Xuân Ba
bà Nguyễn Thị Năm (Cát Hanh Long)
Thư Xuân Ba: Kính gửi các anh.
Vì nhiều lý do, bài về bà Nguyễn Thị Năm (Cát Hanh Long) đăng trên An Ninh Thế giới (số 1349& 1350) ra ngày Thứ Tư và Thứ Bảy 15-3 không đủ đầy như bản thảo gốc của người viết.
Tôi biết ơn sự tận tình cố gắng của các anh Phạm Văn Miên TBT và Hồng Thanh Quang Phó TBT để hai bài báo trên đến tay bạn đọc.
Tôi xin gửi lại các anh đọc bản gốc và.mong được thông cảm
Chúc lành
Xuân Ba
Tôi ngập ngừng ngừng gõ lên cánh cửa một ngôi nhà ở đường Láng.
Ngập ngừng như động thái của người có lỗi.
Lỗi vì mình đã quá muộn? Lỗi vì sự lừng khừng chần chừ, dùng dắng?
Thực ra nhiều năm trước, có lần tôi đã tìm đến ngôi nhà 117 Hàng
Bạc. Nhưng người chủ ngôi nhà cho biết người tôi cần tìm không có ở đây.
Và không biết đã chuyển đi chỗ nào?
Những ngài ngại lẫn sờ sợ. Nỗi sợ vô cớ và bầy đàn ấy đã khiến dài mãi thêm những lừng khừng cùng dùng dắng...
Người tôi cần tìm là ông Nguyễn Hanh.
Ông là thành viên trong cụm danh từ Cát Hanh Long. Cụm từ ấy từng ám vào tâm trí không ít người của một thời một thuở?
Ông Nguyễn Hanh là con trai trưởng của bà Nguyễn Thị Năm tức Cát
Hanh Long, người đàn bà đầu tiên bị bắn oan trong Cải cách ruộng đất
(CCRĐ)
Nhưng lần này sau khi gặp được một người, tôi đã quyết dẹp đi sự
dùng dắng đó. Người ấy là ông Lưu Văn Lợi thư ký riêng của ông Lê Đức
Thọ
Dấu chấm dứt thành dấu chấm lửng?
Bút tích của ông Lê Đức Thọ
Tôi đã quấy quả ông nhiều lần dịp mới đây, 40 năm Hiệp định Paris.
Ông như một phần, một mảng miếng của sử. Là thư ký riêng cho Cố vấn
Lê Đức Thọ nhiều năm, không chỉ 4 năm 8 tháng 16 ngày, thời gian diễn ra
cuộc hòa đàm Ba Lê.
May mắn nhà ngoại giao tuổi cao sức yếu ấy còn rất mẫn tiệp. Lần
này trên bàn làm việc của ông là một tờ A4 Photocopy. Chữ của ông cố vấn
Lê Đức Thọ
Thân mến tặng Công và Hanh để đánh dấu chấm dứt sự đau buồn kéo
dài lâu năm của gia đình và cũng là của chung. Hà Nội ngày 28-1-1987
Chuyện của nhà ngoại giao kiêm thư ký của ông Lê Đức Thọ thoáng đưa
tôi về những năm xa. Những Võ Nguyên Giáp Trường Chinh, Lê Đức Thọ Hoàng
Quốc Việt cùng nhiều yếu nhân của Đáng của Mặt trận Việt Minh từng qua
lại được chở che ở ngôi biệt thự bề thế ở ven hồ Thiền Quang. Sau ngày
toàn quốc kháng chiến, lại cũng những đáng bậc ấy cùng nhiều yếu nhân
của Đảng của Chính phủ cũng nhiều dịp tá túc qua lại sinh hoạt ở khu đồn
điền Đồng Bẩm vùng Thái Nguyên. Chủ những cơ ngơi những biệt thự cùng
khu đồn điền ở Đồng Bẩm ấy là bà Nguyễn Thị Năm thường gọi là Cát Hanh
Long, tên một hiệu buôn nổi tiếng ở Hà Thành, Hải Phòng.
Chuyện bà cùng chồng thuở hàn vi ăn chắt nhịn thèm lao tâm khổ tứ
với khiếu kinh doanh cùng năng lực thương mại vượt trội đã gây dựng nên
cả một cơ ngơi đồ sộ là cả một câu chuyện dài. Nội việc bà kinh doanh
hai thứ hàng nặng nhất và nhẹ nhất khi ấy là tơ và sắt thép nổi tiếng ở
Hà Thành và Hải Phòng cũng đã có lắm chuyện như là giai thoại? Người nữ
nhi giàu tiền bộn bạc ấy lại sẵn tấm lòng son với đất nước. Thời gian
trước năm 1945, những căn biệt thự của bà ở Hà Nội và Hải phòng là nơi
đi về liên lạc của Việt Minh. Hai người con trai của bà Năm đã được giác
ngộ được bí mật lên chiến khu.
Khó kể hết những đóng góp của nhà tư sản ấy cho cách mạng. Từng ủng
hộ Việt Minh trước CM tháng Tám 20.000 đồng bạc Đông Dương (tương đương
bẩy trăm lạng vàng) rồi sau này là thóc gạo, vải vóc, nhà cửa. Bà là một
trong những người đóng góp tiêu biểu nhất của “Tuần Lễ Vàng” ở Hải
Phòng vơi hơn một trăm lạng vàng.
