Thùy Linh
Lâu nay dân tình hay được nghe câu phê phán từ chính quyền: “Đây là những phần tử bất mãn”; “Những người tham gia là những kẻ bất mãn”; “Xuất phát từ sự bất mãn nên…”…
Tóm lại những người bất mãn việc gì đó liên quan đến họ hay xã hội
khiến họ có hành động phản ứng để biểu thị sự bất mãn đó đều bị xem xét
và cáo buộc là nguyên nhân tội lỗi, cho dù sự bất mãn là chính đáng. Tại
sao không được bất mãn khi không hài lòng với sự điều hành của chính
phủ? Tại sao không được bất mãn về cách giải quyết bất công, thiếu minh
bạch với quyền lợi của họ? Tại sao bắt con người phải đồng lòng nhất trí
với những việc mà họ thấy không đáng được sự tin tưởng ấy? Tại sao
những người bất mãn bị coi là xấu xa trong mắt chính quyền? Tại sao sự
bất mãn do không được chia sẻ, cảm thông và giải quyết thấu đáo từ chính
quyền dẫn đến việc người dân bất tuân phục lại bị coi là tội lỗi, tội
phạm? Nếu cứ tiếp tục vòng xoáy vô lý này thì giữa người dân và chính
quyền chắc chắn không thể giải quyết những vấn nạn của xã hội, chính
trị, kinh tế…hiện nay. Cả xã hội nơi gần 90 triệu dân đang sống đồng
hành với quá nhiều bất mãn, bất an và bất tuân phục. Liệu xã hội có thể
phát triển được không với tâm lý bất an đến mức gần như tâm thần hiện
nay? Liệu đây có phải là nguyên nhân khiến tội phạm nhiều hơn bao giờ
hết, tàn độc hơn bao giờ hết, khó hiểu hơn bao giờ hết? Tình trạng này
kéo dài đến khi nào? Mời bạn bè đọc tham khảo bài viết dưới đây mà TL
sưu tầm được:
* * *
Cảm giác bất an trong Tâm Lý Học
Bất an là một cảm giác, một trạng thái tâm lý bình thường của con
người. Sẽ chẳng có gì là đáng bàn nếu nó xuất hiện ở một hoặc một vài
cá nhân. Vấn đề cần nghiên cứu là cộng đồng, hay nói rộng hơn, xã hội sẽ
đi về đâu khi bất an trở thành một trạng thái tâm lý phổ biến.
Trên tinh thần đó, chúng tôi sẽ tiếp cận và phân tích cảm giác bất an
từ một góc độ khác – đó là cảm giác bất an như là tín hiệu về sự xuất
hiện của các rủi ro trong đời sống. Hy vọng nó sẽ cung cấp cho các nhà
khoa học những gợi ý về việc xây dựng một lý thuyết có ý nghĩa thực tiễn
– lý thuyết quản lý rủi ro trong xã hội hiện đại.
Cảm giác bất an như một hiện tượng xã hội phổ biến
Nhằm làm rõ đối tượng nghiên cứu trong bài viết này, chúng ta hãy
cùng nhau trả lời các câu hỏi cảm giác bất an là gì? Là khủng hoảng niềm
tin, là rối loạn nhận thức, là những nghi ngờ về tính hợp pháp của hành
vi hay là nỗi lo sợ vô hình, thường trực và khó cắt nghĩa?
Trước hết, bất an là một cảm giác, và giống như bất kỳ trạng
thái cảm xúc nào của con người, nó mang đậm sắc thái trừu tượng. Chính
bởi vậy, thật khó để xây dựng một định nghĩa cụ thể và tuyệt đối chính
xác về cảm giác bất an. Bài viết này sẽ nghiên cứu cảm giác bất an trên
tư cách là một nỗi lo sợ vô hình, thường trực và khó cắt nghĩa bởi nó là
hệ quả mang tính chất tổ hợp của sự khủng hoảng niềm tin, rối loạn về
nhận thức và những nghi ngờ về tính hợp pháp của hành vi. Ba loại cảm
giác trên tựa như những mạch nước ngầm khác nhau trong tâm hồn mỗi con
người và cùng đổ về một dòng suối - đó chính là cảm giác bất an.
Từ góc độ phân tâm học, bất an là năng lực cảm biến của con người về
những rủi ro có thể xảy đến với mình (hoặc liên quan đến mình), và vì
thế, nó phần nào giống như bản năng sinh tồn hay một loại phản ứng của
con người trước những tín hiệu về sự xuất hiện của rủi ro. Vì vậy, không
bao giờ cảm giác bất an bị triệt tiêu, nếu con người không cảm thấy bất
an thì chắc chắn, anh ta đã bị thoái hóa cả về tâm hồn lẫn nhận thức.
