Hà Sĩ Phu
Đúng ngày này 24 năm về trước (2-9-1988), với chiếc máy chữ cọc
cạch tôi đã “xớ rớ” vào một lĩnh vực không chuyên để hoàn thành bài
triết luận xã hội đầu tiên ”Dắt tay nhau, đi dưới tấm biển chỉ đường của Trí tuệ”, bài viết đã dẫn tôi vào một quãng đời mà tôi không bao giờ ngờ tới, mà hôm nay hồi tưởng tôi cứ buồn cười một mình.
Xuất xứ của bài viết
Số là một hôm ngồi nghe Tuyên giáo Tỉnh ủy báo cáo chính trị, chị
Đặng Việt Nga, con gái Chủ tịch Trường Chinh bảo tôi: Thỉnh thoảng nghe
những ý kiến phân tích của anh về xã hội tôi thấy sáng ra nhiều điều,
anh nên nói lại một cách hệ thống cho các bạn bè cùng nghe. Thế là, theo
thói quen của một giảng viên về Sinh học, tôi vẽ một sơ đồ ra tờ giấy
“croquis” cỡ lớn với các ô vuông và các mũi tên (xem phụ lục), chứng
minh rằng nếu xuất phát từ quan điểm giai cấp Mác-xít cực
đoan thì không thể đến cái đích Cộng sản mơ ước, mà nửa chừng nhất định
sẽ gặp bế tắc, xã hội thoái hóa, bạo lực và dối trá ngự trị, dùng PHƯƠNG
TIỆN sai thì không thể đến được MỤC ĐÍCH, phải thay tấm biển chỉ đường
duy ý chí của Mác bằng tấm biển chỉ đường của TRÍ TUỆ…
(Trong khi theo các nhà Tuyên huấn lúc ấy thì chủ nghĩa Xã hội đang
thành công rực rỡ, Liên xô đã xây dựng xong XHCN và bước vào giai đoạn
Cộng sản, tiếp theo là Cộng hòa dân chủ Đức và Rumani cũng vậy).
Buổi “báo cáo khoa học” hôm ấy có nhà thơ Bùi Minh Quốc, có hai nhà nghiên cứu văn học Hoàng Ngọc Hiến và Phạm Vĩnh Cư…
Sau đó bạn bè yêu cầu tôi viết ra thành bài và gửi đến các nơi có
trách nhiệm. Hồi âm của Hội Nhà văn Việt Nam, Tạp chí Sông Hương, nhà
văn Ma Văn Kháng…rất tán thưởng, coi đây là những phát hiện khoa học để
đóng góp cho xã hội… Nhưng chẳng bao lâu những đòn phản kích về lý luận
bắt đầu giáng xuống suốt 2 năm trời. Tạp chí Sông Hương số 37 đã lên
khuôn bài lại bị bóc ra, ông Ủy viên Bộ Chính trị Đào Duy Tùng đi nói
chuyện khắp nơi về “một bài lý luận phản động”, báo Nhân dân, Quân đội
nhân dân, Tuổi trẻ, tạp chí Thông tin lý luận, tạp chí Giáo dục lý luận,
tạp chí Triết học, tạp chí Cộng sản, Triết gia Trần Đức Thảo… liên tiếp
đăng các bài phê phán. Nặng ký nhất (về chính trị) là hai tài liệu của
Trung ương ĐCSVN là “Nêu cao tính chiến đấu chống mọi hoạt động phá hoại về tư tưởng” và “Đề cương giới thiệu Dự thảo cương lĩnh xây dựng chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ quá độ” đã dành nhiều trang phê phán Hà Sĩ Phu là kẻ phá hoại về tư tưởng.
Ở trong nước tất nhiên không nơi nào dám đăng, chỉ chuyền tay, nhưng
GS Nguyễn Ngọc Lan và các bạn ở Pháp đã đưa lọt ra nước ngoài và bài
viết đã được đăng và phổ biến rộng rãi.
Ấy thế là cái bút danh Hà Sĩ Phu bị cuộc đời đẩy vào vòng chính trị,
thành “nhân vật chính trị” mà khi ấy, nói vô phép hắn chỉ là anh nhà
giáo khoa học tự nhiên hiền lành và nhút nhát, cả đời chỉ biết bục giảng
và phòng thí nghiệm, không biết và không liên quan gì, dù chỉ chút xíu,
với những thứ “chính trị chính em”!