Một sự kiện vô tiền khoáng hậu khi ấy đối với một nữ nhi thường tình
là bà đã ngồi trên chiếc xe ô tô của nhà treo cờ đỏ sao vàng từ Hải
Phòng lên thẳng chiến khu qua thành phố Thái Nguyên, nơi quân Nhật còn
chiếm đóng đến Đồng Bẩm, Đình Cả, Võ Nhai để báo cho con trai và các
đồng chí của mình tin Hà Nội đã giành được chính quyền! Sau thời điểm
kháng chiến toàn quốc, bà trao chiếc búa cho đội tự vệ phá hoại để làm
cái việc san bằng địa khu biệt thự Đồng Bẩm thực hiện chủ trương tiêu
thổ kháng chiến. Sau đó bà là chủ tịch Hội phụ nữ tỉnh Thái Nguyên và
khu đồn điền Đồng Bẩm từng nuôi ăn cho một trung đoàn vệ quốc quân trong
một thời gian dài.
Tiếc thay, phát súng đầu tiên của CCRĐ lại nhằm vào một phụ nữ. Người đó là bà Nguyễn Thị Năm.
Bà bị bắt bị đấu tố với tội danh tư sản địa chủ cường hào gian ác
Rồi bị lôi ra pháp trường.
Sự kiện bi thảm ấy diễn ra vào lúc 8 giờ tối ngày 29 tháng Năm Âm lịch năm 1953. Khi bà vừa tuổi 47.
Một ngày mùa đông năm 1986, ông Lê Đức Thọ cho gọi Lưu Văn Lợi và dặn như thế như thế...
Như thế là việc ông cử người thơ ký của mình đến số nhà 117 Hàng Bạc. Con trai bà Cát Hanh Long ở đó.
Không phải một mình ông Nguyễn Hanh, con trai bà Năm. Cả gia đình 6
nhân khẩu chen chúc trong một diện tích chỉ hơn 20 mét vuông. Tận mắt
chứng kiến bao thứ gian nan về nơi ở của thời bao cấp khốn khó, nhưng
khi đến 117 Hàng Bạc ông Lợi vẫn không khỏi xót xa.
Ông có trách nhiệm báo cáo lại với vị Trưởng Ban Tổ chức TW những gì
mắt thấy tai nghe về gia cảnh hiện thời của nhà Cát Hanh Long.
Ông Lê Đức Thọ nghe ông báo cáo rồi ngồi lặng đi hồi lâu. Bằng chất
giọng rời rạc khẽ khàng, ông Thọ như đang chắp nối lại ký ức đã quá
vãng. Ông Lợi biết động thái hơi hiếm hoi của thủ trưởng khi chia xẻ với
người thư ký... Rằng chính Bác Hồ thời điểm đó đã thẳng thắn với các
đồng chí cố vấn rằng người ta nói không nên đánh phụ nữ dù bằng một cành
hoa huống hồ phát súng đầu tiên của cuộc CCRĐ lại nhằm vào một phụ nữ
mà người ấy lại rất có công với cách mạng.
(nghe đến đây tôi chợt nhớ ngay cái câu nhất đội nhì giời. Nhưng có
lẽ thời điểm ấy có thứ còn trên cả đội, trên cả cán bộ cải cách nữa?)
Ông Lê Đức Thọ lại thở dài với người thơ ký của mình rằng thời điểm
CCRĐ đang hồi cao trào ngoài đó, ông đang ở miền Tây Nam Bộ. Một hôm ông
được nối điện thoại với ngoài Bắc. Phải có việc chi hệ trọng lắm thì
mới có sự liên lạc đặc biệt này? Đầu dây bên kia là ông Hồ Viết Thắng,
một yếu nhân của CCRĐ. Hóa ra ông Thắng chỉ hỏi ông một câu. Mà câu ấy
chả ăn nhập gì với hoàn cảnh hoạt động bí mật gian khó hiểm nguy ở căn
cứ địa miền Nam khi ấy khiến ông Thọ rất bực. Câu ấy là bà Nguyễn Thị
Năm Cát Hanh Long có cho đồng chí cái gì khi đồng chí ở nhà bà ấy không?
Qua câu ấy cùng khẩu khí của người hỏi, ông cũng mường tượng ra phần nào không khí và tình thế
của một phong trào như CCRĐ! Nhưng không ngờ đến những hậu họa? Có phải
vì thế mà ông Lợi có lúc thoáng nghĩ, ông Lê Đức Thọ, một trong những
yếu nhân của cách mạng miền Nam đã không tiến hành CCRĐ đối với nông
thôn miền Nam?