Tuy nhiên, khác với các loại cảm giác khác, ngay cả khi được chia sẻ,
cảm giác bất an vẫn không tăng lên hay vợi đi bởi nó là tín hiệu thông
báo sự xuất hiện của một rủi ro nào đó, trong khi rủi ro là có thực và
nằm ngoài ý muốn của con người. Vì lý do đó, cảm giác bất an phải trở
thành một đối tượng nghiên cứu quan trọng của ngành xã hội học.
Như trên đã phân tích, bất an là một trạng thái tâm lý bình thường và
phổ biến của con người; nó, thậm chí, còn nói lên sự lành mạnh (về mặt
sinh học) của con người, thể hiện sự nhạy cảm của con người trước cả
những rủi ro chủ quan và khách quan. Tuy nhiên, khi bất an trở thành
trạng thái tâm lý phổ biến của cộng đồng hay của xã hội thì quả thực rất
đáng lo ngại bởi nó nói lên sự không lành mạnh của cộng đồng hoặc xã
hội. Nói cách khác, nếu bất an trở thành một hiện tượng xã hội phổ biến,
chúng ta sẽ phải đối mặt với một rủi ro cực lớn trên phạm vi toàn xã
hội - đó là sự khủng hoảng tâm lý có tính chất toàn diện và sâu sắc.
Trước khi đi vào những nghiên cứu sâu hơn, chúng ta hãy bắt đầu với
việc lý giải tính phổ biến của cảm giác bất an. Tại sao cảm giác bất an
lại trở thành một hiện tượng xã hội phổ biến?
Trong quan điểm của chúng tôi, điều này xảy ra khi và chỉ khi
xã hội tiềm ẩn đầy đủ các tín hiệu về rủi ro và điều kiện xảy ra rủi
ro. Trên thực tế, con người cảm nhận về sự bất an rất khác nhau vì cảm
giác không chỉ đơn thuần là một kích thích mà nó còn là hệ quả của quá
trình nhận thức. Nói cách khác, con người nhận thức về các lĩnh vực cụ
thể của đời sống khác nhau (chẳng hạn kinh tế, chính trị, văn hóa, giáo
dục) nên có cảm giác về sự bất an rất khác nhau. Do đó, sự xuất hiện phổ
biến và triền miên của cảm giác bất an cho phép đi đến kết luận: gần
như hết thảy các lĩnh vực khác nhau của xã hội đang tiềm ẩn rủi ro. Một
nền kinh tế không chuyên nghiệp, các giá trị không được xác lập một cách
minh bạch, con người không còn năng lực tin vào sự trong sạch của chính
mình, các giới hạn về mặt nguyên lý, về đạo đức không được kiểm soát và
những điều tương tự như thế chính là nguyên nhân của sự xuất hiện phổ
biến của cảm giác bất an.
Các phân tích trên cho thấy chúng ta không thể dừng lại ở việc xem
xét cảm giác bất an như một hiện tượng tâm lý phổ biến mà phải coi nó
như là tham số quan trọng nhất của lý thuyết quản lý rủi ro trong xã hội
hiện đại. Chừng nào làm được như vậy, chúng ta sẽ biến xã hội Việt Nam
trở thành một đối tượng có thể dự báo trong mắt cộng đồng quốc tế.
Từ cảm giác bất an đến ý tưởng về lý thuyết quản lý rủi ro
Nhiệm vụ của xã hội là phát hiện tính phổ biến của cảm giác bởi tính
phổ biến của cảm giác là một thông điệp quan trọng về các trạng thái
khác nhau của xã hội. Tính phổ biến của cảm giác bất an cho thấy xã hội
đang tiềm ẩn những rủi ro khác nhau trong các lĩnh vực của đời sống. Vì
vậy, đi từ tính phổ biến của cảm giác bất an, chúng ta có thể xây dựng
lý thuyết quản lý rủi ro trong xã hội hiện đại.
