Ngô Nhân Dụng
Ðể chiếm lại Crimea đem về cho nước Nga, Putin phải trả giá
rất đắt. Năm ngoái, ngân sách chính quyền Crimea được chính phủ Ukraine
trợ cấp $850 triệu. Năm tới trở đi, ông Putin sẽ phải chi. Chính phủ ở
Kiev cũng chi gần tỷ Mỹ kim trả tiền hưu bổng cho những người lớn tuổi
trong vùng Crimea. Mai mốt họ sẽ ngưng trả, lấy lý do vùng này ly khai
bất hợp pháp; và họ có thể nêu vấn đề này trong các cuộc mặc cả kinh tế
sắp tới với ông Putin.
Crimea hiện nay được Ukraine tiếp tế nước (90%), điện (80%) và hơi
đốt (65%). Chính phủ Nga có thể thay chân tiếp tế, nhưng phải mất hàng
năm xây dựng hạ tầng cơ sở. Trong ba bốn tháng tới, dân Crimea sẽ thấy
một hậu quả trước mắt: Vắng bóng du khách. Năm ngoái, hai triệu dân
Crimea được đón tiếp 6 triệu du khách, trong đó hơn 4 triệu là người
Ukraine. Cả du khách khác từ Âu Châu, năm nay còn ai muốn đến thăm một
xứ bất ổn như vậy nữa? Phải mất nhiều năm số du khách Nga mới đến thay
thế được. Trong mấy năm tới ông Putin sẽ phải chi mỗi năm vài tỷ Mỹ kim
để nuôi vùng Crimea.
Nhưng đó không phải là hậu quả kinh tế quan trọng nhất của hành động
“tái nhập Crimea” vào nước Nga. Các chính phủ Mỹ và Châu Âu sẽ đưa ra
những đòn phong tỏa, trong một cuộc chiến tranh lạnh diễn ra trên mặt
trận kinh tế. Ông Putin đã và sẽ trả đũa, hai bên sẽ ghìm nhau, chờ phản
ứng của bên kia trước khi leo thang. Cuộc chiến tranh lạnh kinh tế sẽ
diễn ra từ từ, từng bước một, Obama cấm visa một số nhân vật Nga thì
Putin cũng cấm một số người Mỹ. Obama phong tỏa một số xí nghiệp và ngân
hàng Nga thì Putin cũng đáp lại tương xứng. Hai bên sẽ gờm gờm nhìn
nhau, chiến tranh lạnh có thể kéo dài hai, ba năm hoặc lâu hơn.
Phong tỏa kinh tế có khi hiệu quả, có khi không; mà chắc chắn cả hai
bên đều gây thiệt hại cho nhau. Trong cuộc đấu sức, bên nào dai sức,
chịu đựng được lâu hơn, thì cuối cùng sẽ thắng thế. Hiện nay, kinh tế
Nga đang trong cơn suy yếu; trong khi kinh tế Âu Châu và Mỹ đang bắt đầu
hồi phục; cho nên nếu hai bên cứ tiếp tục leo thang thì chắc Nga sẽ
đuối. Nhớ lại, Iran bắt đầu bị Châu Âu phong tỏa kinh tế từ năm 2012;
sau khi Mỹ đã bắt đầu trước; với cách không mua dầu lửa, phong tỏa
trương mục ngân hàng của các công ty và đại gia Iran ở ngoại quốc, chưa
đầy hai năm Iran đã chịu không nổi, vì năm ngoái tổng sản lượng của Iran
giảm 6%, trong khi lạm phát lên gần 40%. Trước đây, Iran là nước xuất
cảng dầu thô nhiều thứ tu trên thế giới.
Tuần tới, Tổng Thống Obama sẽ gặp thủ lãnh các nước kinh tế hàng đầu
G-7 (Nga đứng hàng thứ tám, không được mời). Ông Obama sẽ đề nghị những
biện pháp phong tỏa đồng loạt và mạnh hơn. Các nước Âu Châu sẽ dè dặt,
vì họ ràng buộc với Nga chặt chẽ. Cho nên, khi Phó Tổng Thống Mỹ Joe
Biden sang thăm các nước Ba Lan và ba nước miền Baltic tuần rồi, tất cả
mới thoát ách “đô hộ” của Nga từ năm 1990, nhưng cả bốn nước đều dè dặt
không muốn bàn vấn đề phong tỏa kinh tế Nga bây giờ. Ba nước vùng
Baltic, cũng như Thụy Ðiển, Phần Lan, nhập cảng 100% hơi đốt sử dụng từ
Nga; còn Ðức, Ba Lan cũng tùy thuộc từ 40% đến 60%.