(Nghe chuyện ông Lợi, tôi chợt nhớ đến một văn bản. Đó là lời chứng
của Đại tướng Võ Nguyên Giáp ngày 10-11-2001: “Bà Nguyễn Thị Năm tức Cát
Hanh Long là một địa chủ có tinh thần yêu nước, trong kháng chiến đã
từng giúp đỡ bộ đội. Bản thân tôi và Đại tướng Nguyễn Chí Thanh có lúc
đã ở lại nhà bà. Trong những buổi họp sửa sai, chính Bác Hồ, đồng chí
Trường Chinh và đồng chí Lê Văn Lương đều cho rằng xử trí bà Nguyễn Thị
Năm là một sai lầm”.
Lu bu với công việc hết trong Nam rồi ngoài Bắc, quên thì không hẳn
nhưng chưa có lúc nào rảnh để đụng đến việc oan sai này. Ông Lợi nhớ lời
thủ trưởng mình đã phàn nàn như thế...
Ông Lê Đức Thọ viết một lá thư dán kín rồi đưa ông Lợi chuyển cho
đồng chí Trường Chinh. Một lúc sau, thấy người thư ký của mình đưa lại
thư với lý do là thư ký đồng chí Trường Chinh khi biết được nội dung thư
đã từ chối việc đưa thẳng cho thủ trưởng của mình!
Ông Lê Đức Thọ cười... Rồi sau đó là động thái hơi bị hiếm, ông Thọ đi bộ sang chỗ đồng chí Trường Chinh...
Khoảng 30 phút sau, ông trở lại cười với người thư ký xong rồi...
Một ngày áp Tết Đinh Mão năm 1987, ông Lợi tháp tùng thủ trưởng của
mình đến 117 Hàng Bạc. Giữa những người thân của gia đình bà Cát Hanh
Long, ông Lê Đức Thọ tặng quà Tết và tập thơ mới xuất bản của mình với
lời đề tặng như bản photo trên đây...
Trong tay tôi là một văn bản của Ban tổ chức TW do Phó trưởng Ban Lê Huy Bảo ký thay Trưởng Ban Tổ chức. Văn bản số 213/TCTW. Hà Nội ngày 4-4-1987
Kính gửi Thường vụ Tỉnh ủy Bắc Thái. Trước đây bà Nguyễn Thị Năm
tức Cát Hanh Long bị quy thành phần “Tư sản địa chủ cường hào gian ác”
bị xử tử ở Thái Nguyên. Nay con bà Năm là 2 ông Nguyễn Hanh và Nguyễn
Công ở số nhà 117 Hàng Bạc hà Nội gửi thư lên các đồng chí Trường Chinh
Lê Đức Thọ đề nghị sửa lại thành phần giai cấp và thực hiện đúng chính
sách của Đảng Nhà nước đối với gia đình bà Nguyễn Thị Năm.
Sau khi xem xét thư khiếu nại và các tài liệu xác nhận đồng chí
Trường Chinh và Lê Đức Thọ thấy việc sửa lại quy định thành phần giai
cấp cho bà Nguyễn Thị Năm là tư sản, địa chủ kháng chiến” là đúng với
thực tế đúng với chính sách của Đảng và Nhà nước.
Ban Tổ chức TW Đảng đề nghị Thường vụ Tỉnh ủy và các đồng chí có
trách nhiệm thực hiện ý kiến trên của đồng chí Trường Chinh và Lê Đức
Thọ.
Rất nhanh, UBND tỉnh Bắc Thái ngày 11-6-1987 có một Quyết định mang số 123/UBQĐ do ông Chủ tịch Đặng Quốc Tiến ký. QĐ ghi rõ Bà
Nguyễn Thị Năm tức Cát Hanh Long trước bị quy thành phần “ Tư sản, địa
chủ cường hào, gian ác” nay sửa lại Thành phần giai cấp cho bà Nguyễn
thị Năm là “ Tư sản, địa chủ kháng chiến”
Việc sửa lại thành phần giai cấp có giá trị từ ngày có quyết định này.
Như vậy việc sửa lại thành phần giai cấp và thực hiện đúng chính sách của Đảng Nhà nước đối với gia đình bà Nguyễn Thị Năm theo chỉ đạo của ông Trường Chinh và Lê Đức Thọ cùng Ban Tổ chức TW mới được thực hiện một nửa!
Còn việc thực hiện đúng chính sách của đảng và Nhà nước đối với gia đình bà Nguyễn Thị năm, 26 năm đã qua vẫn còn để đó?
Dấu chấm hết vô tình thành dấu chấm... lửng?
Tan tác một mái ấm
Ông Lưu Văn Lợi
Cánh cửa căn hộ ở đường Láng mở ra...
Trước khi đến đây trĩu trong tay là một tập giấy tờ. Tờ đầu tiên có những dòng
Hà Nội ngày 27-4-1998. Kính gửi ông Chủ tịch Quốc hội. Chúng tôi
là con trai, con dâu của bà Nguyễn Thị Năm tức Cát Hanh Long tên là
Nguyễn Hanh và Nguyễn Cát tức Hoàng Công. (Ông Hoàng Công đã mất do tai
nạn năm 1989) và vợ ông Công là Đỗ Ngọc Diệp xin gửi đến ông Chủ tịch QH
một việc khẩn. Trong nhiều năm qua gia đình chúng tôi đã có nhiều đơn
thư gửi đến các cơ quan có trách nhiệm các cấp chính quyền từ xã trở lên
đến Trung ương cùng Tổng Bí thư xin xem xét việc khen thưởng cho mẹ
chúng tôi theo Nghị quyết 28 CP ngày 29-4-1995 (Nghị quyết về) Nhưng cho
đến nay chưa được cấp nào trả lời...