Trước hết, phải thức tỉnh con người một chân lý là cảm giác bất an
của mỗi cá nhân phản ánh các nguy cơ, các rủi ro và các cơ hội trong
cuộc đời anh ta và do đó, phải nhận ra nó trong đời sống của mình và
phải nghiên cứu nó một cách cẩn thận. Cảm giác bất an là cảm giác ban
đầu của quá trình con người nhận ra rủi ro, nó chính là tham số quan
trọng nhất của lý thuyết quản lý rủi ro. Nếu không nghiên cứu các nguyên
lý cơ bản hình thành cảm giác bất an, chúng ta sẽ không thể nghiên cứu
rủi ro, chưa nói đến việc dự báo và tìm ra các giải pháp để ứng phó với
chúng. Khi chúng ta nghiên cứu, điều tra và thống kê một cách có hệ
thống cảm giác bất an của các cá nhân và sau đó, điểm cảm giác bất an
trên những khía cạnh khác nhau của cuộc sống, chúng ta sẽ phát hiện ra
các rủi ro, những rủi ro đó là rủi ro cộng đồng chứ không chỉ là rủi ro
của một cá nhân.
Điều tra xã hội học cảm giác bất an là nghiên cứu các rủi ro của xã
hội. Chúng ta đang sống trong một xã hội mà cảm giác bất an rất rõ rệt
và phổ biến nhưng không có bằng chứng thống kê hay phát hiện xã hội học
nào chứng minh sự tồn tại khoa học của những cảm giác bất an mang tính
phổ biến. Điều này cho thấy xã hội không nhận ra rằng điều tra về cảm
giác bất an của con người là một nhiệm vụ cần được pháp chế hóa. Nói
cách khác, tiến hành các điều tra xã hội về cảm giác bất an và dùng các
kết quả đó để dự báo các rủi ro, phát hiện tính phổ biến cũng như nguy
cơ của các rủi ro và giải pháp ngăn chặn chúng là nhiệm vụ quan trọng
của nhà nước.
Các phân tích trên chỉ ra rằng tính phổ biến của cảm giác bất an là
cơ sở để phát hiện rủi ro và nghiên cứu các giải pháp ứng phó. Tình
trạng tha hóa về đạo đức, kinh tế, văn hóa và giáo dục đều thể hiện một
cách rõ ràng qua cảm giác bất an của con người. Do đó, nó là phương tiện
khoa học và hữu hiệu nhất để các chính phủ có thể đo đạc tâm lý xã hội
phổ biến và từ đó quản lý xã hội của mình. Thật đáng tiếc là các chính
phủ vẫn chưa ý thức được hết tầm quan trọng của công cụ này, dẫn đến
tình trạng chính phủ không hiểu rõ đối tượng mà mình quản lý. Điều này
không chỉ là hệ quả của tình trạng lạc hậu về nhận thức của chính phủ mà
còn nói lên sự xơ cứng của xã hội trước các hiện tượng gây ra cảm giác
bất an phổ biến. Đây mới chính là điều đáng sợ nhất bởi nó báo hiệu một
sự thoái hóa về nhận thức, về cảm giác và về trách nhiệm trên phạm vi
toàn xã hội.
Xây dựng quy trình quản lý rủi ro trên nền tảng những nghiên cứu về Cảm giác bất an
Một xã hội dân chủ là môi trường lý tưởng nhất đảm bảo sự thành công
của việc xây dựng quy trình quản lý rủi ro. Sở dĩ có thể kết luận như
vậy là bởi xã hội dân chủ cho phép con người bày tỏ cảm xúc của mình một
cách chân thật và chính xác; trên cơ sở đó, con người mới có thể nói
một cách công khai về cảm giác bất an của mình, nghĩa là cung cấp cho
nhà nước những linh cảm hoặc dự báo mang tính chất cá nhân và cụ thể về
một loại rủi ro nào đó. Bất an là một cảm giác bản năng, nhưng mô tả cảm
giác bất an lại là một hành vi văn hóa. Do đó, để mô tả cảm giác của
mình một cách chính xác, con người cần phải có những kinh nghiệm văn
hóa, hay nói cách khác, con người cần phải được giáo đục về tính chính
đáng trong việc mô tả cảm giác của mình, nghĩa là phải giúp con người
nhận ra rằng mô tả cảm giác của mình là một quyền mang chất lượng văn
hóa. Dường như, nhân loại luôn luôn khủng hoảng cái mà mình không biết
và vụng về trong việc mô tả những linh cảm của mình về rủi ro, điều này
góp phần tạo nên sự rối loạn về thông tin - nguyên nhân căn bản của sự
bất lực trong việc nhận thức thế giới.
