Mỹ và Việt Nam nên cẩn trọng khi xây dựng quan hệ song phương

Brian Benedictus, The Diplomat
Dịch bởi Minh Trung, CTV Phía Trước

Theo Tạp Chí Thanh Niên Phía Trước

Để đạt được mối quan hệ chiến lược, cả hai nước cần tránh kì vọng nhiều ở đối tác.

Gần đây nhiều người Mỹ đề cập đến khả năng thiết lập mối quan hệ đối tác chiến lược giữa Mỹ và Việt Nam. TS Patrick Cronin- Giám đốc Chương trình an ninh Châu Á-Thái Bình Dương thuộc Trung tâm an ninh mới (CNAS, Mỹ) – đề xuất các giải pháp mà Mỹ và Việt Nam cần cùng thực hiện để kiềm chế thái độ “hung hăng” của Trung Quốc trong khu vực. Trong đó có ba giải pháp chính, một là, xây dựng các chiến lược gây gánh nặng chi phí cho Trung Quốc, tức nếu Trung Quốc muốn thay đổi hiện trạng trong khu vực thì phải hao tiền tốn của trong một thời gian dài; hai là, tiến hành các cuộc diễn tập quân sự chung với mật độ ngày càng dày hơn và quy mô lớn hơn; ba là, Mỹ bỏ cấm vận bán vũ khí sát thương cho Việt Nam.

Đáng chú ý là giải pháp thứ 3 nhận được sự ủng hộ của một số yếu nhân có ảnh hưởng về chính trị cũng như quân sự, trong số đó có Thượng nghị sĩ John McCain và đại tướng, chủ tịch Hội đồng tham mưu Martin Dempsey – quan chức quân sự cao cấp nhất, kể từ năm 1971, từng viếng thăm Việt Nam. Đối với hai nước chỉ mới thiết lập lại quan hệ được gần 20 năm, việc đề xuất thiết lập mối quan hệ đối tác chiến lược vào lúc này có vẻ còn quá sớm.

Có nhiều lí do để nhiều người ủng hộ thiết lập mối quan hệ như vậy. Lợi ích cốt lõi và nổi bật của Mỹ ở Châu Á – Thái Bình Dương là sự ổn định của cái trật tự đã được xây dựng từ sau Thế chiến thứ 2. Ngoài ra Mỹ cũng cần giữ vững vai trò là cường quốc hàng đầu trong khu vực, muốn vậy Mỹ phải cạnh tranh với một Trung Quốc đang lên và đầy tham vọng bá chủ khu vực này.

Từ năm 2011, chính quyền Obama đã luôn tìm cách thắt chặt hơn nữa mối quan hệ đồng minh lâu đời với Nhật, Philippines và Úc. Nếu đạt được mối quan hệ đối tác chiến lược với Việt Nam, Mỹ sẽ có thêm đồng minh. Nhìn từ góc độ an ninh, Quân đội Việt Nam – vốn đang được hiện đại hóa nhanh chóng – sẽ chia sẻ với Mỹ trách nhiệm giám sát hoạt động quân sự của Trung Quốc trong vùng. Hơn nữa, đưa Việt Nam vào nhóm duy trì an ninh do Mỹ đứng đầu sẽ khiến Trung Quốc phải cân nhắc nhiều hơn trước khi thực hiện các hành động khiêu khích như đơn phương đòi quyền sở hữu lãnh thổ, hoặc đưa dàn khoan dầu vào vùng đặc quyền kinh tế của nước khác. Đối với Việt Nam, quan hệ chặt chẽ hơn với Mỹ sẽ mang lại nhiều lợi ích an ninh và kinh tế. Dù 2 nước sẽ được hưởng lợi nhiều từ mối quan hệ chiến lược, nhưng để làm được điều đó là việc không đơn giản.

Trong mắt chính quyền Hà Nội, việc hy sinh mối quan hệ lâu đời với Trung Quốc để tăng cường quan hệ với Mỹ sẽ mang lại nhiều rủi ro. Quan hệ kinh tế giữa Việt Nam và Trung Quốc rất chặt chẽ. Trung Quốc chiếm 30% tổng giá trị nhập khẩu của Việt Nam, đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào Việt Nam tăng từ 370 triệu USD năm 2012 lên 2.3 tỷ năm 2013. Hơn nữa, các công ty Trung Quốc thắng 90% các gói thầu xây dựng nhà máy điện, nhà máy ximăng, nắm phần lớn hợp đồng cung cấp hàng cho nhiều khu công nghiệp của Việt Nam. Dù người dân muốn xích lại gần hơn với Mỹ, chính quyền Việt Nam vẫn coi trọng dòng vốn đầu tư ngày càng tăng từ Trung Quốc hơn. Có lẽ ý thức được điều này, Hà Nội đã cho dân chúng “xả stress” trong những cuộc biểu tình ngắn ngủi phản đối Trung Quốc đưa dàn khoan HD981 vào vùng đặc quyền kinh tế của VN hồi tháng 5.