Và bây giờ là 8-2013, ngoài lá đơn gửi ông chủ tịch QH là Nông Đức
Mạnh năm 1998 ấy còn hơn 20 lá đơn khác gửi cùng nội dung đến các đời
Thủ tướng, TBT, Chủ tịch QH từ năm 1995 đến nay vẫn vẫn chưa được cấp nào trả lời!
Tiếp tôi là chủ nhà, ông Nguyễn Hanh năm nay tròn 90 và vợ Phạm thị
Cúc 86 tuổi. Bà Cúc ngó còn minh mẫn. Ông Hanh đi lại đã phải có người
dìu. Sự tháo vát hiếu thảo của 3 người con của ông bà đã vượt thoát cho
cả nhà bà cùng bố mẹ ra khỏi căn hộ chật chội tù túng ẩm ướt kế ngay nhà
vệ sinh công cộng ở 117 Hàng Bạc.
Tôi xin phép được lên gác thắp hương cho cụ Nguyễn Thị Năm.
Nghiêm ngắn trên bàn thờ là bức chân dung hiếm hoi của cụ bà Nguyễn
Thị Năm còn sót lại. Khắn vấn. Tóc đen nhưng nhức chải ngôi giữa. Nét
mày và miệng thanh tú. Ảnh cụ bà chụp khi hơn 40 tuổi. Tướng những người
phụ nữ có cung mệnh ích phu vượng tử. Cụ ông không may bạo bệnh
mất sớm trước năm 1945. Một mình cụ bà những đảm lược thông minh tháo
vát chèo chống đưa con thuyền cát Hanh Long qua bão tố thác gềnh. Qua
bao tao loạn đổi thay của thời cuộc, trân trang thờ kia bà vẫn mãi mãi
trẻ trung vẫn mãi mãi tỏa cái ánh nhìn sắc sảo bao dung xuống hậu thế!
Bên phải là tấm hình cụ ông ngó trẻ trung. Ban nãy đến nhà tôi mới rõ hết cái thương hiệu Cát Hanh Long
nổi tiếng ở Bắc Kỳ. Cát, tên người con trai thứ hai, thời gian hoạt
động bí mật có tên là Hoàng Công, từng là Trung đoàn trưởng thuộc Sư
308. Hanh, người con trai cả. Long là tên cụ ông quê gốc ở làng Đại Kim
Thanh Trì Hà Nội.
Tuổi tác tật bệnh, có thể một lúc nào đó hơi lẫn như cụ bà phàn nàn
nhưng khi nhắc đến những ngày tháng Tám năm 1945 là trí nhớ cụ ông thoắt
như được ánh sáng diệu kỳ nào đó của quá khứ rọi soi? Cụ cứ vanh vách
từng chi tiết buổi sáng ngày 25 tháng Tám năm 1945 đoàn xe của ông Trần
Huy Liệu thay mặt cho Chính phủ lâm thời cùng đoàn xe của ông Nguyễn
Lương Bằng đại diện cho Mặt trận Việt Minh cùng xuất phát từ Hà Nội có
sứ mệnh vào Huế tiếp nhận sự đầu hàng của Bảo Đại. Chả là chàng trai
Nguyễn Hanh khi đó mới 22 tuổi, được chọn trong đội hình Thanh niên
thành Hoàng Diệu có vinh dự được tháp tùng Đoàn.
Ngày 30-8 Đoàn mới vào đến Huế. Đành một nhẽ đường xá thời đó xấu
nhưng làm chi mất đến 5 ngày mới vô được Huế? Hóa ra cả phái đoàn phải
liên tục dừng lại dọc đường ngày cũng như đêm để gặp gỡ nói chuyện với
đồng bào chặn đón ủy lạo đoàn ở các địa phương dọc đường. Người ta khênh
cả kiệu bát cống kiệu long đình bày hương án giăng cờ đại, cờ đuôi nheo
chỉ dùng trong các dịp lễ trọng để chào mừng đại diện của Việt Minh.
Trong suốt cuộc gặp, tôi để ý có 2 việc mà cụ Hanh thường nhắc đi nhắc lại? Đó là chi tiết khi đưa tay đỡ cái ấn Hoàng đế chi bảo bằng
vàng đúc do ông Trần Huy liệu đưa cho, anh tự vệ thành Hoàng Diệu
Nguyễn Hanh cứ tưởng nó nhẹ nên đón lấy bằng động thái nhẹ nhàng làm
suýt rơi ấn. Một vật nữa tượng trưng cho quyền lực Nam Triều là chiếc
kiếm. Cũng tưởng nó nặng hóa ra nhẹ hều, bao kiếm đã rỗ rỉ nhiều chỗ!
Chi tiết thứ hai là cái túi đựng kim cương của mẹ mình, bà Nguyễn Thị Năm.
