Phạm Thị Hoài
Sau hai tuần kể từ ngày 14.2.2012, Kiến nghị khẩn cấp của công dân Việt Nam về vụ Tiên Lãng nhận được 1361 chữ kí, thu thập trên blog của tiến sĩ Nguyễn Xuân Diện.
Gần như cùng thời gian đó, từ ngày 7.2.2012, Thỉnh nguyện thư đòi trả tự do cho nhạc sĩ Việt Khang và đấu tranh cho nhân quyền Việt Nam nhận được 124898 chữ kí, thu thập trên website của Tòa Bạch ốc Hoa Kỳ, lúc tôi viết những dòng này.
Khoảng cách giữa hai con số này càng nổi bật, nếu đem tỉ lệ 1361 trên
90 triệu người Việt trong nước, chưa kể người Việt ở nước ngoài, đặt
cạnh tỉ lệ 124898 trên vỏn vẹn 2 triệu người Việt tại Mỹ.
Cho đến nay những kiến nghị khởi xướng ở trong nước, có sự tham gia
của cả người Việt ở nước ngoài, thường không vượt quá con số 2000 chữ
kí. Tôi đã tin rằng Kiến nghị Tiên Lãng sẽ phá nhiều lần kỉ lục đó. Sự
kiện Tiên Lãng hiện diện ở mức chưa từng có trên truyền thông Việt Nam
từ nhiều thập kỉ nay. Sức chấn động của nó lan đến tận những tầng lớp xã
hội vốn không ở hoàn cảnh có thể quan tâm tới những vấn đề nằm ngoài
cuộc sinh tồn thường nhật của mình, để kí vào những kiến nghị chẳng hạn
như Kiến nghị dừng khai thác bauxite ở Tây Nguyên. Bối cảnh của sự kiện
Tiên Lãng, sau kết luận chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ,
cũng cho phép người tham gia kí tên có thể trút bỏ nỗi sợ bị coi là
chống phá, phản động, một nỗi sợ đã kéo dài và chi phối lối sống của
người Việt tới mức xứng đáng trở thành di sản văn hóa Việt Nam. So với
Kiến nghị thả tự do cho Cù Huy Hà Vũ mà dù nhóm khởi xướng đã thận trọng
“chưa mở rộng ra những người nằm trong các tổ chức bị Nhà nước Việt Nam
coi là ‘chống phá nước CHXHCN Việt Nam’” nhưng vẫn bị quây bởi vị trí
bấp bênh của 51% bàng thống và 49% đối lập, Kiến nghị Tiên Lãng rộng
đường hơn rất nhiều, thậm chí có thể trở thành kiến nghị của công dân
đầu tiên đường hoàng tiến vào khu vực chính thống. Nhưng nó dừng lại ở
1361 chữ kí.
Không có gì phải bàn cãi, tôi cảm phục sự dấn thân xã hội của blogger
Nguyễn Xuân Diện, không chỉ trong vụ Tiên Lãng. Ông nổi lên trong phong
trào xã hội dân sự còn rất non nớt ở Việt Nam không phải bằng những
tuyên bố vừa muốn không có vua, vừa bảo hoàng, mà bằng những hành động
cụ thể, nhất quán trong ý thức phấn đấu cho công bằng xã hội. Việc ông
công khai kêu gọi và tổ chức quyên góp cho gia đình của những nghi can
đang bị khởi tố và tạm giam vì đã nổ súng vào chính quyền là hành động
chưa có tiền lệ trong xã hội Việt Nam đương đại. Song tôi cho rằng những
blog cá nhân như của ông hay những website độc lập như BVN khó có thể
huy động hơn mức một vài ngàn người để biểu lộ một ý chí tập thể đủ
mạnh, khiến chính quyền buộc phải phản ứng. Nếu nửa triệu người kí vào
đó, chúng ta có thể chắc chắn rằng những bi kịch anh hùng bất đắc dĩ như
ông Đoàn Văn Vươn sẽ thuộc về quá khứ.