Nhưng khi nói ràng buộc, chúng ta phải hiểu bao giờ cũng có hai
chiều, tôi bị ràng buộc với anh nghĩa là anh cũng bị ràng buộc với tôi.
Nếu Nga ngưng xuất cảng dầu lửa và hơi đốt sang Âu Châu thì kinh tế sẽ
nghẹt thở, vì sẽ mất một số khách hàng quá lớn. Trong năm 2012 dầu và
hơi đốt chiếm 70% số hàng xuất cảng của Nga, và cung cấp 52% ngân sách
của chính phủ Nga. Liên Hiệp Âu Châu (EU) bán 169 tỷ đô la hàng hóa sang
Nga, nhưng một nửa hàng hóa Nga xuất cảng bán sang Châu Âu (gần 300 tỷ
đô la Mỹ), là 15% Tổng Sản lượng nội địa (GDP) gần hai ngàn tỷ đô la của
nước Nga.
Ông Obama được tự do, có thể tấn công ông Putin mạnh hơn, vì quan hệ
kinh tế Mỹ với Nga không quá chặt chẽ. Trong số các nước bán hàng cho
dân Mỹ xài, nước Nga, với số nhập cảng 27 tỷ Mỹ kim, đứng hàng thứ 20.
Nhưng Mỹ là nước đứng thứ năm trong số các nước bán hàng cho Nga, dù số
thương vụ chỉ có 11 tỷ Mỹ kim. Cho nên nếu ông Obama leo thang mà ông
Putin trả đũa đến cùng, chỉ một số công ty Mỹ bị thiệt hại, nhiều nhất
là Boeing, Exxon, và Ford Motors.
Nga dễ bị thương tổn nếu cuộc chiến tranh kinh tế kéo dài, vì nền
kinh tế Nga tùy thuộc quá nhiều trên việc xuất cảng tài nguyên thiên
nhiên; đặc biệt là dầu và hơi đốt. Năm ngoái, tỷ lệ tăng trưởng của GDP
chỉ có 1.3%. Sau khi lính Nga không đeo phù hiệu chiếm đóng Crimea, đồng
rúp và thị trường chứng khoán Nga tụt giảm mạnh vì người ta đã dự đoán
sẽ có phong tỏa kinh tế. Trong ngày 3 Tháng Ba vừa rồi, cổ phần ghi trên
thị trường Micex tụt giá, tổng cộng mất 60 tỷ đô la, cao gấp tám lần
ngân sách chi cho Thế Vận Hội Mùa Ðông trước đó. Hôm qua, sau khi Mỹ
công bố thêm tên những công ty, ngân hàng, và nhân vật bị cấm vận, cổ
phiếu của tất cả các công ty liên hệ tới họ đều xuống từ 2 đến 5%.
Việc phong tỏa tài sản các đại gia thân cận của ông Putin không có
ảnh hưởng bao nhiêu đến họ, vì họ đã chuẩn bị rút tiền, chuyển tài sản
từ các nước Âu Châu, Canada, Úc và Mỹ đi tới những nước an toàn hơn. Ảnh
hưởng tai hại lớn là trên toàn thể nền kinh tế, đặc biệt là hệ thống
ngân hàng, nếu ông Obama đi thêm bước nữa. Hai công ty thẩm lượng tín
dụng, S&P và Fitch, đã cắt điểm tín nhiệm của Nga, một hậu quả là từ
nay nhiều xí nghiệp và ngân hàng Nga sẽ vay tiền với lãi suất cao hơn.
S&P cũng ước định tỷ lệ tăng trưởng của kinh tế Nga năm nay xuống
gần sát với số không, nghĩa là không lên thêm được. Công ty này còn cho
biết trong ba tháng đầu năm 2014 các đại gia đã chuyển ra khỏi nước Nga
số vốn khoảng 60 tỷ Mỹ kim, cao gần bằng số tiền vốn bỏ chạy trong cả
năm 2013.