Cái túi ấy trước khi đám tự vệ cùng đội cải cách súng ống hùng hổ xông vào nhà điệu bà đi với tội danh tư sản địa chủ cường hào gian ác,
bà Năm dường như đã tiên liệu được điều gì? Bà nhanh tay quẳng cho cô
con dâu cái túi đựng những kim cương hột xoàn gì đó mà con dâu mà không
rành chỉ biết nó khá nặng, trĩu cả tay!
Sau gần 3 tháng, ngày cũng như đêm liên miên đấu tố bà năm luôn bị
cách lý vói gia đình nên không kịp biết chỉ mấy ngày sau khi bà bị bắt,
trong một đợt khám xét săm soi hang cùng ngỏ hẽm khắp nhà cửa sân vườn,
đội cải cách đã phát hiện ra cái túi kim cương ấy và ra lệnh tịch thu!
Tịch thu nhưng không hề có biên bản, giấy biên nhận mà là thu trắng tài
sản của bọn tư sản địa chủ cường hào gian ác. Cô con dâu điếng người. Bà
con dâu khi ấy còn trẻ nhưng cũng đủ biết những vật trong cái túi gấm
kia còn giá trị hơn cả vàng! Nhưng hình như cái thời ấy, cái đau mất
người cùng những tan đàn xẻ nghé nó đau nó khủng khiếp hơn cái mất mát
tài sản?
Thời điểm ấy, Nguyễn Hanh đang ở Nam Ninh Trung Quốc. Liên miên
những tháng ngày hăng say tiếp thụ kiến thức rèn cán chỉnh quân để sau
này về truyền thụ lại cho đơn vị bộ đội của mình.
Tin tức về một cuộc cải cách trời long đất lở cũng sang được bên đó
nhưng tuyền một thông tin dân phấn khởi đang vùng lên đánh đổ địa chủ
ác bá người cày có ruộng. Nguyễn Hanh không một chút mơ hồ nghi ngại...
Một ngày tháng 6 năm 1953, Nguyễn Hanh được chỉ thị về nước có lệnh gấp.
Chẳng cần phải khi cánh cổng trại cải tạo Tuyên Quang doang rộng và
mình được điệu cổ vào, Nguyễn Hanh mới biết mình đang lâm nạn mà thái độ
thù địch của những người dẫn anh đi khi qua biên giới đã báo trước cho
Nguyễn Hanh những sự dữ. Những ánh mắt như tóe lửa khi hướng về phía
anh. Cả những lời phũ phàng bật ra ở địa điểm đón đầu tiên Con cái bọn bóc lột cường hào ác bá...
Cái điều Nguyễn Hanh không ngờ không biết khi đó mẹ mình đã bị bắn.
Cho mãi sau này, trong một đợt tiếp tế thăm nuôi, vợ anh mới hé cho tin
ấy.
Cho mãi mùa đông năm 1956, trong căn lều tuềnh toàng giành cho con
cái cường hào ác bá ở Đồng Bẩm, cách cái nền khu biệt thự từng dập vụn
thời điểm tiêu thổ kháng chiến không xa. Và ngoài kia là ràn ràn tứ bề
gió lạnh, Nguyễn Hanh thân hình còm nhom tật bệnh, qua câu chuyện ngập
trong nước mắt của vợ, ông dần dà tường hết mọi việc xảy ra trong những
ngày khốn khổ ấy. Chi tiết cái túi vợ ông có kể nhưng Nguyễn Hanh đã
quên bẵng ngay sau đó.
Tinh mơ hôm sau, ông lựa lúc vắng người, theo hướng chỉ của vợ ông
ra gục khóc trên mộ mẹ lúc này cỏ dại đã mọc dày nhưng không dám xới xáo
gì.
Những năm cuối 50, khi những cuồng phong của những đợt CCRĐ đã bớt
thôi gào thét, cả nhà ông, con trai con dâu và cháu nội của bà Cát Hanh
Long mang cái án con cháu của kẻ tư sản cường hào gian ác bị cách mạng
xử tử tìm đường về Hà Nội.
Nói về cũng chẳng phải... hay đi tiếp? Hà Nội hay Hải Phòng? Quê
đâu? Nhà cửa đâu? May mà sau những ngày ra trại gặp đợt sửa sai, ông
Hanh được bạn bè người quen giúp cho xin được một chân trong văn phòng
Ty kiến trúc Thái Nguyên. Khi dạt về Hà Nội lại cũng được người quen xin
vào làm ở một xí nghiệp dược phẩm. Bà vợ cũng may cũng xin được một chỗ
làm dạy ở một trường tiểu học.
Cái đoạn khốn khó nhất là phải tìm lấy một chỗ ở. Trong lúc hoạn nạ
nhiều bạn bè đã giang tay ra. Nhưng ở nhờ mãi sao tiện? Mất hơn 3 năm
lúc ở nhờ lúc thuê cả nhà ông Hanh mới dạt vào một góc ở 117 Hàng Bạc.
Bên tôi là chị Phương con gái cả ông Hanh. Bà mẹ chị Phương dõi ánh
mắt xót xa về phía con gái khi chị kể cái đoạn đói không sợ nhưng ngại
nhất là những ánh mắt lúc khinh khi lúc soi mói của hàng xóm của bạn bè
ngay trong lớp đôi lúc xì xào con nhà địa chủ ác bá...