Nhà nước dân chủ cho phép con người mở rộng không gian văn hóa; trên
cơ sở đó, con người sẽ ra làm phong phú mình với việc trải nghiệm những
kinh nghiệm văn hóa khác nhau – đây chính là tiền đề để biến cảm giác
nói chung và cảm giác bất an nói riêng, trở thành những tham số mang
tính chất thống kê và dự báo. Từ trước đến nay, các mô hình nhà nước
khác không chú trọng lắm đến việc đảm bảo tự do của con người trong việc
mô tả khát vọng cũng như cảm giác của mình. Trong khi đó, tự do trong
mô tả cảm giác là thành tố đầu tiên và quan trọng nhất tạo nên khái niệm
tự do. Nếu con người không tự do trong nhận thức và bắt đầu bằng hình
thức sơ khai nhất là tự do trong cảm nhận hay tự do trong việc mô tả cảm
giác, thì con người không bao giờ đạt tới trạng thái tự do. Việc khoác
lên mình những cảm xúc không có thật của những thành viên khác nhau tạo
ra một xã hội không có năng lực dự báo bởi phần lớn các trạng thái cảm
xúc - trên tư cách các tham số dự báo - đều giả tạo, và do đó, tham vọng
đo đạc cảm xúc nói chung và đo đạc cảm giác bất an nói riêng là không
thể thực hiện được.
Một trong những điểm ưu việt của chế độ dân chủ là thừa nhận biểu
tình như là phương thức mô tả cảm giác của nhân dân nhằm thông báo cho
chính phủ biết về cảm giác bất an của họ. Con người chỉ biểu tình khi họ
cảm thấy sự xuất hiện của rủi ro hay nói cách khác biểu tình là công cụ
giải tỏa cảm giác bất an của con người, và do đó, nó là một phương tiện
để xúc tiến sự hiểu biết lẫn nhau giữa chính phủ và đối tượng mà chính
phủ quản lý, tức nhân dân. Vì vậy, chính phủ phải tôn trọng nhân dân,
phải đo đạc cảm giác bất an của họ một cách chân thực và chính xác. Đó
chính là biểu hiện của một xã hội văn minh.
Để có thể đo đạc chính xác cảm giác của con người, cần xây dựng
phương pháp luận khoa học trên cơ sở kết hợp giữa hai loại khoa học là
thống kê và dự báo. Thống kê để chỉ ra tính phổ biến của cảm giác bất an
trên những lĩnh vực khác nhau, để có con số cụ thể về tỉ lệ và tần suất
xuất hiện của từng loại cảm giác bất an cụ thể và qua đó phản ánh chân
dung của xã hội. Dự báo kết hợp với các khoa học xã hội khác nhằm chỉ ra
loại rủi ro nào có khả năng xuất hiện nhiều nhất trong tương lai, trên
cơ sở đó, có tâm lý chuẩn bị và ứng phó một cách chủ động.
Trong những năm gần đây, nhiều học giả đã bắt đầu phân biệt hai khái
niệm an ninh con người và an ninh quốc gia, cho rằng an ninh con người
quan trọng hơn an ninh quốc gia. Kết luận này hoàn toàn không có tính
chất pháp chế hay tính chất khoa học nhưng cũng là một mô tả về cảm giác
bất an. Điều này cho thấy đã đến lúc phải chuyển trọng tâm nghiên cứu
từ an ninh quốc gia sang an ninh con người. Nghiên cứu về cảm giác bất
an chính là tìm cách xác lập mối quan hệ biện chứng giữa an ninh con
người và an ninh quốc gia. Rõ ràng, an ninh quốc gia chỉ có thể được xây
dựng trên cơ sở đảm bảo an ninh con người tức là khắc phục những cảm
giác bất an cho con người - đó chính là quá trình tiệm cận đời sống lý
tưởng của con người.
Kết luận
Xã hội nào cũng có sự dịch chuyển - đó là kết quả của hai khuynh
hướng, thứ nhất là khát vọng của con người hướng tới những điều tốt đẹp
hơn, thứ hai là phản ứng của con người trước sự bất an. Nếu sự dịch
chuyển của xã hội bị chi phối bởi cảm giác bất an là chủ đạo, nó sẽ rơi
vào trạng thái bị động, báo hiệu sự xuất hiện của tình trạng suy thoái ở
những lĩnh vực khác tượng xã hội phổ biến, chúng ta sẽ phân tích được
cội nguồn của nếu không đi từ gốc, mọi ứng phó tiếp theo để giải quyết
các vấn đề sẽ là không có cơ sở đến lượt mình, điều này sẽ dẫn đến một
xã hội hoảng loạn và khủng hoảng toàn diện.
Nguồn: Sách Suy tưởng
Chungta.com
Chungta.com