Bạn sẽ bảo, được một vài ngàn là tốt lắm rồi. Người Việt mình nó thế.
Mỗi người một cõi thì ai cũng sáng như sao, ngồi chung lại với nhau
bỗng tối như nhà tắt đèn, chia rẽ và phức tạp lắm. Người thông minh thì
ắt nghi ngờ tất cả những gì mang tính đại đoàn kết hữu danh vô thực.
Người chính trực ắt nghi ngờ những bình phong tập thể che chắn mưu đồ cá
nhân. Người có tầm vóc ngại hạ mình vào đám đông. Người có uy tín ngại
bị phong trào lợi dụng. Người có suy nghĩ chán sự tầm phào của những
cuộc vận động quần chúng. Người nhạy cảm ghét ngồi chung toa với những
kẻ không cùng tần số phát sóng. Người có lí tưởng sợ một lần nữa gửi
nhầm vào địa chỉ ảo tưởng. Đến người không có gì hết cũng sợ, sợ mình
chẳng được gì hết. Ai cũng nghi ngờ một cái gì đó, chán ghét một cái gì
đó, ngại một cái gì đó, sợ một cái gì đó từ liên minh với người khác. Đó
là bạn còn chưa kể, bây giờ người ta sống nhanh và thực dụng, liếc tin
trên mạng trong giờ hành chính thì có, ngứa tay gửi ý kiến phẫn nộ thỉnh
thoảng cũng có, nhưng kí kiến nghị thì ôi xa vời. Bạn còn chưa kể,
người Việt mình ở thời đại này vẫn tin chắc rằng cứ kí một cái kiến nghị
của công dân là mang vạ vào thân. Chúng ta được dạy dỗ rất nghiêm túc
như thế để giữ gìn sự an toàn cho bản thân, như những cô gái được dạy
cảnh giác vì đàn ông chỉ đi ngang đầu giường là mình mất một đời trinh
trắng. Bạn còn chưa kể rất nhiều điều.
Người Việt mình ở hải ngoại cũng sở hữu phần lớn những phẩm chất tinh
hoa dân tộc như bạn vừa kể và những phụ gia khác, tùy đặc trưng địa
chính trị của mỗi cộng đồng. Sự chia rẽ và phức tạp của cộng đồng người
Việt ở Mỹ là có thật và là đề tài mà nhiều nhóm tọa độ chính trị khác
nhau ưa khai thác. Chính vì thế mà gần 125 ngàn chữ kí vào Thỉnh nguyện
thư Nhân quyền càng đáng chú ý. Những điều gì và những điều kiện nào đã
kết nối khối người Việt ấy, khiến họ có thể biểu dương một ý chí tập thể
mạnh mẽ khác thường, nổi bật ngay cả ở một quốc gia mà kiến nghị của
công dân là tập quán phổ biến như Hoa Kỳ?
Tôi tuyệt đối không tin rằng chính quyền Hoa Kỳ hay bất kì một chính
quyền phương Tây nào sẽ đặt vấn đề nhân quyền ở Việt Nam hay một quốc
gia nào khác lên trên quyền lợi của mình. Nhân quyền có thể là món tráng
miệng hơi lạc vị đôi chút trong bữa tiệc của tư bản toàn cầu, nhưng sau
đó chương trình nghị sự lại tiếp diễn, business as usual. Nếu cần thì
thậm chí nhân quyền được dùng như một thứ phiếu nợ, tính vào những món
hàng đang trong vòng đàm phán. Nhưng bất chấp kết quả thực của Thỉnh
nguyện thư Nhân quyền như thế nào, tôi tin rằng những người còn tha
thiết gây dựng một xã hội công dân ở Việt Nam sẽ tìm được không chỉ cảm
hứng, mà rất nhiều kinh nghiệm thiết thực từ cuộc vận động chữ kí của
người Việt ở Mỹ.
Hoặc là phải vượt qua con số một vài ngàn. Hoặc là chia tay với thử nghiệm kiến nghị.
© 2012 pro&contra