Học phổ thông lên đến đại học Bách khoa cũng dần bớt đi sự tò mò
thiếu thiện cảm. Tuổi trẻ mà. Nhưng khi tốt nghiệp, Phương mới thấy giật
mình. Điều lo sợ mơ hồ của cô đã thành sự thực khi cô được phân về Tổng
cục Thống kê. Ông cán bộ tổ chức ân cần trả lại hồ sơ cho cô và nói
thẳng bên náy hơi ngại cái lý lịch cháu ạ.
Chờ đợi mãi, cô xin về Bộ vật tư theo lời giới thiệu của người quen.
Đợi mãi không thấy gọi. Cô đánh liều đến thì thông tin mà cô nhận được
cũng na ná như bên Thống kê.
Người quen của gia đình Phương lại thân với ông Bộ trưởng.
Thời điểm ấy, chưa có sự kiện cải thành phần từ gian ác cường hào
xuống địa chủ kháng chiến. Nhưng ông Bộ trưởng hình như có kênh để liên
lạc với một trong những yếu nhân từng qua lại gia đình bà Cát Hanh Long
thời đen tối. Rồi cuối cùng, Phương cũng được nhận vào làm ở Bộ vật tư.
Chuyện của Nguyễn Tấn, em trai cô Phương cũng gian nan. Anh Tấn thi
vào Đại học Quân sự nhưng không được gọi. Năm 1968 anh Tấn xung phong đi
bộ đội. Rồi thỏa mãn cái chí học của mình bằng con đường tại chức Bách
khoa. Tích cực phấn đấu mãi cũng không được kết nạp Đảng vì thành phần
gia đình. Và phấn đấu mãi cũng không trở thành sĩ quan chuyên nghiệp.
Nguyễn Tấn xin về hưu ở tuổi 50.
Một cụ già với những bước lẫm chẫm, thường phải có người dìu, trong
câu chuyện nhiều lúc ông Nguyễn Hanh phải vỗ vỗ lên đầu chừng như để nhớ
ra một điều gì đó mà với thời gian với những tao loạn cùng tật bệnh có
khoảng khắc nào đó chìm khuất? Thuở mạnh bạo trẻ trung rồi trung niên,
người ấy đã quên bẵng đi chuyện cái túi. Cái túi chứa những ngọc ngà
châu báu. Cái túi của nhiều gia tài. Thế mà buổi xế chiều hoàng hôn, cái
túi thốt trở nên rành rẽ trở nên băn khoăn lẫn đau đáu?
Chi tiết thứ hai mà ông hanh thi thoảng nhắc đến chỉ sợ khách quên. Ấy là khi ông Hanh, nói mà như nhắc rằng không biết cái túi của cụ nhà tôi mà đội cải cách tịch thu ngày ấy có mang sung vào công quỹ hay là mang đi làm của riêng?
Bàn thờ bà Nguyễn Thị Năm
Tìm mộ bà Nguyễn Thị Năm
Còn Nguyễn Cát, người con trai thứ thời điểm bà Năm bị thụ hình, đang ở đâu?
Ông bà Nguyễn Hanh
Cũng như ông anh, ông cát khi đó đang được học tập chỉnh huấn chỉnh
cán bên Trung Quốc có điều không cùng nơi. Cũng phải, ông em hình như có
chí tiến hơn người anh. Năm 1953 ấy đã là Trung đoàn trưởng của sư 308.
Hoàng Công là tên hồi Nguyễn Cát hoạt động bí mật.
Trong tay tôi có nhiều bản chứng của nhiều cán bộ cao cấp. Trong đó
có ông Đào An Thái, nguyên Cục trưởng Cục Lưu trữ. Ông Hoàng Thế Thiện,
nguyên Bí thư Đảng ủy chuyên gia giúp bạn K trực thuộc Trung ương. Ông
Nhi Quý nguyên Bí thư Tỉnh ủy Thái Nguyên.
Xin biên ra ra một đoạn.
Anh Nguyễn Cát (tức Công) đã được chúng tôi tổ chức vào một trong
những nhóm Thanh niên cứu quốc hoạt động bí mật ở thị xã Thái Nguyên
trước Tổng khởi nghĩa.
Tháng 5 năm 145 anh Cát đưa lên chiến khu 20 ngàn bạc Đông Dương
(thời giá khi đó tương đương 700 lạng vàng) tiền của gia đình anh ủng hộ
đoàn thể. Tôi đã nhận tiền và giao lại cho Ban cán sự Võ Nhai.
Anh Cát thường xuyên cung cấp cho chiến khu thuốc chữa bệnh máy
đánh chữ, giấy mực, và nhiều thứ khác khi chiến khu yêu cầu. Anh cát
tích cực thực hiện những chỉ thị của Ban cán sự. Sau CM anh Cát được
giao công tác ở Ty Tuyên truyền tỉnh. Sau đó được rèn luyện thử thách
trong bộ đội. Tham gia nhiều trận đánh và đã bị thương. Qua nhiều gian
khó thử thách vẫn trung thành tận tụy với cách mạng.