Những hành động khuấy động rồi chiếm Crimea của ông Putin cũng là một
cách làm lạc hướng dư luận dân Nga để họ bớt nghĩ đến nền kinh tế đang
suy yếu. Nay mai, ông Putin còn có thể đổ hết trách nhiệm kinh tế suy
yếu cho Mỹ và các nước Châu Âu! Kinh tế Nga không suy yếu từ khi có
khủng hoảng tại Ukraine, mà đã bắt đầu sẵn từ trước. Khi giá trị đồng
rúp tụt xuống vì vụ Crimea, Ngân Hàng Trung Ương Nga lại tăng lãi suất
để giữ giá đồng bạc, khiến cho giới kinh doanh Nga càng khó vay tiền
hơn. Việc phong tỏa không cho các xí nghiệp và ngân hàng Nga sử dụng đầy
đủ hệ thống tài chánh và ngân hàng thế giới sẽ khiến kinh tế Nga càng
bị cô lập, khó gây vốn trong thị trường quốc tế. Hiện nay, Châu Âu và Mỹ
mới nhắm vào việc phong tỏa các đại gia và cố vấn thân cận của ông
Putin, nhưng nếu mở rộng ra các xí nghiệp và ngân hàng lớn thì hậu quả
sẽ nặng nề hơn.
Nhưng một “vũ khí” lợi hại nhất mà ông Obama có thể sử dụng là tấn
công ngay vào thị trường dầu, khí, nguồn vú sữa đang nuôi sống kinh tế
Nga cũng như cả nhóm đại gia “quả đầu” chung quanh ông Putin. Ngày hôm
qua, nhật báo Wall Street Journal, đại biểu cho khuynh hướng bảo thủ
trong đảng Cộng Hòa, đã thúc giục: “Tổng Thống Obama nên báo hiệu cho
thế giới biết ông sẽ tích cực chấm dứt vai trò thống ngự của Nga trên
nguồn năng lượng của Châu Âu; bằng cách chấp thuận ngay các dự án xin
thiết lập các bến tàu chuyên dùng để xuất cảng hơi đốt.” Các đại biểu
Quốc Hội Mỹ, đặc biệt là thuộc đảng Cộng Hòa cũng đang thúc đẩy chính
phủ xúc tiến việc xuất cảng dàu, khí sang Châu Âu để giúp các đồng minh
thoát khỏi vòng kiềm tỏa của Nga.
Ðây là biện pháp nguy hiểm nhất, ảnh hưởng lâu dài trên kinh tế cả
nước Nga. Nhưng có thể dùng để đe dọa chính quyền Putin ngay bây giờ hay
không?
Nước Mỹ hiện nay đã vượt qua Nga để thành quốc gia sản xuất hơi đốt
nhiều nhất, và trong dăm năm nữa Mỹ sẽ vượt qua Á Rập Saudi về số sản
xuất dầu thô lớn nhất. Ðó là nhờ những phát kiến kỹ thuật khai thác mới ở
Mỹ, được phát triển trong vòng dăm năm qua, khoan ống hàng dọc và hàng
ngang, dùng sức ép của nước đẩy dầu và khí phun lên. Luật lệ ở Mỹ không
cho phép xuất cảng hơi đốt, trừ cho một số nước có hiệp định tự do mậu
dịch; ngoài ra muốn xuất cảng đi nước khác phải xin phép. Hơi đốt xuất
cảng phải được biến sang thể lỏng, chuyển sang Châu Á hay Châu Âu bằng
tàu thủy. Vì vậy, phải xây dựng những “cầu tàu” đặc biệt, là nơi biến
hơi đốt ra thể lỏng, có bến đậu an toàn cho loại tàu lớn đến nhận hơi
đốt lỏng. Hiện có mấy chục đơn xin lập những cầu tàu như vậy, còn chờ
chính phủ Mỹ duyệt xét. Nếu chính phủ Obama tuyên bố sẽ tiến hành việc
cho phép nhanh chóng hơn, và cứu xét việc cho phép xuất cảng dầu và khí
đốt sang Châu Âu, đặc biệt là sang Ukraine, thì các thị trường dầu, khí,
than đá, nói chung các loại năng lượng, sẽ chuyển động ngay!
Tuy nhiên, đây không phải là một mối đe dọa tức thời đối với chính
quyền Nga. Hiện nay, Mỹ chỉ có đủ cơ sở và phương tiện có sẵn để bán dầu
và hơi đốt cho Ukraine, nếu họ bị Nga đe dọa cắt. Ở Châu Âu đã có sẵn
bến cảng tiếp nhận được hơi đốt lỏng ở Tây Ban Nha, một nước không mua
dầu, khí của Nga. Những ống dẫn dầu khí nối liền các nước Châu Âu có thể
cho chạy ngược chiều, đem hơi đốt từ Tây Âu sang Ukraine hoặc Ba Lan.
