Nguyễn Văn Thạnh
1. Bình đẳng trong các nghề:
Hồi học phổ thông, thầy giáo ra một câu hỏi cho cả lớp: “Theo các em,
nghề nào quan trọng nhất? Vì sao?” Chúng tôi sôi nổi bàn luận và xung
phong phát biểu: bạn thì bảo nghề nông là quan trọng nhất vì làm ra lúa
gạo nuôi sống xã hội, không có thì mọi người sẽ chết đói; bạn thì bảo
nghề xây nhà là quan trọng nhất vì nếu không thì không có nhà ở, con
người sẽ bị lạnh và đau yếu; bạn thì bảo bác sĩ quan trọng nhất vì nếu
không có bác sĩ thì khi bị bệnh sẽ chết; người thì bảo nghề công an vì
bắt bọn cướp của giết người, bảo vệ bình yên cho mọi người làm ăn sinh
sống. Chúng tôi tranh cãi bất tận để bảo vệ ý kiến ngành nghề mình đưa
ra là quan trọng nhất. Cuối cùng chúng tôi đều cảm thấy hài lòng với câu
trả lời của thầy giáo là có một nhóm nghành nghề thiết yếu giữ vai trò
quan trọng đối với cuộc sống con người, trong đó ngành nghề nào cũng có
một vai trò đặc biệt không thể thay thế và đều cần thiết như nhau vì nó
đều phục vụ cho cuộc sống con người, giữ cho cuộc sống được tồn tại
trong một hệ thống cân bằng, nếu thiếu một nghành nghề thì cuộc sống sẽ
bị mất cân bằng, cuộc sống con người sẽ gặp nhiều rối loạn và khó khăn.
2. Bình đẳng giữa công dân và nhà nước:
Ngày xưa, ta thấy rằng người cầm quyền-Vua, quan-là những bậc bề trên
của dân. Họ như cha mẹ dân và có đặc quyền là không bao giờ sai và
không phải bồi thường nếu có gây hại cho dân (nhà nước là cha mẹ dân,
con cái không ai đi kiện cha mẹ). Trách nhiệm của người cầm quyền chỉ
được gắn với họ theo thuyết “quan phụ mẫu” hay ‘quân tử”, có nghĩa là
tùy vào đạo đức, lòng tốt của họ đối với con dân, dân hoàn toàn trông
chờ vào ơn mưa móc của họ chứ không có quyền gì đối với họ.
Ngày nay chúng ta biết rằng nhân dân là chủ thể của đất nước, họ ủy
quyền để xây dựng nên bộ máy nhà nước, đóng thuế để nuôi bộ máy này,
thuê nhân viên nhà nước để thực hiện các công việc chung như: bảo đảm an
ninh, chống tội phạm, chống lừa đảo, điều tra, xét xử,... Nhà nước như
thế được gọi là nhà nước pháp quyền. Nhà nước pháp quyền là nhà nước bảo
đảm sự ngự trị của pháp luật, tổ chức và hoạt động của nhà nước phải
tuân thủ pháp luật.
Trong nhà nước pháp quyền, mối quan hệ giữa nhà nước và công dân là
“bình đẳng”, cả hai bên đều có quyền và nghĩa vụ đối với nhau, được ghi
nhận và đảm bảo thực hiện bằng Hiến pháp và pháp luật. Như vậy, không có
lý do gì mà hành vi vi phạm pháp luật của công dân thì bị xét xử mà
hành vi xâm phạm, lạm quyền từ phía nhà nước lại được miễn trừ. Công
chức suy cho cùng cũng là một nghề nghiệp trong xã hội. Trong mỗi nghề
nghiệp đều có trách nhiệm của nó.
3. Thực tế cuộc sống còn đầy bất công
Chúng ta thấy một bất công lớn là nhân viên nhà nước thường hay nhân
danh nhà nước để bắt công dân phối hợp với họ trong công việc. Họ chỉ
chú ý đến được việc cho họ mà quên đi công việc của công dân: công an
giao thông nhân danh bảo đảm an toàn giao thông ra lệnh dừng xe để kiểm
tra thoải mái mà không đếm xỉa đến thời gian vận chuyển của chủ xe
(chính điều này là nguyên nhân gây ra nạn mãi lộ); cán bộ thuế có quyền
yêu cầu doanh nghiệp phối hợp kiểm tra thuế mà không đếm xỉa đến thời
gian, sự rối loạn hoạt động trong công ty (gây ra nạn chạy chọt, đút
lót), thậm chí mới chỉ nghi ngờ là đã cho người đến trụ sở công ty lục
tung đồ đạt để khám xét, bắt giam giám đốc như trường hợp gia đình LS Lê
Quốc Quân; cơ quan an ninh nếu có sự nghi ngờ thì mời công dân lên làm
việc bao nhiêu tùy thích, có người bị mời lên trụ sở làm việc cả tháng
trời, mà không đếm xỉa gì đến công ăn việc làm của họ; cơ quan điều tra
thì có quyền tạm giam công dân hay có quyền giữ phương tiện tài sản công
dân như trường hợp này
(sau đó chẳng thấy xin lỗi hay bồi thường gì cho người ta); rồi có nơi
còn nhân danh bảo vệ an ninh để bắt cóc công dân, sau một thời gian rất
lâu mới công bố như vụ bắt cóc cô sinh viên Nguyễn Thị Phương Uyên, bà
Bùi Hằng.