Nhiều người cho rằng gia nhập TPP sẽ giúp Việt Nam sẽ thoát Trung về kinh tế, nhưng thực tế có thể sẽ ngược lại. Bởi vì, nhiều công ty Trung Quốc đang đầu tư mạnh vào ngành dệt may Việt Nam để thu lợi từ hiệp định này. Dù chính quyền đã nhận ra cần phải đa dạng hóa các mối quan hệ kinh tế, nhưng cho đến nay quan hệ kinh tế giữa Việt Nam và Mỹ vẫn chưa đủ sức kéo Việt Nam ra khỏi quỹ đạo kinh tế của Trung Quốc.

Gần đây Việt Nam liên tục cải thiện mối quan hệ đã bị sứt mẻ với Trung Quốc. Bộ trưởng quốc phòng Phùng Quang Thanh tuyên bố việc Trung Quốc đưa giàn khoan vào vùng đặc quyền kinh tế của VN chỉ là mối bất hòa nhỏ giữa “hai nước anh em”. Bộ trưởng ngoại giao Phạm Bình Minh – người có xu hướng thân phương Tây – không được đi Mỹ dù ngoại trưởng Mỹ đã có lời mời. Sau khi Trung Quốc rút giàn khoan, Việt Nam cử một phái đoàn sang Mỹ nhưng trong đó ko có ông Minh. Những động thái này cho thấy phe mạnh trong chính quyền Việt Nam vẫn muốn duy trì quan hệ chặt chẽ với Bắc Kinh vì lợi ích của mình. Cuối tháng 8, Ủy viên bộ chính trị Lê Hồng Anh tới Bắc Kinh hội đàm với chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, kết quả là hai bên ra tuyên bố “…tránh những hành động làm phức tạp thêm tình hình” – rõ ràng đây là lời của Bắc Kinh nhắn Washington.

Lợi thế của Trung Quốc trong mối quan hệ với Việt Nam và việc một vài lãnh đạo Việt Nam muốn tiếp tục kéo dài tình trạng này khiến Mỹ phải cân nhắc nên quan hệ với Việt Nam tới mức nào và tốc độ xây dựng mối quan hệ đó nhanh hay chậm. Gần đây Hà Nội đẩy mạnh quan hệ ngoại giao với Nhật, Ấn Độ và Mỹ. Rất có thể Việt Nam sẽ dùng những mối quan hệ này để mặc cả với Trung Quốc trong đàm phán. Một cựu quan chức ngoại giao Mỹ nói “…e rằng chúng ta đang trói buộc lợi ích của mình với những diễn viên có lợi ích khác quá xa với lợi ích của chúng ta”.

Trong chuyến thăm Việt Nam, tướng Dempsey nói rằng ông thấy “hiện nay lợi ích chung lớn nhất của chúng ta là an ninh hàng hải. Nếu lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam được gỡ bỏ, tôi đề nghị chúng ta hợp tác trong lĩnh vực này trước”. Như đã nói, đối với Mỹ, sự ổn định trong khu vực là lợi ích quốc gia. Nhưng, với Việt Nam, sự ổn định này có nghĩa là Việt Nam được sở hữu những đảo đang tranh chấp.

Có thể Mỹ muốn tăng cường quan hệ với Việt Nam (ví dụ qua việc gỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương) để dùng mối quan hệ này kiềm chế Việt Nam gây căng thẳng trong tranh chấp lãnh thổ. Nhưng, rất có thể Việt Nam lại nghĩ rằng Mỹ muốn tăng cường quan hệ cho thấy Mỹ ủng hộ các hành động leo thang gây căng thẳng của mình. Mỹ mất nhiều công sức trong vài chục năm để xây dựng quan hệ đồng minh chiến lược với một số nước trong vùng, và Mỹ hoàn toàn có thể tin cậy vào những mối quan hệ này nếu trong khu vực có phát sinh xung đột. Thiết lập mối quan hệ đồng minh mới trong 1 khu vực đang có tranh chấp như hiện nay chẳng khác nào tình cờ gặp người lạ trên phố và tham gia đánh lộn cùng anh ta. Cả Mỹ và Việt Nam đều cần cẩn trọng.