Mùa Ðông vừa qua không lạnh lắm, cho nên các nước Châu Âu đều còn dư khí
đốt dự trữ, đủ dùng hàng năm nữa. Nhưng việc hoàn tất các cầu tầu để
đưa hơi đốt lỏng đi, hoặc để đón nhận hơi đốt tới, đều phải kéo dài hai,
ba năm hoặc lâu hơn. Ngoài ra, việc xuất cảng dầu, khí sang nước nào là
quyết định của các công ty thương mại chứ không phải của chính phủ Mỹ.
Hiện nay dầu, khí bán cho các nước Á Châu được trả giá cao hơn ở Châu Âu
rất nhiều. Cho nên dù ông Obama có đưa ra một “tín hiệu” như bên đảng
Cộng Hòa yêu cầu, thì hậu quả đối với việc Nga cung cấp dầu, khí cho
Châu Âu cũng còn lâu mới thành sự thực.
Nói như vậy, nhưng chính quyền Putin cũng khó ngủ yên nếu tín hiệu
được đưa ra cho thế giới biết. Giá dầu lửa và hơi đốt khắp nơi sẽ hạ
thấp, khi mọi người biết có một nguồn cung cấp lớn từ nước Mỹ sẽ gia
nhập thị trường. Năm 2000, khi ông Putin mới lên cầm quyền, ông gặp may
vì đúng lúc đó giá dầu lửa bắt đầu tăng lên, lần đầu tiên lên trên 100
đô la một thùng. Nước Nga chỉ đào đất lên lấy dầu và quặng mỏ đem bán là
đủ sống. Nhưng vận may này chỉ kéo dài cho tới năm 2008, khi kinh tế
thế giới xuống dốc, giá dầu khí và các nguyên liệu cũng xuống theo. Với
một nửa ngân sách quốc gia tùy thuộc vào dầu khí xuất cảng, nếu giá dầu
xuống thì ngân sách sẽ khiếm hụt nặng nề. Kinh tế cả nước tùy thuộc vào
dầu khí, tất cả sẽ bị ảnh hưởng.
Kinh tế Nga sẽ tới lúc đuối sức nếu cuộc chiến tranh lạnh mới kéo
dài, nhưng chưa chắc ông Putin đã nhường một bước nào. Trong khi các
chính phủ Âu Châu lo làm sao không để cho dân mình nghèo hơn vì chiến
tranh kinh tế, thì ông Putin không quan tâm. Ông đã bám chắc ngai tổng
thống 2 nhiệm kỳ, trong 10 năm tới, trừ khi ông muốn ngồi hơn! Một nhà
bình luận trên hệ thống CNN còn đề nghị các nước Tây phương hãy hô nhau
tẩy chay giải bóng tròn thế giới (World Cup) năm 2018 ở Nga, để trừng
phạt việc chiếm Crimea. Có lẽ hành động này sẽ làm dân chúng thấy những
việc ông Putin làm chỉ gây tổn thương cho uy tín của dân tộc Nga!
Khi ông Obama sang Châu Âu tuần tới, ông sẽ đề nghị khối NATO tăng
cường phòng vệ các nước từ Ba Lan lên miền biển Baltic; để các nước khác
yên lòng. Nhưng việc đó sẽ giúp ông Putin kích thích tự ái của dân Nga,
khiến uy tín của ông lên cao hơn. Nếu trước khi đi ông Obama mạnh dạn
công bố dự định bán dầu, khí của Mỹ sang Châu Âu, đồng thời cô lập các
ngân hàng Nga trong hệ thống tài chánh quốc tế, rồi phong tỏa các dòng
luân lưu rửa tiền của các đại gia Nga, thì hiệu quả có thể nhanh chóng
hơn nhiều. Trong suốt thời gian trước và sau cơn khủng hoảng ở Ukraine,
ông Obama đóng vai thụ động, chỉ chống đỡ các đòn do ông Putin phóng ra.
Ðối với ông Putin thì chiến thuật trả đũa từng bước chỉ chứng tỏ một
thế yếu kém. Bây giờ là lúc ông Obama phải đổi thế cờ, tấn công trước,
và tấn công một cách toàn diện, dù chỉ trên mặt trận kinh tế.
