính trường – XHCN từ tháng 4 năm 1975. Dù
đối với các chuyên gia thì còn rất nhiều sự kiện lịch sử VN quan trọng
chưa được tác giả đề cập, quyển Quyền Bính vẫn giúp chúng ta có cái nhìn
bao quát và hiểu rõ hơn rất nhiều chuyện mà nhà nước CS chỉ muốn giấu
đi để trong bao nhiêu năm chỉ trình bày một tầng lớp lãnh đạo được thần
thánh hóa. Huy Đức đã mang lại sự "giải hoặc" rất lớn cho độc giả, chỉ
với Sự Thật mà trong 20 năm tác giả đã một mình cặm cụi thu thập đã có
khả năng đánh bạt đi biết bao nhiêu dối trá mà qua nhiều thập niên đảng
CS đã cố dựng nên. Một khi đã đứng về phía Sự Thật, người Việt Nam sẽ có
khả năng tự mình đánh giá công hay tội của đảng cộng sản, trước tình
hình trì trệ của đất nước hiện nay.
Tuy nói về chuyện đã qua, quyển sách này rõ rệt là nhằm vào tương
lai. Nó như một làn gió mùa xuân mang lại thức tỉnh cho nhiều người và
nhắc nhở rằng công cuộc “Đổi Mới” chỉ đang ở chỗ nửa vời, cần tiếp tục
một cách căn bản hơn nữa, quyết liệt hơn nữa. Quyển sách cho thấy nhu
cầu thay đổi tại VN đã chín mùi. Nó mang theo nhiều câu hỏi –theo chiều
hướng nghiên cứu của GS Archie Brown - tác động của giới trí thức cho
thấy là “Ở Liên Xô và TQ, cải tổ từ trong đảng có tính quyết định hơn
hẳn sức ép từ bên ngoài”? (7) Liệu TQ có can thiệp nhiều hơn không trong
công việc cải tổ đất nước? Liệu VN có theo mô hình Miến Điện hay không?
Dù sao vào đầu năm chúng ta hy vọng có thể nhìn một hình ảnh VN đang
chuyển mình.
Ts. Đinh Xuân Quân
Chú thích
(1) "Khối quốc doanh Việt Nam là khối ung thư của nền kinh tế" AFP ngày 30/1/2013
(2) BBC ngày 21 tháng 12, 2012.
(3) RFI ngày 8/2/2013
(4) RFI ngày 08/02/2013
(5) RFI ngày 9/02/2013
(6) BBC,5/2/2013 “Nhóm nhân sỹ trí thức gồm 15 vị, đại diện cho những người ký Kiến nghị về sửa đổi Hiến pháp 1992,”
(7) BBC “Thay đổi từ bên trong đảng cộng sản” thứ hai, 13 tháng 2, 2012
