Đoàn Hưng Quốc
Cuộc
khủng hoảng tài chánh năm 1997 tại Á Châu đã làm lật đổ nhà độc tài
Suharto của Indonesia, đồng thời chấm dứt các chế độ toàn trị tại Đài
Loan và Nam Hàn. Ba quốc gia này sau đó phục hồi và đứng hàng đầu trong
vùng Đông Á. Trái lại Thái Lan là nước đầu tiên rơi vào khủng hoảng
nhưng nhiều biến động chính trị kéo dài sau đó đã khiến nền kinh tế
không thể khởi sắc.
Từ
hai bài học đó, tạm rút ra, mỗi lần khủng hoảng kinh tế đều có thể trở
thành cơ hội để cải tổ chính trị và xã hội nếu khuynh hướng độc lập với
nhà nước có tổ chức để đẩy mạnh tiến trình dân chủ; ngược lại khi cả
giới cầm quyền và đối lập đều suy yếu tất sẽ dẫn đến tình trạng mất an
ninh triền miên khiến sức phát triển bị kềm hãm lại.
Nhu
cầu sinh hoạt đa đảng tại Việt Nam ngày càng tăng vì dân chúng đã nhìn
thấy sự bất lực của nhà cầm quyền trong việc lèo lái nền kinh tế, giải
quyết nạn tham nhũng và đối phó với ngoại xâm. Phong trào dân chủ đang
có những thuận lợi nhờ tập hợp được nhiều nhân sĩ trí thức uy tín trong
nước. Bài viết này muốn phân tích thêm một khía cạnh là sự trưởng thành
về ý thức dân chủ trong tầng lớp tư bản tại Việt Nam. Điều này quan
trọng vì họ có thể trở thành nguồn tài chánh tài trợ cho tiến trình dân
chủ (xin nhấn mạnh chữ có thể).
Cho
đến nay các đại gia tại Việt Nam đều bị xem là tư bản đỏ, hoặc (a) nhờ
tham gia vào hệ thống cai trị để tham nhũng hối lộ, hay (b) có khả năng
kinh doanh tài giỏi cộng thêm quan hệ chặt chẽ với viên chức nhà nước
nên làm ăn thành đạt. Đối với nhóm (a) không còn giải pháp nào khác hơn
là chấm dứt chế độ toàn trị mới có thể dẹp bỏ nạn bè phái tham nhũng.
Bài viết này muốn phân tích về nhóm (b) vì một số trong đó có thể góp
phần hữu hiệu – nhất là về tài chánh – cho tiến trình dân chủ.
Tại
một nước như Việt Nam không thể nào làm giàu nếu không có móc nối với
Nhà nước. Nhưng một số các nhà tư bản có cơ hội ra nước ngoài giao tiếp
thường xuyên với thế giới, họ nhận thức được rằng tài sản của cải muốn
được bảo đảm lâu dài phải có sự bảo vệ của luật pháp nghiêm minh. Họ
cũng trông thấy cảnh dân mình bị bức hiếp cướp ruộng vườn đất đai so với
đời sống an ninh bảo đảm trong những nước dân chủ. Sau hết, họ cùng với
đại đa số người Việt mang tâm trạng phẫn uất trước sự xâm lấn của Trung
Quốc. Tuy vậy giọt nước làm tràn ly vẫn là nỗi sợ sệt trở thành những
con vật tế thần giữa các tranh chấp thế lực và quyền lợi.
Đặc
trưng của giới tư bản trong sinh hoạt chính trị khi độc đảng phải thân
cận với chính quyền, đến lúc đa đảng lại đi với nhiều phe chớ không thể
theo về một phía, để lỡ khi gió xoay chiều họ vẫn còn bề thế tiếp tục
làm ăn – điều này thấy rõ tại Mỹ khi các nhà tư bản góp tiền cho cả hai
đảng Cộng hoà lẫn Dân chủ. Nhưng dù không chọn một thế đứng rõ rệt họ
vẫn có thể đóng góp vào tiến trình dân chủ.
Giống
như tại Hoa Kỳ và Âu Châu, các nhà tư bản ViệtNamcó thể xây dựng những
khu đại học để giáo dục thanh niên, đồng thời được quảng cáo tên tuổi.
Họ có thể tài trợ hình thành các viện nghiên cứu về xã hội, kinh tế và
luật pháp hay giúp đỡ các sinh hoạt thiện nguyện – đây đều là những bước
quan trọng cho việc hình thành một xã hội dân sự. Cuối cùng, họ có thể
đóng góp tài chánh hỗ trợ cho các đảng phái chính trị một khi sinh hoạt
đa đảng trở nên hợp pháp.
Dưới
áp lực của quần chúng và quốc tế người ta vẫn không rõ Đảng Cộng sản
Việt Nam sẽ phải chấp nhận đa đảng vào 2013 hay trong 5, 3 năm nữa –
nhưng tiến trình này sớm muộn cũng sẽ đến. Ưu thế của phong trào dân chủ
là tập hợp được các nhân sĩ trí thức uy tín, có khả năng cho ra đời báo
chí và các cơ quan truyền thông chất lượng hơn hẳn báo lề phải. Nhưng
muốn có tổ chức và vận động quần chúng rộng rãi cần tài chánh, những nhà
tư bản ViệtNamtrong hiện tại vẫn có thể được chuẩn bị để hỗ trợ một khi
sinh hoạt đảng phái trở nên công khai và hợp pháp.
Riêng
người Việt nước ngoài có thể huy động nguồn tài chánh khá lớn, nhưng
sinh hoạt chính trị tại hải ngoại vẫn còn nhiều chia rẽ, quá khích và
không nắm vững tâm lý quần chúng trong nước. Lệ thuộc vào sự yểm trợ từ
bên ngoài dễ khiến phong trào trong nước bị đàn áp (như lâu nay ta vẫn
thấy), hoặc bị phân hoá làm trì trệ tiến trình dân chủ như ở Thái Lan,
hay tệ hại hơn nữa rơi vào suy thoái giống như Tunisia và Ai Cập. Một
thực tế khác là khả năng tài chánh của chỉ 1, 2 đại gia tại Việt Nam đã
hơn hẳn nhiều cộng đồng ở nước ngoài!
Việt
Nam vì là một trọng điểm chiến lược nên trong sinh hoạt chính trị không
tránh được bị lôi kéo bởi cả Hoa Kỳ lẫn Trung Quốc. Chuẩn bị cho việc
thành hình các đảng phái sinh hoạt hợp pháp nghe ra còn quá sớm và nguy
hiểm trong giai đoạn hiện tại, nhưng các nhà dân chủ ít nhất phải có tư
duy để tạo dựng nội lực dựa vào sức mạnh quần chúng trong nước – kể cả
các nhà tư bản nội địa – nhằm không bị phân hoá mà nắm phần chủ động khi
thời cơ xảy đến.
Đ.H.Q.
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN
