Mô típ “chúng ta nói gì với con cháu chúng ta” hẳn là đã
được sử dụng nhiều trong văn học, sách báo, phim ảnh. Như nhà văn Phan
Tứ (1930-1995) viết trong tiểu thuyết nổi tiếng “Mẫn và tôi” về tình yêu
thời chiến tranh: “Bầy cháu nội ngoại sẽ nghe tôi kể: “Ông gặp bà
giữa hồi núi sụp rầm rầm, nước dâng như chưa hề ghi trong sử sách…”.
Chúng cười khì, tưởng tôi mượn chuyện thời vua Hùng. (…) Đành vậy, lớn
lên chúng sẽ biết, sẽ nhớ. Tôi phải giúp chúng nhớ. Đừng để những bông
hoa mai sau tự rứt mình ra khỏi cây vì không muốn dính dáng với bầy rễ
cắm vào bùn”.
“Phải không em, Mẫn, dù anh đi khắp chân trời góc biển, mỗi lần
ra trận chúng mình lại gặp nhau; có phải lúc này em đang quấn quít bên
anh, em gần đến nỗi anh chỉ đẩy ngón tay đặt nên tim là nghe ngay tiếng
người thương rủ rỉ trong tai, kể rằng quê ta thắng Mỹ rất ngon, và hai
đứa mình là bông bạc vẫy hai ngón giữa dòng?”.
Nghe nhà văn viết những dòng thủ thỉ, thấy tình yêu của hai nhân vật
chính – Mẫn và Thiêm – sao mà đẹp đến lý tưởng. Đúng là cuốn tiểu thuyết
“một thời khuấy động hàng triệu con tim” thanh niên miền Bắc, cũng
chẳng khác gì “những nhạc phẩm lừng danh của Trịnh Công Sơn”, “đầy phẫn nộ, khát khao cho một niềm hy vọng chung của cả dân tộc”… (*)
Lũ nhà báo bây giờ sau này kể lại cho con cháu nghe chuyện làm báo
của mình thời nay, sợ rằng không được đẹp, oai hùng như thế. Nó thảm hại
hơn nhiều, lố bịch hơn nhiều, hèn nhát hơn nhiều…
* * *
Nó là câu chuyện của những nhà báo hễ xuất hiện ở điểm nóng nào là
chỉ đi cùng “lực lượng chức năng”, áo nhiều túi, máy ảnh trước ngực, vẻ
mặt nghiêm trọng. Cũng là câu chuyện của những phóng viên về Văn Giang
lúc xế chiều để chứng kiến một cánh đồng tung tóe, cây cối đổ nát
nghiêng ngửa. Dân quê thấy người lạ vào, chẳng ai buồn ngẩng lên, vẫn
cắm cúi đào bới, nhặt nhạnh, xúc, đổ đất… Nhưng đến khi thấy “người lạ”
lúi húi lấy máy ghi âm, sổ và bút ra, thì họ vây lấy, thẫn thờ: “Sao đến
giờ nhà báo mới về? Mất rồi. Mất hết rồi!”.
Rồi họ nhất định kéo nhà báo vào nhà, để họ pha trà, mời nước, và
nghe họ kể lể chuyện “mất hết rồi”. Hàng xóm lục tục kéo đến, người nào
cũng phải xán lại, nhìn, chạm tay vào áo khách một cái, khẩn khoản: “Nếu nhà báo giúp được chúng tôi đòi lại được đất, thì chúng tôi mang ơn nhà báo suốt đời”.
Màn đêm buông xuống, trai tráng trong làng rầm rập đưa xe máy hộ tống
nhà báo về. Người dân nông thôn bao giờ cũng vậy, họ có thể khôn ngoan
hay thực dụng, nhưng vẫn có cái hồn hậu chất phác – nên không để ý thấy
nhà báo đang cúi gằm mặt, lủi thủi rời khỏi hiện trường.
Và từ ấy, ngày nào họ cũng ngong ngóng ra bưu điện huyện, chờ xem có
báo nào đưa tin, viết bài “về xã mình” không. Những mảnh báo hiếm hoi
nhắc đến vụ việc của làng họ được photocopy ra hàng chục bản, và truyền
tay nhau nhiều quá, đã nát ra rồi…
Những bức ảnh chân thực nhất về vụ cưỡng chế ở Văn Giang có xuất hiện đầu tiên trên báo chí không? Không, hoàn toàn là từ mạng xã hội và blog. Vì sao thế hả Ban Tuyên giáo?
* * *
Họ không nhìn thấy cảnh nhà báo phóng xe máy rời làng, đầu cúi gằm.
Họ cũng không biết đến chuyện, có những lần, nhà báo về làng khi trời
vẫn còn chưa tối. Trên đường đi, dưới ánh hoàng hôn, cây lá trong vùng
vẫn xanh biếc như thế, triền đê vẫn mườn mượt cỏ, gió vẫn lồng lộng, và
nhà báo dở hơi bỗng nghĩ tới lời thề của danh tướng Trần Quốc Tuấn thời
xưa: “Trận này không phá xong giặc Nguyên, quyết không về bến sông này nữa”. Thì chúng cháu cũng vậy, Cụ ạ! Chúng cháu cũng muốn đứng trên đê, nhìn xuống cánh đồng xanh mượt mà thề: “Chuyến này không đăng được bài, quyết không về chốn này nữa”.
Nhưng nói vậy thôi, chúng cháu sao dám gở miệng như thế - vì chúng cháu
hiểu, sẽ còn nhiều, rất nhiều những vụ cưỡng chế đất đai, những bạo
lực, đổ máu, hận thù, bất mãn… mà nếu còn nghĩ tới chuyện làm báo thì
còn phải chứng kiến, và viết. Không ở đây thì cũng ở nơi khác mà thôi.