Cũng như ông anh, từ Trung Quốc, Trung đoàn trưởng Nguyễn Cát bị dẫn
ngay về nước và vào thẳng trại một trại cải tạo Thái Nguyên.
Mãi cuối năm 1956, ông mới được tha. Sau sửa sai, ông được chuyển
ngành sang Ty Thương nghiệp rồi sau đó gia đình ông về Hà Nội.
Trong thời gian Nguyễn Cát bị giam, vợ ông Cát, bà Đỗ Ngọc Diệp vốn
là cán bộ bí mật hoạt động từ năm 1944 khi ấy may mà đang hoạt động
trong vòng địch hậu Bắc Ninh nên vô tình bà thoát không bị bắt và đấu
tố. Nhưng không thoát được sự động viên của tổ chức rằng cô còn trẻ đang
có tương lai nên cắt đứt với con cái địa chủ cường hào ác bá.
Cán bộ địch hậu Đỗ Ngọc Diệp không chịu. Lần hồi cũng đến thời điểm
sửa sai. Hai vợ chồng lại đoàn tụ. Họ cưới nhau năm 1952. Mãi năm 1958
mới sinh con gái đầu lòng. mẹ Ngọc Diệp con là Kim Chi. Cành vàng lá
ngọc.
Năm 1989, ông Nguyễn Cát đương khỏe mạnh ở tuổi 64 đi xe máy, bất đồ
bị một thằng vô lại quành xe trước mũi xe ông Cát. Ông bị ngã đập đầu
xuống và qua đời luôn tại bệnh viện.
Trước đó, ông Cát cùng vợ, gia đình ông anh đã lao tâm khổ tứ trong việc tìm mộ bà Năm.
Thời gian cùng thiên nhiên nhiệt đới như cũng hợp sức với sự vô tình
vô tâm của con người trong việc làm nên sự quên lãng? Những bấn bíu
nhọc nhằn trong sinh kế cùng bao thứ vụn vặt lo toan nhoáng cái đã nhiều
năm qua đi. Cả nhà ông Hanh ông Cát lần ấy lên Đồng Bẩm thăm mộ mẹ đã
hoảng hốt nhận ra khu vực ngày trước nơi chôn cất bà Nam địa hình địa
vật đã thay đổi không còn nhận ra. Cây cối mọc đầy um tùm...
Không bó tay, ông Cát cùng người nhà ra sức cày nát đám đất hoang nhưng vẫn không thấy dấu hiệu gì.
Không nản, lần khác họ lại lên Đồng Bẩm. Tha thẩn dọc khu vực rìa
sân bay Đồng Bẩm (trước CM Pháp cho xây dựng một sân bay dã chiến bị bỏ
hoang nhiều năm) nơi được xác định chôn cất bà Năm. Lần này lòng tin của
đám người tìm mộ dường như được củng cố thêm vì có một ông tự vệ hồi
1953 đã tham gia chôn cất bà Năm trong đêm. Nhưng lại nhiều lần đào xới
mà vẫn không có kết quả.
Gần đó có một đơn vị bộ đội đóng quân. Thấy người nhà ông Hanh xuất
hiện ở đây mấy lần, một chú bộ đội chuyện nhỏ với các bà các cô rằng,
nếu đi tìm mộ thì chắc cũng quanh đây thôi. Ngày trước đơn vị của chú đã
dựng ở khu vực này một căn nhà ở. Nhưng kỳ lạ là tiểu đội nào đến ở một
thời gian cũng tìm cách thoái thác. Họ viện cớ khó ngủ cứ sờ sợ thế
nào? Có người còn quả quyết đương đêm giường cứ như bị dựng dậy?!
Rồi căn nhà dựng tranh tre nứa lá ấy cũng được tháo ra, dựng ở một nơi khác! Sự lạ ấy đã không xảy ra nữa.
Nghe vậy thì biết vậy, trên nền nhà cũ nhìn vầng khói hương vút
thẳng, ông Hanh thầm khấn nếu mẹ có linh thiêng xin chỉ chỗ cho chúng
con. Nhược bằng chúng con xin lấy một nắm đất ở khu Đồng Bẩm này đem về
quê bố dựng tạm một ngôi mộ vậy...
Chiều người anh. Nhưng vợ chồng ông Cát vẫn quyết tìm mộ mẹ. Ông bà đã đến tìm gặp một số nhà ngoại cảm.
Một điều ngạc nhiên đã xảy ra. Khi ông bà dứt khoát khẳng định với
một số nhà ngoại cảm được coi là nổi tiếng khi ấy rằng đặc điểm dễ nhận
ra là bà Năm có đeo một chiếc vòng cẩm thạch và một cái răng bịt vàng
thì họ đều từ chối là không thể tìm được?!
Chắc họ ngại nhỡ đào lên mà không tìm thấy hai thứ ấy thì...
Nghiên cứu sơ đồ của một nhà ngoại cảm L. vẽ, ông Cát thấy rất đúng
cứ như nhà ngoại cảm ấy đang đứng ở chính ở khu vực này mà họa lại.
Nhưng tìm vẫn không thấy?