Khi quyền bình đẳng của công dân đối với nhà nước không được bảo đảm
là nguyên nhân sinh ra nhiều vấn nạn như chúng ta thấy: đội ngũ công
chức làm việc đầy quan liêu, tắt trách, cửa quyền, hiệu quả công việc
rất thấp, nạn mãi lộ, ăn của đút lót. Một số lớn trong số viên chức là
ăn bám “sáng cắp ô đi, chiều cắp ô về”. Nhiều nơi còn gây oan sai rất
lớn cho công dân, xâm phạm quyền con người nghiêm trọng. Công dân là chủ
thể của đất nước nhưng rất sợ sệt khi gặp công quyền, không dám nói lên
suy nghĩ thật của mình. Để khỏi bị tai bay vạ gió, nhiều công dân từ
chối quyền bày tỏ chính kiến, tham gia xây dựng thể chế nhà nước. Điều
này để lại cái họa rất lớn cho tương lai đất nước vì chính sự rườm rà
thì dân chúng khốn khổ.
4. Giải pháp
Chúng ta - những người lên tiếng cho một xã hội tốt đẹp hơn - cần
phải cho công chức thấy rõ trách nhiệm của họ. Họ không thể nhân danh
nhà nước mà quan liêu, gây phiền hà cho dân. Phải cho họ thấy, việc họ
làm cũng như bao ngành nghề khác. Họ phải có tinh thần như một người làm
thuê, họ phải là người phục vụ chứ không phải là người ngồi chễnh chệ
trên chiếc ghế mà dân bỏ tiền ra thuê mướn họ rồi lại phải phục vụ họ.
Công dân khi được mời đi làm việc hãy dũng cảm sử dụng quyền từ chối của
mình. Chúng ta yêu cầu Quốc Hội ra luật qui định “khi công dân được mời
đi làm việc để phối hợp với nhà nước tìm hiểu vụ việc thì công dân phải
được bồi thường ngày công theo thỏa thuận và hành vi khám xét, thanh
tra phải được sự chấp nhận của viện kiểm sát.
Trong trường hợp khám xét, thanh tra không thấy lỗi như lệnh khám xét
thì phải bồi thường thỏa đáng cho thiệt hại vật chất và uy tín”
Chúng ta cần khởi xướng một phong trào đòi quyền bình đẳng cho công
dân trước nhà nước. Chúng ta thường nghe từ “bình đẳng”: “mọi công dân
bình đẳng trước pháp luật”, “nam nữ bình đẳng”,... nhưng ít người để ý
đến sự bình đẳng giữa công dân và nhà nước. Trong các loại nô lệ, không
có nô lệ nào nguy hiểm bằng nô lệ với nhà nước. Chúng ta cần kiến nghị
Quốc Hội ra luật một cách rõ ràng, qui định chế độ trách nhiệm cụ thể
đối với công chức. (Dù hiện nay Quốc hội đã ban hành luật “trách nhiệm
bồi thường của nhà nước” nhưng nhiều điều khoản rất khó khăn và bất cập
(trong đó có điều khoản công dân phải chứng minh thiệt hại) làm cho
công dân không dễ gì được bồi thường).
Chúng ta cần tranh đấu để công chức phải bỏ tiền túi ra bồi thường
khi họ sai sót, chấm dứt tình trạng lấy công quỹ (tiền thuế của dân) ra
bồi thường, có như vậy chúng ta mới làm cho công chức trở nên mẫn cán và
diệt được thói vô trách nhiệm, quan liêu của đội ngũ công chức lâu nay
(trong cuộc sống khi bạn được chủ thuê mướn mà làm hỏng việc, gây thiệt
hại thì bạn phải bỏ tiền túi ra bồi thường).
Khi chúng ta bảo đảm quyền bình đẳng giữa công dân với nhà nước là
chúng ta góp phần làm cho cán bộ, nhân viên nhà nước phải có trách nhiệm
với công việc của mình hơn, loại thải những cán bộ công chức không đáp
ứng được công việc, cố chạy chọt để ngồi vào chiếc ghế chỉ nhằm hưởng
lương.
Khi quyền bình đẳng của công dân trước nhà nước được bảo đảm thì nhà
nước pháp quyền được củng cố. Có pháp quyền là có dân chủ, có dân chủ
thì có tự do.
Chúng ta thấy ở các nước văn minh như Đan Mạch, người dân hoàn toàn
thoải mái khi tiếp xúc với nhân viên nhà nước như cảnh sát, thẩm phán,…
thậm chí chuyện gặp Thủ tướng đi làm trên tàu điện ngầm, dân giơ tay
chào là chuyện bình thường. Họ biết rằng công việc của thủ tướng cũng
như bao việc khác. Người dân họ tự tin như vậy là vì họ biết được quyền
bình đẳng giữa công dân và nhà nước. Đấu tranh cho quyền bình đẳng trên
cũng là đấu tranh cho quyền con người.