Thuở ấu trĩ
Tại sao tôi lấy làm buồn cười? Tự cười mình và cười cho cả một hệ
thống chính trị: một bên thì chỉ quen chuyện khoa học, một bên thì ngớ
ra và cuống lên trước một phản biện bất ngờ, đến nỗi trông gà hóa cuốc.
Đôi bên cùng ấu trĩ. Hồi ấy làm gì có Internet, tôi cũng chẳng biết thế
giới đã phê phán Mác-Lê ra sao, tất cả nhận thức chỉ rút ra từ trong
đầu, với những lô-gích và kiến thức của các môn Toán-Lý-Hóa-Sinh mà mình
tích lũy được. Nhưng khổ nỗi cái lô-gích khoa học trừu tượng, duy lý và
khúc chiết có thể dẫn ta đến ngay cái gốc của chân lý (một cách tương
đối) mà không cần sự trải nghiệm đầy đủ trong thực tế. Vì chỉ cốt bộc lộ
những lô-gích cơ bản thuần túy khoa học, tôi chưa cần đi vào chi tiết
để mổ xẻ những thực tế chính trị như đánh giá thế nào về Cách mạng tháng
Tám và hai cuộc chiến tranh với Pháp và Mỹ, đánh giá thế nào về ưu
khuyết của ĐCSVN, về nhân vật lịch sử Hồ Chí Minh…, nên cứ tạm dùng
những đánh giá chính thống đang lưu hành. Tóm lại chưa thể
gọi đó là một bài nghị luận chính trị đúng nghĩa. Nhưng vì chạm đến cái
gốc của Chủ nghĩa là điểm tối kỵ lúc bấy giờ nên bài viết lập tức bị
chính trị hóa, có tác giả đã khẳng định Hà Sĩ Phu phải là tên một tổ chức có mục đích chính trị nguy hiểm.
Lúc đầu nhà nước còn dùng lý luận để đối phó với lý luận
Vì không báo nào đăng bài “Dắt tay nhau…” ấy, nhưng Nhà nước lại đăng
hơn hai mươi bài phê phán nên ông Bùi Tín gọi tình trạng ấy là “Xích
tay đối thủ rồi thách đấu”. Kể cũng bất công, nhưng so với cách ứng xử
của nhà nước chuyên chính với những người bất đồng chính kiến sau này
thì sự ứng xử lúc ấy còn phần nào tử tế và nghiêm túc! Vì dù sao lúc ấy
Nhà nước còn dùng lý luận công khai để chống lại lý luận. Chỉ sau khi
thấy vũ khí lý luận chính thống tỏ ra bất lực, Nhà nước mới chuyển sang
“đối thoại” bằng Công an. Đến bài thứ ba của tôi (bài “Chia tay Ý thức
hệ”) thì Nhà nước không dùng lý luận nữa, mà dùng kịch bản “tông xe giật
túi” và tặng luôn cho một năm tù. Cứ thế, những nhà bất đồng chính kiến
càng về sau càng bị trừng trị nặng nề hơn mà trường hợp Cù Huy Hà
Vũ,Trần Huỳnh Duy Thức…là những ví dụ nặng nề rất điển hình.
24 năm dư luận xã hội đã trưởng thành
Bài viết từ năm Mậu Thìn (1988), trải qua Canh Thìn 2000, nay là Nhâm
Thìn 2012, hai mươi bốn năm đầy biến động. Sau khi Liên xô và Đông Âu
tan rã (1989-1990) thì thời kỳ yên bình của các nước Cộng sản còn lại
cũng chấm dứt. Gắng “ổn định” đến 2012 thì mọi chân tướng cũng bị phơi
trần , đặc biệt vấn đề nền độc lập nửa vời của Việt Nam có nguy cơ bị
Trung Quốc thanh toán nốt là chủ đề mà trước đây hoàn toàn bị phong kín
thì nay cũng phơi bày trước thanh thiên bạch nhật.
