Luật sư Lê Công Định
Trong một nhà nước pháp trị, nơi mà nhà cầm quyền cai trị xã hội bằng
luật pháp, tinh thần thượng tôn luật pháp là lẽ đương nhiên. Thượng tôn
luật pháp được thể hiện ở chỗ cả bộ máy công quyền lẫn công dân cùng
“quy ước” với nhau chỉ tuân thủ và áp dụng các đạo luật và văn kiện lập
pháp tương đương khác do quốc hội hay nghị viện ban hành một cách minh
bạch.
Tất nhiên, khi hành xử quyền hành pháp, chính phủ và các cơ quan trực
thuộc có thể soạn thảo những văn kiện lập quy để những viên chức trong
bộ máy công quyền dễ dàng thực hiện công việc thuộc phạm vi thẩm quyền
của mình. Người dân lẽ ra không cần biết đến những văn kiện lập quy này,
đặc biệt những loại có đóng dấu “mật”, vì họ chỉ phải tuân thủ những gì
do chính cơ quan mà họ trực tiếp bầu nên soạn thảo và ban hành.
Nếu thực hiện nguyên tắc thượng tôn luật pháp thì khó có thể chấp
nhận việc một văn kiện lập pháp, như Bộ Luật dân sự lại còn phải chờ sự
hướng dẫn thi hành của nghị định và thông tư.
Nếu thực hiện nguyên tắc thượng tôn luật pháp thì khó có thể chấp
nhận việc một văn kiện lập pháp, như Bộ Luật dân sự hay Luật đất đai
chẳng hạn, tuy đã được ngành lập pháp ban hành nhưng còn phải chờ sự
hướng dẫn thi hành của những văn kiện lập quy như nghị định và thông tư
của ngành hành pháp. Đó là chưa kể đến một thực tế vẫn diễn ra thường
xuyên là các cơ quan công quyền, đặc biệt Chính phủ và các Bộ, khi ban
hành văn bản dưới luật nhằm hướng dẫn thi hành một đạo luật đã tự ý áp
đặt cách giải thích luật của mình hoặc đặt ra các thủ tục mà luật không
minh định nhằm hạn chế hoặc tước bỏ quyền lợi của người dân vốn đã được
đạo luật ấy công nhận.
Trong một nhà nước pháp trị, cơ quan lập pháp và các thành viên của
nó phải chủ động soạn thảo dự án luật, chứ không chỉ thụ động ngồi chờ
các Bộ trình sẵn để tranh luận và biểu quyết. Chính những đại biểu dân
cử sẽ chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn từ các chuyên gia trong
lĩnh vực đối tượng của đạo luật. Thực thi quyền soạn thảo luật như vậy
cũng sẽ giúp giảm thiểu tình trạng “nghị gật” trên diễn đàn quốc hội.
Thượng tôn luật pháp còn đòi hỏi mọi văn kiện lập pháp và lập quy đều
phải tuân thủ hiến pháp. Công dân được quyền thách thức tính hợp hiến
của luật và các văn bản dưới luật bằng việc khởi kiện trước tòa bảo
hiến. Tòa bảo hiến - dù được tổ chức như một định chế riêng biệt hay là
một bộ phận của tòa án tối cao - sẽ đảm đương công việc bảo vệ hiến pháp
và có thể đưa ra phán quyết hủy bỏ các đạo luật, nghị định, thông tư
hoặc quyết định vi hiến.
Tình trạng thông tư và nghị định của ngành hành pháp mâu thuẫn với
các đạo luật của cơ quan lập pháp như hiện nay chắc chắc cũng không thể
tồn tại nếu có tòa bảo hiến. Quốc hội khi đó sẽ nghiêm túc hơn khi soạn
thảo luật, cơ quan công quyền sẽ cẩn thận hơn khi điều hành quốc gia.
Không ai có thể tiếp tục tại vị để đùa với dân khi mà hôm nay ban hành
quyết định này, ngày mai lại sửa đổi, thậm chí hủy bỏ chính quyết định
đó!đạo luật và văn kiện lập pháp tương đương khác do quốc hội hay nghị
viện ban hành một cách minh bạch.
Tất nhiên, khi hành xử quyền hành pháp, chính phủ và các cơ quan trực
thuộc có thể soạn thảo những văn kiện lập quy để những viên chức trong
bộ máy công quyền dễ dàng thực hiện công việc thuộc phạm vi thẩm quyền
của mình. Người dân lẽ ra không cần biết đến những văn kiện lập quy này,
đặc biệt những loại có đóng dấu “mật”, vì họ chỉ phải tuân thủ những gì
do chính cơ quan mà họ trực tiếp bầu nên soạn thảo và ban hành.
Nếu thực hiện nguyên tắc thượng tôn luật pháp thì khó có thể chấp
nhận việc một văn kiện lập pháp, như Bộ Luật dân sự lại còn phải chờ sự
hướng dẫn thi hành của nghị định và thông tư.
Nếu thực hiện nguyên tắc thượng tôn luật pháp thì khó có thể chấp
nhận việc một văn kiện lập pháp, như Bộ Luật dân sự hay Luật đất đai
chẳng hạn, tuy đã được ngành lập pháp ban hành nhưng còn phải chờ sự
hướng dẫn thi hành của những văn kiện lập quy như nghị định và thông tư
của ngành hành pháp. Đó là chưa kể đến một thực tế vẫn diễn ra thường
xuyên là các cơ quan công quyền, đặc biệt Chính phủ và các Bộ, khi ban
hành văn bản dưới luật nhằm hướng dẫn thi hành một đạo luật đã tự ý áp
đặt cách giải thích luật của mình hoặc đặt ra các thủ tục mà luật không
minh định nhằm hạn chế hoặc tước bỏ quyền lợi của người dân vốn đã được
đạo luật ấy công nhận.
Trong một nhà nước pháp trị, cơ quan lập pháp và các thành viên của
nó phải chủ động soạn thảo dự án luật, chứ không chỉ thụ động ngồi chờ
các Bộ trình sẵn để tranh luận và biểu quyết. Chính những đại biểu dân
cử sẽ chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn từ các chuyên gia trong
lĩnh vực đối tượng của đạo luật. Thực thi quyền soạn thảo luật như vậy
cũng sẽ giúp giảm thiểu tình trạng “nghị gật” trên diễn đàn quốc hội.
Thượng tôn luật pháp còn đòi hỏi mọi văn kiện lập pháp và lập quy đều
phải tuân thủ hiến pháp. Công dân được quyền thách thức tính hợp hiến
của luật và các văn bản dưới luật bằng việc khởi kiện trước tòa bảo
hiến. Tòa bảo hiến - dù được tổ chức như một định chế riêng biệt hay là
một bộ phận của tòa án tối cao - sẽ đảm đương công việc bảo vệ hiến pháp
và có thể đưa ra phán quyết hủy bỏ các đạo luật, nghị định, thông tư
hoặc quyết định vi hiến.
Tình trạng thông tư và nghị định của ngành hành pháp mâu thuẫn với
các đạo luật của cơ quan lập pháp như hiện nay chắc chắc cũng không thể
tồn tại nếu có tòa bảo hiến. Quốc hội khi đó sẽ nghiêm túc hơn khi soạn
thảo luật, cơ quan công quyền sẽ cẩn thận hơn khi điều hành quốc gia.
Không ai có thể tiếp tục tại vị để đùa với dân khi mà hôm nay ban hành
quyết định này, ngày mai lại sửa đổi, thậm chí hủy bỏ chính quyết định
đó!