Những người dân quê chất phác. Họ chẳng biết gì tới sự căng thẳng của
ban biên tập, nỗi dằn vặt của phóng viên. Họ cũng chẳng biết đến
Internet, cùng những cuộc cãi vã xô xát trên đó, bảo rằng họ tham lam,
đã nhận tiền rồi nay thấy ít nên lại đòi tăng, rằng họ bất mãn nên bị
bọn phản động lợi dụng, rằng cưỡng chế đất đai là việc không thể tránh
khỏi trên con đường phát triển của Việt Nam (chuyển đổi cơ cấu sản xuất
từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ, tóm lại là “công nghiệp hóa,
hiện đại hóa”).
Họ càng không biết tới Hiến pháp, tới bài toán phát triển kinh tế của
đất nước – toàn những thứ vĩ mô đến thế. Họ chỉ biết vào cái buổi sáng
hôm ấy, hàng chục xe cam nhông, xe tải chở lính, đã “bò như cua” vào
thôn làng họ, và họ bị xô đẩy, dồn ra ngoài cái mảnh đất cho đến rạng
sáng vẫn còn là của họ trong tiếng loa oang oang nhắc nhở: “Không phận
sự miễn vào”. Không chống lại được thì họ cự lại, phản ứng, họ chửi,
khóc, ngồi bệt, rồi lăn cả ra đấy, uất ức như những đứa trẻ bị cướp đồ
ăn.
Lúc ấy, ai còn dám lý luận với họ về những vấn đề cao siêu, ví dụ, về sự cần thiết phải chuyển đổi mục đích sử dụng đất?
Nhưng nếu đặt câu hỏi ngược lại, rằng giả sử cuộc cưỡng chế diễn ra
căng thẳng và khốc liệt, rồi một nhân viên công vụ bị đánh trọng thương,
máu me be bét, lực lượng cưỡng chế buộc phải rút lui trong thất bại,
thì có ai vui mừng hả hê với chiến thắng của “phe nhân dân” không? Câu
trả lời, với những người làm báo nghiêm túc, sẽ là không. Đơn giản bởi
vì người ta ai cũng xương cũng thịt. Ai cũng là tinh cha huyết mẹ mà
thành.
Báo chí không thể ủng hộ, cổ vũ bạo lực dưới bất kỳ hình thức nào.
Một điều mà các nhân viên an ninh ít chữ rất hay muốn làm rõ là “Anh/chị viết bài vì động cơ gì?”.
Họ không hiểu rằng với nhà báo, sự thật là tối thượng, và nếu có thể
gọi đấy là “động cơ”, thì nhà báo chỉ có động cơ duy nhất là phản ánh sự
thật. Đôi khi, một nhà báo viết hết, phản ánh hết – đúng 100% - những
gì một bên đưa ra (ý kiến, bằng chứng…), mà vẫn là không chấp nhận được.
Bởi vì như vậy là không đủ khách quan, công bằng: Mọi bên đều phải có
cơ hội thể hiện quan điểm như nhau.
Nếu dân sai thì ngay cả có bị dí súng vào đầu bắt viết “vu vạ” cho
công an, người làm báo cũng không viết. (Ở đây, phải giới hạn là không
phải tất cả các nhà báo đều như nhau, ngoài ra, nhiều khi họ không viết
xấu về chính quyền không phải vì tôn trọng sự thật khách quan, mà là vì
không đủ bằng chứng, hoặc vì sợ bị trừng trị). Ngược lại, nếu chính
quyền sai thì dù có cố đến đâu cũng khó lòng bênh nổi.
Ai đó đã nói về “chiến dịch” đưa tin của báo chí trong và sau các vụ Tiên Lãng, Văn Giang như sau: “Một cuộc vật lộn để được nói sự thật”.
Thực tế còn hơn thế nữa: Một cuộc vật lộn để được biết sự thật, để được
viết sự thật, và để được khách quan (tất nhiên cũng chỉ dám mong ở mức
độ tương đối). Thế mà, cho đến giờ, cái đích ấy vẫn chưa đạt được.
* * *
Chuyện đất đai và “tam nông” ở Việt Nam năm 2012 được đánh dấu bằng
hai vụ cưỡng chế điển hình tai tiếng: Tiên Lãng (5/1) và Văn Giang
(24/4).
37 năm sau ngày thống nhất đất nước. Hơn nửa thế kỷ sau cải cách
ruộng đất. 67 năm sau ngày thành lập nước. Sáu thế kỷ sau thời kỳ tích
lũy tư bản nguyên thủy ở phương Tây. Bước vào thời đại toàn cầu hóa, hội
nhập, ở Việt Nam, vẫn còn diễn ra những cuộc cưỡng chế đất đai nhốn
nháo, tiếng la hét chửi bới của dân lẫn trong khói hơi cay và tiếng oàng
oàng chói tai của “quả nổ nghiệp vụ”.
Tệ hơn nữa là chuyện ấy lại diễn ra cùng với đây đó những mệnh lệnh (miệng) yêu cầu báo chí “hạn chế đưa tin”,
và những cuộc tranh cãi ầm ĩ, đầy ngụy biện, trên mạng, về quan tham,
dân gian và bọn báo chí lề phải, blogger lề trái ngu dốt, phản động.
“Các bạn trẻ ạ, ngày xưa chúng tôi làm báo thế đấy”.
______________________
(*) Lời giới thiệu album "Sơn Ca 7" của Khánh Ly - Trịnh Công Sơn
