Tiến Từ Từ
Bài viết này dành cho những người đang quan tâm đến tình hình đất
nước hiện nay và đã đồng ý rằng dân chủ là giải pháp duy nhất cho tình
trạng này. Nhưng chỉ đồng ý điều đó thôi chưa đủ. Con đường dân chủ gập
ghềnh hơn sự tưởng tượng của những người mới bước chân vào. Những ý kiến
viết dưới đây đều là những điều đã từng được nêu ra, tất cả mọi người
đều có thể dễ dàng tìm kiếm chúng ở trên mạng Internet. Người viết chỉ
nêu lại vì đã trực tiếp trải nghiệm và thấy những ý kiến đó là đúng.
Người viết mong muốn các ý kiến đó được chấp nhận và thảo luận để càng
đúng hơn.
Trân trọng!
Dân chủ là gì? Dân chủ khác độc tài như thế nào? Điểm mạnh và Điểm yếu củaDân chủ?
Phần lớn cuộc sống của con người đều gắn bó với một tập thể nào đó.
Đó có thể là những tập thể có tính dài hạn và gắn bó như gia đình,
trường học, cơ quan, câu lạc bộ. Hoặc đó cũng có thể là những tập thể
ngắn hạn như một chuyến xe, chuyến tàu. Trong các tập thể này, các cá
nhân luôn phải ra những quyết định có thể gây ảnh hưởng đến cá nhân
khác. Những ảnh hưởng này có thể là tích cực, nhưng cũng có thể là tiêu
cực. Trong trường hợp tiêu cực, các quyết định này có thể sẽ gặpphải sự
phản ứng từ phía những người bị thiệt hại. Làm thế nào để giải quyết
tình trạng này?
Cách thứ nhất, người ra quyết định vẫn tiếp tục thực hiện quyết định
của minh mặc kệ những phản ứng kia. Hoặc người ra quyết định có thể dùng
các biện pháp khác nhau để không chế, cưỡng bức, khuất phục người khác
phải tuân theo những quyết định của mình.Cách thứ hai, người ra quyết
định sẽ tìm kiếm các giải pháp có lợi nhất cho cả đôi bên thông qua sự
thỏa hiệp. Người ta gọi cách thức này là dân chủ, còn cách thức trên là
độc tài. Rõ ràng, cách thức dân chủ mất rất nhiều thời gian. Nhưng chính
vì phải mất rất nhiều thời gian nên cách thức dân chủ sẽ tránh cho tập
thể khỏi những rạn nứt và đổ vỡ không cần thiết.
Vậy tóm lại, dân chủ là cách thức một tập thể ra quyết định và thực
hiện quyết định dựa trên sự thỏa hiệp giữa tất cả các thành viên sao cho
mọi người đều có lợi và chịu ít nhất những tổn thất. Vì không ai bị tổn
thất một cách quá đáng nên dân chủ sẽ đảm bảo được sự hài hòa giữa các
thành viên. Và vì ai cũng có lợi, ai cũng được quan tâm nên dân chủ cũng
sẽ khiến các thành viên gắn bó nhiều hơn với tập thể của mình.
Vậy dân chủ cần những điều kiện nào để được đảm bảo thực hiện?
Điều kiện trước tiên, tất cả các thành viên trong tập thể phải
có tư cách ngang bằng nhau, không ai đứng cao hơn tập thể. Người lãnh
đạo tập thể được toàn bộ tập thể bầu ra, ủy nhiệm và chịu trách nhiệm
trước tập thể. Mục đích của dân chủ là để đảm bảo ai cũng có lợi ích và
ai cũng được quan tâm. Chính tính mục đích này quyết định tính hợp lý
của dân chủ. Thật vô lý nếu một quyết định gây tổn thất quá nhiều cho
một vài thành viên hoặc chỉ đem lại lợi ích cho một số khác. Tư cách
ngang nhau của các thành viên được đảm bảo bằng các quy tắc. Đó có thể
là nội quy lớp học, là nội quy xe bus, là các lề thói ở một làng quê
hoặc là luật pháp trong một quốc gia. Không ai đứng trên và đứng ngoài
các quy tắc. Bất kì ai, nếu vi phạm quy tắc, đều bị xử phạt. "Vương tử phạm pháp” cũng phải “chịu tội như thứ dân”.
Trong một tập thể mà các thành viên không ngang bằng nhau vềtư cách,
ví dụ như quân đội, liệu các quy tắc dân chủ có thể thực hiện hay không?
Trong đa số các trường hợp, các thành viên trong quân đội không thực
hiện theo nguyên tắc dân chủ: cấp trên ra lệnh cho cấp dưới và cấp dưới
phải thực hiện chỉ thị đó. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, khi cấp
bậc của những người lính không chênh lệch nhau nhiều lắm, quy tắc dân
chủ vẫn có thể được thực thi. Ví dụ, trong một cuộc họp của các sĩ quan
để lên kế hoạch cho một nhiệm vụ tác chiến, các sĩ quan có thể đưa ra
các ý kiến của mình và tranh luận, nếu cần, để lấy ý kiến tốt hơn.
Một điều cần nhấn mạnh, để đảm bảo tư cách ngang bằng nhau,
mọi thành viên đều cần phải cố gắng và có trách nhiệm. Thật khó có thể
chấp nhận sự ngang bằng về tư cách khi một người nai lưng ra làm còn
người khác thì ngồi chơi xơi nước. Bình đẳng, vừa là điều kiện, vừa là
mục đích của dân chủ!
Điều kiện thứ hai để đảm bảo dân chủ là quyền tự do ngôn luận
và tự do thông tin. Hai quyền này luôn đi song hành với nhau. Khi một
quyết định của tập thể được đưa ra, nó có thể khiến một số thành viên
chịu thiệt hại. Quyền tự do ngôn luận cho phép người bị hại lên tiếng để
toàn bộ tập thể biết đến và chú ý đến những mặt chưa được của quyết
định. Quyền tự do thông tin cho phép mọi người biết đến sự việc, sau đó,
tỏ rõ thái độ quan tâm. Những người khác, dù không phải là bị hại, cũng
có thể lên tiếng bảo vệ nạn nhân. Quyền tự do thông tin còn cho phép
các thành viên giám sát sự hoạt động của lãnh đạo. Với sự giám sát như
vậy, lãnh đạo không thể làm sai, không thể lạm quyền mà không bị lên án.
Quyền tự do ngôn luận còn cho phép các ý kiến được nêu ra và được thảo
luận, qua đó, tập thể sẽ chọn được các ý kiến đúng và tập thể sẽ có lợi.
Quyền tự do ngôn luận và tự do thông tin bao gồm: quyền tự do ý kiến
và biểu đạt ý kiến, quyền tự do báo chí và xuất bản, quyền tự do tiếp
cận, phát tán thông tin, v.v... Thật dễ hiểu trong các tập thể độc tài,
quyền tự do ngôn luận luôn bị cấm đoán và quyền tự do thông tin luôn bị
ngăn cản. Và cũng thật dễ hiểu, các tập thể này cũng là các tập thể yếu
kém. Sự cấm đoán và ngăn cản quyền tự do ngôn luận và tự do thông tin
khiến các tập thể sẽ đứng trước một nguy cơ nghiêm trọng. Vì nguyện vọng
và ưu tư của các thành viên không được đếm xỉa; lợi ích và danh dự của
các thành viên cũng không được quan tâm, nên tập thể không còn tư cách
gì nữa với các thành viên và tập thể sẽ tan rã.
Điều kiện thứ ba để dân chủ được bảo đảm là quyền tự do kết
hợp. Những người có ý kiến hoặc sự quan tâm giống nhau có thể gặp gỡ,
kết hợp và cùng nhau thực hiện các ý đồ hành động, mà không chịu sự cản
trở nào. Vậy sự kết hợp có tác dụng gì? Trước hết, kết hợp làm cáccá
nhân mạnh mẽ hơn. Về mặt tinh thần, sự kết hợplàm các cá nhân bớt cảm
thấy cô đơn hơn. Về mặt trí tuệ, sự kết hợp cho phép các ý kiến sàng lọc
và giao lưu để nâng cao chất lượng của các ý kiến. Nhiều ýkiến, nếu
đứng riêng lẻ, sẽ ít có khả năng được nêu ra. Về mặt phương tiện, sự kết
hợp đem lại nhiều nhân lực, vật lực và tài lực đảm bảo sự thành công
của các ý định hành động.
Tác dụng thứ hai của kết hợp là đảm bảo sự tồn tại của tập thể. Một
tập thể càng đảm bảo được sự tồn tại của các khác biệt càng có khả năng
tồn tại trước những biến động của môi trường. Chính sự kết hợp đảm bảo
sự tồn tại này của các khác biệt. Kết hợp tách các cá nhân khác biệt ra
khỏi môi trường để khỏi bị đồng hóa bởi các yếu tố thịnh hành. Kết hợp
cũng nuôi dưỡng các khác biệt để các khác biệt có thể đương đầu với các
yếu tố chính thống đang thịnh hành và thay thế các yêu tố này khi chúng
suy yếu.
Vì những tác dụng vô cùng quan trọng trên của quyền tự do kết hợp mà
các chế độ độc tài luôn cấm đoán và trừng phạt nặng nề nhất những ý muốn
kết hợp. Nhưng rõ ràng, phản xạ trên của độ tài là vô cùng ngu ngốc và
thiếu tầm nhìn vì các kết hợp không hề đe dọa ai. Các kết hợp đem lại
tương lai cho mọi thànhviên của tập thể. Các chế độ độc tài vì cấm đoán
các ý muốn kết hợp và trừng trị nặng nề các ý định kết hợp nên khi có
biến động thì chính chế độ là nạn nhận của cơn giận dữ từ quần chúng.
Bài học nhãn tiền từ các chế độ độc tài Bắc Phi và Arab trong cách mạng
Mùa Xuân Arab không biết đã được các chế độ toàn trị ở Việt Nam và Trung
Quốc tiếp thu hay chưa?
Cũng vì những tác dụng quan trọng trên của sự kết hợp nên cần phải
đầu tư nhiều nhất việc tạo ra các kết hợp. Đó có thể là các tổ chức quần
chúng, các tổ chức chính trị trong các cuộc cách mạng nhằm đảm bảo cho
các cuộc cách mạng đó diễn ra êm thấm và ít đổ máu. Đó có thể là các tổ
chức xã hội dân sự đảm bảo một bệ đỡ cho thể chế dân chủ. Người ta nhận
xét chính quyền nước Mỹ là một chính quyền dở. Nhưng chính vì đầu tư cho
xã hội dân sự, ngay từ thời lập quốc, nên dù có một chính quyền dở ẹc
như vậy mà nước Mỹ vẫn là cường quốc sô một toàn cầu. Quyền tự do kết
hợp xứng đáng là điều kiện quan trọng nhất để đảm bảo dân chủ.
Điều kiện thứ tư và là điều kiện cuối cùng đảm bảo dân chủ là
quyền tự do ứng cử và bầu cử những vị trí quan trọng của tập thể. Dự án
lãnh đạo hiện hành dù tồi dở và chứa đựng đầy nguy cơ mà không thể bị
thay thế thì mọi ý thức dân chủ còn có ý nghĩa gì? Sự tự do kết hợp cung
cấp cho tập thể những dự án lãnh đạo thay thế khác. Thành viên trong
tập thể sẽ lựa chọn dự án lãnh đạo nào mà họ cho là khả thi và đem lại
cho họ nhiều lợi ích nhất. Tự do ứng cử và bầu cử đảm bảo khả năng thay
thế dự án lãnh đạo mà không phải sử dụng đến các biện pháp bạo lực như
chiến tranh, đảo chính, v.v... có thể gây tổn hại cho toàn bộ tập thể.
