Báo
chí truyền thông có một ý nghĩa hết sức quan trọng trong đời sống xã
hội. Ở Việt nam, chính quyền coi truyền thông có vai trò đặc biệt quan
trọng trong việc định hướng tư tưởng cho người dân và dư luận xã hội,
nhằm tạo nên sự ổn định về chính trị. Cũng có lẽ bởi chính quyền hiểu về
sức mạnh của báo chí, như Napoleon Bonaparte đã khẳng định "Bốn tòa báo đối nghịch còn đáng sợ hơn cả ngàn lưỡi lê".
Truyền thông ở Việt nam
Truyền thông đại chúng, là quá trình truyền tải
thông tin đến cho rộng rãi công chúng, quá trình này được tiến hành
thông qua các lọai hình báo chí. Truyền thông đại chúng có vai trò to
lớn trong việc định hướng dư luận xã hội là điều không còn phải bàn cãi.
Trong thời đại bùng nổ thông tin thì vai trò của truyền thông ngày càng
lớn và là mối e ngại của nhiều chính quyền ở những quốc gia có hơi
hướng độc tài, mà Việt nam là một trong số các quốc gia đó.
Việt nam là một trong số các quốc gia có sự kiểm
soát gắt gao truyền thông và không chấp nhận truyền thông phi nhà
nước. Truyền thông ở đây được người ta chia thành hai loại: truyền thông
chính thống - lề phải (của nhà nước ) và truyền thông phi chính thống
(đối lập) - lề trái (không phải của nhà nước).
Sự so sánh về số lượng các phương tiện truyền
thông sẽ là điều kệch cỡm vì sự cách biệt quá lớn. Dĩ nhiên truyền thông
nhà nước luôn áp đảo và trở thành nguồn cung cấp tin tức cho đa số dân
chúng. Cũng bởi do tính đa dạng của các loại hình truyền thông và được
dùng nguồn chi phí lớn từ ngân sách nhà nước, song điều quan trọng hơn
là do chính quyền nhà nước coi trọng và muốn định hướng dư luận. Tuy vậy
một điểm yếu của truyền thông nhà nước là chỉ đưa tin một chiều có lợi
cho mình, đó chính là lý do kích thích người dân chủ động tìm kiếm các
thông tin được cho là nhạy cảm, cấm kỵ thậm chí kể cả những chuyện thâm
cung bí sử luôn có sẵn trên các phương tiện thông tin lề trái.
Truyền thông lề trái tuy khiêm tốn hơn, ngoài
một số ít đài phát thanh Việt ngữ của các cơ quan thông tấn nước ngoài,
các tổ chức hay cá nhân người Việt ở nước ngoài mang tính chuyên nghiệp.
Còn lại là lực lượng các nhà báo, các bloggers không chuyên với các
trang tin, website, blog cà các tài khoản cá nhân trên các mạng xã hội
như facebook, twitter... Tuy vậy những cái đó cũng đã gây cho chính
quyền không ít lo ngại, bởi vì nó đã đề cập tới các vấn đề nhà nước
không muốn nhắc tới, và không muốn người dân biết đến. Quan trọng hơn,
nhờ có những thứ đó nên không ít người dân luôn nghi ngờ các thông tin
từ truyền thông của nhà nước.
Ở Việt nam Internet và mạng xã hội là phương
tiện cứu cánh cho truyền thông lề trái, nó không chỉ là phương tiện
viết, xuất bản... mà còn là nơi chia sẻ tin tức hết sức nhanh chóng. Mỗi
facebooker hay twitter trở thành một người chuyển tải và phát hành tin
tức miễn phí cho cộng đồng mạng. Và đến nay, hầu hết các trí thức ở Việt
nam đều quan tâm đến việc tìm kiếm thông tin chính trị xã hội ngoài
luồng và việc truyền thông lề trái đã có khả năng định hướng dư luận cho
một số đông người sử dụng internet ước chừng khoảng 10 % là điều hoàn
toàn có thể. Đây là số lượng hết sức khiêm tốn ở một quốc gia như Việt
nam có số lượng trên dưới 30 triệu người có điều kiện sử dụng internet.
Truyền thông lề trái đã có những đóng góp tích
cực cho sự phát triển ở Việt nam trong những năm qua. Chính nhờ sự phản
biện của truyền thông lề trái và dư luận xã hội đã có ảnh hưởng và làm
thay đổi rất nhiều chính sách, phát biểu của các vị lãnh đạo các cấp.
Hơn thế nữa những cái đó cũng ảnh hưởng tới báo chí lề phải, khiến họ
phải mạnh dạn đưa tin nếu không muốn mất độc giả.
Chuyện không đáng có:
Gần đây, trước sự biến chuyển của chính trị quốc
tế và trong nước đã làm cho ban lãnh đạo Việt nam có vẻ đang thay đổi
chính sách đối ngoại. Xu hướng thân phương Tây, đặc biệt là Hoa kỳ được
gia tăng dần thay cho quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Việt nam -
Trung quốc. Người ta tin rằng chính quyền Hà nội sẽ bằng mọi cách để ra
nhập tổ chức Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (Trans-Pacific Strategic Economic Partnership Agreement - viết tắt TPP).
Vì thế nhiều người cho rằng vấn đề nới lỏng các chính sách về nhân
quyền sẽ được quan tâm và việc thả trước thời hạn các tù nhân lương tâm
sẽ là ưu tiên hàng đầu.
Trước ngày quốc khánh năm nay, người ta tin rằng
trong dịp Đặc xá tù nhân hàng năm vào dịp này sẽ có một số lượng tù
nhân lương tâm sẽ được đặc xá, thậm chí là tha bổng trước khi xét xử.
Các thông tin dồn dập về việc sắp thả Ba Sàm - Nguyễn Hữu Vinh, Điếu Cày
- Nguyễn Văn Hải hay việc xét xử Bùi Hằng được cho là một phiên tòa tốt
có khả năng các bị can được tha bổng tại Tòa v.v.. xuất hiện trên các
trang website. Vậy mà cho đến ngày hôm nay, sau quốc khánh đã nhiều ngày
những thông tin đó chỉ là những thứ đánh giá và nhận định sai, song
đáng tiếc là không thấy sự cải chính hay xin lỗi từ những trang báo khởi
nguồn của những tin tức này.
Cũng như việc gần đây có những tác giả vô tình
hay có chủ ý cắt xén các dẫn chứng, của người nọ gắn cho người kia để
đưa ra các nhận định, bình luận không đúng với thực tế, mang hơi hướng
cho sự cổ xúy có lợi cho chính đảng cầm quyền. Chuyện tương tự cũng đã
xảy ra từ rất lâu trong phong trào đấu tranh cho Dân chủ và giải thể
Cộng sản, khi ấy các tổ chức và cá nhân chống cộng theo xu hướng cực
đoan luôn tạo ra một ảo tưởng việc giải thể chính quyền cộng sản hiện
tại để xây dựng một xã hội đa nguyên dân chủ ở Việt nam là chuyện dễ
dàng. Những giả thuyết ấn định bằng thời gian cụ thể, như 6 tháng nữa,
một năm nữa... rồi ba năm nữa v.v... cho rằng kinh tế Việt nam sẽ sụp đổ
kéo theo sự sụp đổ của chính quyền. Thời gian đã trôi qua, bằng cả
chục lần thời gian người ta giả định mà vẫn thấy chính quyền hiện tại ở
Việt nam hầu như không sứt mẻ. Đây là vấn đề đáng suy nghĩ.
Hiện tượng này không chỉ đã khiến cho những
người làm báo nghiêm túc bức xúc, mà quần chúng nhân dân những người
theo dõi các thông tin truyền thông lề trái cũng hết sức bất bình. Xin
được trích một đoạn trong bài viết "Nhìn lại cuộc đấu tranh" gần đây của nhà báo Bùi Tín nói về thái độ lạc quan tếu của một số tổ chức và cá nhân:
"Ví dụ như thái độ lạc quan thiếu cơ
sở, với nhận định chủ quan là trong Bộ Chính trị có một nhóm gọi là
«nhóm đổi mới, cấp tiến, thân phương Tây» có khả năng dành thế áp đảo,
tiến hành một cuộc «xoay trục hoành tráng», thực hiện “liên minh toàn
diện với Philippines, Nhật Bản, Ấn Độ, Hoa Kỳ». Cũng có cả quan điểm cho
rằng Quân đội Nhân dân VN từ khi có tổng tham mưu trưởng mới đã ngả dần
sang phương Tây, do Hoa Kỳ lôi kéo và tác động. Theo xu hướng lạc quan
như thế, đã có người tin rằng chính quyền sẽ trả tự do cho ba nhà bất
đồng chính kiến ở tòa án Đồng Tháp, và một số bà con theo đạo Hòa Hảo
còn chuẩn bị cuộc rước đón hân hoan, để rồi rốt cuộc bị thất vọng, sững
sờ trước ba bản án quá nặng."
