Đoàn Nam Sinh
Một đất nước muốn phát triển cần thiết phải có nền công
nghệ quốc gia, mà nền tảng của nó là vốn sở hữu trí tuệ
của quốc gia đó. Đáng buồn khi ai đó hỏi công nghệ là gì thì
người có học cũng lúng túng. Vì sao thế?
Thử tra cứu mục từ công nghệ học, kỹ nghệ học thì sẽ thấy
không hề có giáo trình nào ngoài những mục công nghệ cụ thể
như giáo trình công nghệ hóa học, sinh học,... hay kỹ nghệ phần
mềm này khác. Nhưng khi tra cứu sang tiếng nước ngoài như
technology (..gie) thì có vô số giáo trình từ lớp 2, lớp 3 về
đủ các thể loại cho đến hậu đại học.
Giáo dục của nước ta nói rằng bãi bỏ lối từ chương, nhưng
thực tế vẫn duy trì cách học mà kém hành, cho đến lớn vẫn
kém thực hành nên nói lý thuyết có thể khá giỏi nhưng không
thể trở thành người thạo việc.
Dạy chay - học chay là tệ nạn kéo dài ngót 70 năm qua, đã
khiến khoảng 4 thế hệ lệch lạc, giáo nghiệp chênh vênh trước
thời thế hoàn cầu chỉ như một làng phẳng.
Trong khoa học kỹ thuật cũng rơi vào xu thế chộp giật, không
đầu tư cho phần cơ bản mà chỉ chăm vào ứng dụng, mai hậu dễ
làm thuê, dễ có tiền.
Tôi đã đề nghị bộ môn (khoa) Công nghệ sinh học nơi tôi dạy
rằng cần có một giáo trình công nghệ học đại cương cho sinh
viên, nhưng bao nhiêu năm rồi vẫn trơ khấc, nên sinh viên lúng túng
như gà mắc tóc khi va chạm với thực tế. Giáo trình Các nguyên
lý và quá trình sinh học là căn bản nhất mà không nơi nào
dạy, thì mở ra công nghệ sinh học làm gì.
Đó cũng là nguyên do vì sao lắm bằng cấp mà chỉ ở trên mây.
Đi dạy, ngồi hội đồng, nhận chức sắc thì được chứ ra trường
đời là lơ mơ.
Ngoài xã hội chỉ thấy có các giáo sư,...theo học hàm - nhà
truyền thụ; các tiến sĩ, thạc sĩ,...theo học vị - nhà nghiên
cứu. Chẳng ai khen chê những nhà hoạt động thực tiễn, những
nhà sáng kiến, sáng chế, vì xã hội ta chỉ có không gian phẳng
với hai trục tung-hoành nói trên, đâu có thiết kế cái trục
thẳng đứng thứ 3 dành cho nhà phát minh - inventure.
Nên lâu lâu có ai đó làm ra được máy nọ máy kia là hiện
tương khó giải thích, báo chí lại rủa các loại bằng cấp, các
giáo các tiến này kia vì không ai hiểu gì về hoạt động sáng
tạo.
Sáng tạo không nhất thiết phải có học, có chức sắc mà chỉ
cần có thực tiễn với những vấn đề phải giải quyết. Sáng ý
hay sáng kiến đưa ra những giải pháp hữu ích. Cao hơn là sáng
chế, phát minh để giải quyết những vấn đề lớn hơn, quy mô ứng
dụng rộng hơn, sâu hơn.
Tô-ma Ê-đi-xơn rồi Biu Ghết chẳng hạn, đâu phải học nhiều.
Tại hội thảo về sở hữu trí tuệ (SHTT) vừa qua ở Bạc Liêu,
tôi thật buồn vì bao năm nay mới có một lần họp toàn quốc
trong chương trình 68, nhưng chẳng tải được gì. Tôi nói rằng,
sáng tạo là cơ sở cho mọi hoạt động về sở hữu trí tuệ, nó
đề ra cái mới, có sức sống làm nền tảng cho quyền sở hữu
ấy. Nhưng muốn sáng tạo phải có tự do.
Khi nào còn hoạt động khoa học theo kiểu quốc doanh là chủ
yếu thì SHTT cũng nghèo nàn, vì khoa hoc và giáo dục nước ta
bị chính trị hóa, làm gì có sự tự do.