Rồi đột ngột tai nạn thương tâm với ông Cát diễn ra.
Một thời gian sau nguôi ngoai, bà Diệp lại cùng gia đình người anh chồng tiếp tục việc tìm mộ.
Lần này nhà ngoại cảm ở một thành phố phía Nam có một sơ đồ trùng
khít với nhà ngoại cảm L. dạo nọ. Còn nói thêm nên tiếp tục cộng tác với
ông L.
Thêm một chi tiết nữa, trong khu vực ấy nên để ý đến một loại cây lá nhỏ nhất...
Mùa đông năm 1990, bà Diệp các con và gia đình ông Hanh lại lên Đồng Bẩm theo hướng dẫn bằng điện thoại của nhà ngoại cảm.
Quan sát thật kỹ, tốp người tìm mộ thấy thứ cây lá nhỏ cả khu vực
này chỉ có một cây phượng? Lại nữa, vị trí cây phượng lại rất gần cái
nhà ở của đơn vị bộ đội đã tháo dỡ.
Đêm xuống, những lát cuốc xẻng lại cần mẫn hối hả trong ánh sáng điện câu nhờ được dong từ xa...
Thời gian đã âm thầm bồi lắng lên lớp đất cũ nhiều lớp đất màu. Hết
lớp đất mượn ấy, bất đồ một cậu giúp việc đang đào chân bỗng như hút
xuống. Câu kêu lên thảng thốt Cụ ơi cụ đừng rút chân cháu. ..
Một cảnh tượng cảm động lộ dần trong âm thanh thút thít nức nở của con cháu bà Năm....
Từng ấy năm rồi còn gì. Không còn ván chỉ còn lại mấy cái đinh đóng quan tài.
Xương cốt hao đi nhiều quá. May mà hoa cái (đầu) vẫn còn. Và chiếc vòng ngọc thạch vẫn còn kia. Sau gần nửa thế kỷ chôn vùi vẫn ánh lên lấp lánh.
Bà Cúc vợ ông Hanh cho hay sở dĩ chiếc vòng ấy còn vì bà Năm đeo từ
hồi trẻ nó thít chặt vào cườm tay. Khi đấu tố có người đã cố rút ra
nhưng không được!
Cả chiếc răng bịt vàng.
Và ngạc nhiên có cả hai đầu đạn!
Sau thủ tục lễ tạ và cảm ơn chính quyền địa phương cùng mấy nhà
quanh đó, chiếc xe chở bà Cát Hanh Long quay về Hà Nội khi trời chưa
sáng tỏ.
Cụ bà được nằm bên cạnh mộ cụ ông ở quê chồng là làng Đại Kim Thanh
Trì. Sau hơn nửa thế kỷ, hai người mới được gần nhau sau bao nhiêu tao
loạn.
Tôi theo người cháu gái bà Năm tiếp thêm tuần hương. Ngước lên làn
khói hương trên bàn thờ Người Mẹ chiến sĩ Vệ Quốc Đoàn Ân nhân của Cách
mạng, ánh mắt bà Năm vẫn ánh lên cái nhìn ấm áp bao dung...
Không biết anh linh của bà phù hộ hay chỉ thị của ông Trường Chinh
Lê Đức Thọ linh mà sau 6 năm, năm 1998 ông Nguyễn Hanh và ông Nguyễn Cát
hai con trai của bà Năm đã được công nhận là cán bộ hoạt đông lâu năm,
cán bộ tiền khởi nghĩa. Còn người con dâu Đỗ Thị Diệp, sớm hơn năm 1980
đã được xác nhận danh hiệu cán bộ hoạt động lâu năm.
Riêng Cụ Nguyễn Thị Năm Cát Hanh Long thì vẫn... đợi ?
Trên cao xanh kia, cụ bà đã mỉm cười nơi chín suối được chưa khi mới
có động thái duy nhất của chính thể là hạ thành phần cho cụ từ tư sản địa chủ cường hào gian ác xuống tư sản địa chủ kháng chiến!
Chính vì thế hằng bao năm nay, ông Nguyễn Hanh cùng bà Diệp vẫn đứng
đơn đề nghị các cá nhân và cơ quan có trách nhiệm thực hiện cho trọn
vẹn Nghị định số 28/CP của Chính phủ ban hành ngày 29-4-1995. Đó là một
nghị định nhân văn như tên gọi của nó
Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số Điều của Pháp
lệnh ưu đãi người hoạt động cách mạng, liệt sĩ và gia đình liệt sĩ,
thương binh, bệnh binh, người hoạt động kháng chiến, người có công giúp
đỡ cách mạng
Mà vận dụng cụ thể vào trường hợp cụ cát Hanh Long Nguyễn Thị Năm
theo đề nghị của gia đình ông Hanh nhiều năm nay là nên xét thưởng Huân chương kháng chiến chống Pháp và truy tặng danh hiệu Liệt sĩ!
Người con trai còn lại duy nhất của bà Nguyễn Thị Năm Cát Hanh Long năm nay tròn 90 có lẽ vẫn tiếp tục đợi?
Sắp Tiết Thanh minh năm Ngọ
Xuân Ba