Hoạt động chính trị chẳng qua là sử dụng được sức mạnh của quần
chúng, là điều khiển được tâm lý của đám đông. Việt Nam vốn thiếu vắng
một giới “Trí thức chính trị” nên quần chúng cũng nông nổi. Vì nông nổi
nên đang lúc bức xúc vì bị Pháp đô hộ liền bị “xui dại” mà nóng vội, nô
nức chạy theo một chủ nghĩa hoang tưởng để bây giờ “xôi hỏng bỏng
không”. Nay nhờ có thế giới văn minh, mọi màn bí mật đều bị vén lên, dân
mới khôn ra nhiều, khôn rất nhiều. Về thần tượng “Cha già dân tộc”
chẳng hạn (như một điểm tựa có tính sống còn của tư duy cũ) nay đã có hàng xê-ri những bài đúc kết để tham khảo và sàng lọc, để có cái nhìn đa chiều tiếp cận sát hơn với sự thật.
Một ví dụ khác: Hiện nay tâm lý quần chúng đang rất bức xúc trước nạn
tham nhũng, nạn nội xâm đến mức dã man, thì việc bắt trùm sò “bầu Kiên”
quả đã gõ trúng tâm lý đang dồn nén ấy, nếu như trước đây thì quần
chúng đã nức lòng hò reo hy vọng vào “chuyên án” này. Nhưng không, lập
tức trên trang Anhbasam (23/8/2012) đã có lời bình ngắn gọn về 3 khả năng trước sự phân hóa của các phe phái:
- Ủng hộ “chuyên án” để bảo vệ đảng, bảo vệ chế độ, cùng “bạn vàng môi răng” dắt tay nhau tiến tới liên bang Trung Cộng XHCN trá hình?
- Hay theo ảo vọng một nhà nước tư bản hoang dã độc tài kiểu Nga hậu Xô Viết của Putin? (Cộng sản biến tướng).
- Hay đấu tranh cho một nhà nước pháp quyền, dân chủ thực sự, của Dân, vì Dân?
Trong ba khả năng ấy chỉ hai khả năng đầu (tức hai khả năng xấu, từ
hai phe trong đảng) đã bày ra trước mắt, với bàn tay của ngoại xâm Đại
Hán lấp ló phía sau. Vậy dân phải làm gì để xuất hiện khả năng thứ ba,
khi mà số đông đã bị thất vọng kéo dài và trở nên thực dụng chán chường
vô cảm, khi mà rất có thể hai phe trong đảng kia sẽ thỏa hiệp để phân
chia quyền lực và cùng nhau chống lại ước vọng dân chủ của nhân dân? Xem
thế đủ biết trí thức và dân chúng ngày nay đã khôn ra nhiều, đã đi guốc
trong bụng các phe nhóm trong trò xiếc bán mua quyền lực. Muốn lợi dụng
tâm trạng bức xúc đơn giản của đám đông, dùng một lý thuyết mị dân để
thực hiện ý đồ riêng không phải dễ dàng như hồi Việt Minh nữa.
Cuối cùng, sau hơn 20 năm, trong nước cũng đã có 3 blogger công khai đăng bài “Dắt tay nhau…” của HSP! (blogger Huỳnh Ngọc Chênh, Nguyễn Hữu Quý và Phùng Hoài Ngọc). Tôi tin rồi sẽ được công khai cả bài “Chia tay Ý thức hệ”,
bởi trong thực tế thì Ý thức hệ Mác-xít hoang tưởng chỉ còn như cái xác
không hồn, không còn ruột gan tim óc, đứng hờ làm chiếc bình phong chờ
một ngày đẹp trời để đào sâu chôn chặt mà thôi. Dù bị trăm ngàn lực cản
của con người, lịch sủ vẫn lầm lì bước tới.
Thế là, hai mươi bốn năm từ lúc bắt đầu phô bày ý kiến phản biện, tôi
đã được bổ sung và tiếp sức rất nhiều từ mạng Internet toàn cầu và từ
các thế hệ thức tỉnh đang hình thành đội ngũ, ngày càng gắn bó hơn với
các diễn biến chính trị để cụ thể hóa những nhận thức khoa học mà lúc
đầu mới chỉ khái quát sơ lược.