Chỉ từ 1981 đến 2013, nước ta chỉ có 3.671 người Việt Nam
nộp đơn xin bảo hộ sáng kiến sáng chế, thì người nước ngoài
nộp 37.583 đơn cho Cục SHTT Việt Nam. Vì sao thế, vì họ được tự
do để sáng tạo còn ta thì không hề.
Tôi nói, Bộ trưởng VHH buồn cười, tưởng dễ làm ra con vít
cho Sam sung à. Có cái pa-tăng nào về luyện kim loại màu của
nước ta chưa ? Có cái pa-tăng nào về nén hay đúc hay điện phân
ra con vít của nước ta chưa ? Xin mướn / nhượng quyền pa-tăng hay
mua đều làm cho giá thành tăng cao, bán cho ai ?
Việc khuyến khích phát triển SHTT thì như không. Có chăng
phải giải tán cái thể chế lạc hậu này mới là. Nếu không,
nền công nghệ quốc gia mãi mãi vẫn là con số không.
Thứ đến là luật về SHTT của ta còn non trẻ lắm, không dễ
đối phó với những nước tiên tiến, nước mạnh. Bao lần hội nghị
vào WTO cũng chỉ vướng điều này, rồi thì TRIPs, TRIPs+, đều
không gỡ nổi. Nay lại TPP, càng hết sức khó khăn.
Cả nước không đào đâu ra một luật sư thâm chiêu về SHTT, trong
khi nước họ sẵn cả liên đoàn. Thế mà cứ cử các chính khách
mù tít đi đàm phán, hỏi có ghê răng không ?
Ra Cục SHTT mới biết từ thẩm định viên đến lãnh đạo chỉ
mới i tờ. Công việc chính là làm những việc vặt như đăng ký
kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu hàng hóa, chỉ dẫn địa
lý,...Phần lớn do quan hệ , 5C mò lên và vây cánh là những công
ty dịch vụ SHTT. Thế mà viết bản mô tả cứ bắt méo bắt tròn,
thuê dịch vụ thì vừa hầu vừa dạy chúng cũng chưa dễ gì xong.
Nộp lên thấy có thông báo ngày ưu tiên nhận đơn là mừng.
Luật thì chỉ 43 tháng là xong bằng phát minh, tôi yêu nước, nên
nộp mấy cái, toàn 8 năm mới có. Hỏi chỉ còn 12 năm ưu tiên,
với bao chi phí quá khứ chưa kể đôi ba lần từ chối, đôi ba lần
thuyết minh,.. Chậm trễ chủ yếu vì Cục thuê thẩm định mà nhà
khoa học thẩm định không nổi, đi hỏi loanh quanh đến hạn trả
về. Nhờ cả nước ngoài, nước lạ nữa thì thôi, rồi đêm dài lắm
mộng, cả quá trình ngộ nhỡ bộc lộ ra đâu đó khiến có kẻ
đăng ký loại hình tương tự là vất. Luật ta đâu có khoản cá
nhân kiện chủ thể nhà nước, có mà muốn ra khoai.
SHTT là tài sản của cá nhân, tổ chức và của quốc gia, thì
việc tổ chức ra bộ máy tương thích để bảo vệ, với hành lang
luật pháp vững chắc, phù hợp thông lệ quốc tế và trình độ
nước ta là việc rất quan trọng. Tôi đã phải thét lên, không làm
tốt công việc này là dẫn đất nước đến nô thuộc, nhân dân phải
làm nô lệ.
SHTT bảo đảm cho hoạt động sáng tạo trong văn học nghệ
thuật, khoa học, giáo dục và cả kinh thương phát triển. Nếu
kém cõi, ta chỉ giữ được và nhận được công nghệ tầm tầm, lạc
hậu khó khai thác. Nhưng đủ mạnh thì sẽ thu hút được công
nghệ cao, khai thác được lâu dài hơn, mới mong kiến thiết được
đất nước.
Tôi biết rằng tôi đã làm cho hội nghị nóng lên, cả từ thứ
trưởng bộ KHCN Trần minh Tùng, Cục trưởng SHTT Tạ quang Minh,
đến các sở ngành, viện trường trong nước về dự. Nhưng đành
thế, trung ngôn nghịch nhĩ.
Lần nữa, cần khẳng định, không được chính trị hóa Khoa học,
giáo dục,... Chỉ có tự do mới có sáng tạo. Không có SHTT thì
không có công nghệ quốc gia và không giữ được SHTT là bán rẻ
dân nước cho địch thù.
SÀI GÒN, 03/11/2014.