Lòng tin của con người là có giới hạn, nó không
cho phép ai lạm dụng và lãng phí lòng tin của dân chúng. Hình như những
nhà báo này, họ đã quên mất câu "Một sự bất tín thì vạn sự bất tin". Họ
đã không biết rằng một số không nhỏ các bạn đọc đã và đang bắt đầu hoài
nghi về tính trung thực, chính xác của các thông tin của lề trái. Càng
tệ hơn khi biết điều này thì một vài tác giả lại cải chính bằng các bài
viết viện dẫn các lý do khách quan thay vì nhận ra những thiếu sót của
bản thân mình.
Kinh nghiệm xưa
Trong chiến tranh, một trong những kinh nghiệm
của những người chỉ huy nhằm để giữ tinh thần cho những người lính trên
các chặng đường hành quân từ Bắc vào Nam trên con đường mòn Hồ Chí Minh
thiết nghĩ cũng là những kinh nghiệm của những người đấu tranh cho Dân
chủ nói chung và các nhà báo nói riêng.
Ngày ấy chuyển quân từ Bắc vào Nam, từ Quảng
bình trở vào bộ đội đều hành quân đi bộ theo đường mòn. Khoảng cách mỗi
một cung đường là hai Binh trạm cách nhau khoảng trên dưới 20 km. Binh
trạm là các điểm dừng chân của các đơn vị bộ đội để nghỉ ngơi lấy sức
qua đêm cho chặng đường sắp tới. Ban ngày bộ đội sẽ hành quân bắt đầu đi
từ khoảng 8 giờ sáng, đến trạm nghỉ thì trời đã tối. Đằng đẵng như thế
cả tháng trời. Người dẫn đường cho các đoàn quân vào Nam ra Bắc là người
của Binh trạm gọi là giao liên.
Ai đã đi bộ đường dài thì sẽ hiểu, vấn đề tâm lý
của người đi đường rất quan trọng. Nhưng nếu như người dẫn đường bảo
bạn đường chỉ dài khoảng 20 km đi chỉ hết 6 giờ đồng hồ, nghĩa là kể cả
nghỉ ngơi cũng chỉ khoảng 4 giờ chiều là tới thì tâm lý của bạn sẽ ở một
tâm trạng khác. Nếu đến 4 giờ chiều mà vẫn chưa thấy đến thì người ta
bắt đầu nghi ngờ. Đến 5 giờ chiều cũng chưa đến thì người ta sinh ra
nghi ngờ người chỉ huy và bắt đầu nảy sinh tâm lý chán nản, khi ấy bước
chân của họ sẽ lê không nổi. Nhưng một người giao liên có kinh nghiệm
thì họ sẽ dự trù thời gian rộng hơn, đáng đến đích 4 giờ chiều thì họ sẽ
nói đến đích khoảng 7 giờ tối. Như vậy chỉ khoảng 5-6 giờ tối khi đã
đến đích thì mỗi người lính ai cũng thấy vui vẻ, quên đi hết nỗi nhọc
nhằn trên đường hành quân.
Điều đó cho thấy đưa ra các dự báo là điều cần
thiết, có giá trị kích thích tinh thần, song các dự báo hay nhận định
quá viển vông phi thực tế thì lại là điều bất lợi. Nó sẽ hủy hoại niềm
tin và đánh mất sức chiền đấu của mọi người.
Kết
Công cuộc đấu tranh cho Dân chủ cũng như một
cuộc vận động đường dài mà cái đích ở đâu, lúc nào thì chưa ai có thể
xác định rõ được. Nhưng do tính chính nghĩa cộng với sự tự do dân chủ
mang trong nó tính tất yếu của thời đại nên việc đến đích là chuyện tất
yếu. Chắc chắn nó sẽ đến, nhưng nhanh hay chậm thì phụ thuộc vào sự nỗ
lực của mỗi cá nhân và tổ chức. Nhưng không thể nhận định và dự liệu
trước một cách quá phóng khoáng tới mức lạm dụng lòng tin của quần chúng
là điều tối kỵ.
Chỉ sau vài năm, sự lớn mạnh và hiệu quả của
truyền thông lề trái với hệ thống các đài phát thanh Việt ngữ, các trang
website, blogs hay các tài khoản cá nhân trên các mạng xã hội đã tạo
thành một hệ thống tiếng nói đối lập với tính phản biện cao và trở thành
một đối thủ xứng tầm với truyền thông nhà nước. Quan trọng hơn cả là
chính quyền đã buộc phải quan tâm và có các sự điều chỉnh phù hợp trong
các chính sách phát triển trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội và kể cả
chính trị.
Tuy nhiên việc tạo lòng tin cho người dân phải
là vấn đề hàng đầu cần được chú trọng, không có sự biện minh hay cải
chính nào từ người làm báo có thể lấy lại niềm tin đã đánh mất từ bạn
đọc.
Ngày 05 tháng 9 năm 2014
© Kami
(Blog Kami)