H.S.P (nhân ngày 2-9-2012)
PHỤ LỤC
Sơ đồ minh họa
Bài báo của GS Trần Đức Thảo (trang đầu trong 7 trang)
Danh mục những tài liệu phê phán bài " Dắt tay nhau...":
(Những tài liệu này tổng cộng dài hàng trăm trang, ở đây tạm chỉ ghi danh mục và xuất xứ những tài liệu chính)
1) "Tấm biển chỉ đường" lộn ngược. -
Thuận Thành, báo Nhân Dân ngày 25/6 và 26/6/1990.
Thuận Thành, báo Nhân Dân ngày 25/6 và 26/6/1990.
2) Đâu là cái nhìn tinh tường hơn Mác? - Thuận Thành, báo Tuổi Trẻ ngày 30/6 và 3/7/1990.
3) Cái gì quyết định sự tiến hóa của nhân loại? - Lưu văn Kiền, báo Quân đội Nhân dân ngày 9/7 và 10/7/1990.
4) Dưới tấm biển chỉ đường của trí tuệ là đi theo sự lãnh đạo đúng
đắn của giai cấp công nhân và đảng Cộng sản. - Quang Cận, báo Nhân Dân
5) Chủ nghĩa Mác-Lênin vẫn là kim chỉ nam của chúng ta. - Nguyễn văn Trung, phó Gs.triết. Tạp chí Giáo dục lý luận số 6 / 1990.
6) Về cái gọi là "nghịch lý" của chủ nghĩa xã hội. - Hồ Văn. Tạp chí Giáo dục lý luận số 6 / 1990.
7) Để tìm ra cái "điểm nút" trong mớ bòng bong. - Đỗ khánh Tặng. Tạp chí Giáo dục lý luận số 6 / 1990.
8) Về cái gọi là "duy lý" và "duy lợi". - Như Anh. Tạp chí Giáo dục lý luận số 6 / 1990.
9) Trí tuệ và đấu tranh giai cấp trong lịch sử tiến hóa của nhân loại. - Lưu Văn. Tạp chí Giáo dục lý luận số 7 / 1990.
10) Về vấn đề đấu tranh giai cấp. - Hoàng Văn. Tạp chí Giáo dục lý luận số 7 / 1990.
11) Nêu cao tính chiến đấu chống mọi hoạt động phá hoại về tư tưởng. - Ban văn hóa-tư tưởng Trung ương Đảng Cộng sản Việt nam.
12) Đề cương giới thiệu Dự thảo cương lĩnh xây dựng chủ nghĩa xã hội
trong thời kỳ quá độ. - (trang 31) Đào duy Tùng. Tài liệu lưu hành nội
bộ.
13) Về người trí thức trong "Đám cưới không có giấy giá thú". - Lê thành Nghị. Báo Nhân Dân ngày...
14) Chủ nghĩa Duy lý đã lỗi thời. - Tạp chí Thông tin lý luận.
15) Giới trí thức và vấn đề nhận thức trong chủ nghĩa xã hội (Trao
đổi với tác giả bài "Dắt tay nhau..." ). - Vũ nhật Khải, PTS triết học.
Tạp chí Cộng sản số 11-1990.
16) Chủ nghĩa Mác-Lênin và học thuyết đấu tranh giai cấp trong bước
đầu lịch sử cách mạng Việt nam. - Lê Sỹ Thắng, phó Giáo sư Viện Triết.
Tạp chí Triết học số 3 tháng 9-1990.
17) Cơ sở của sự nhận chân các giá trị. - Nguyễn văn Huyên, PTS triết học. Tạp chí Triết học số 3 tháng 9-1990.
18) Khủng hoảng, nghịch lý và một số bài học về nhận thức khoa học. -
Vũ văn Viên, PTS triết học. Tạp chí Triết học số 3 tháng 9-1990.
19) Cái gọi là "Tấm biển chỉ đường của Trí tuệ" đi ngược với tư duy biện chứng của lý trí. (lưu tại đây) - Trần Đức Thảo, Giáo sư triết học. Tạp chí Cộng sản số 2 /1991.
20) Học thuyết Mác-Lênin và thời cuộc.
Nhiều tác giả , nhà xuất bản Sự thật, 1991 .
vân vân...
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN
