Phe đối lập muốn cải tạo
Chỉ đường đi là một tấm băng rôn lớn có con công đang tấn công, huy hiệu của Liên minh Quốc gia vì Dân chủ. Nếu như không có tấm băng rôn ở phía trên cánh cửa đó thì chắc nhiều người đã chạy ngang qua mà không dừng lại, những người muốn trước hết là ở gần Aung San Suu Kyi, trong trụ sở chính của đảng đối lập lớn nhất, quan trọng nhất và cả một thời gian dài là đảng đối lập duy nhất. Ngôi nhà nhỏ hai tầng đứng đó bên cạnh nhiều căn nhà đơn sơ khác ở ven đường, không có gì nổi bật. Bây giờ thì tương lai của đất nước Myanmar sáu mươi triệu dân cần phải được suy nghĩ và lập kế hoạch ở trong đó. Có nhiều niềm hy vọng được đặt lên NLD, Liên minh Quốc gia vì Dân chủ, và trước hết là lên Aung San Suu Kyi.
Ở bên trong, ở tầng trệt, qua cái nhìn đầu tiên thì ở đó trông không giống như trụ sở chính của một đảng phái. Cạnh những cái bàn ở hai bên của gian phòng sâu vào bên trong, người ta chủ yếu là trả giá và bán hàng. CD với những bài diễn văn và nhạc ưa thích của Aung San Suu Kyi được chào bán. Bưu thiếp với chân dung của bà, áp phích 3D với cha và con gái, với Tướng Aung San, người anh hùng giành độc lập của Myanmar. Nón lưỡi trai với con công đang tấn công, được hình tượng hóa qua cái cổ vươn dài ra của nó, chồng chất lên nhau trên một cái bàn ở ngay trước một hộp cầu chì, cái chắc đã được lắp đặt vào thời Đệ nhị Thế chiến. Bên cạnh đó là huy hiệu đeo áo đủ mọi cỡ, cho mỗi một sự hân hoan đều có một vật phụ tùng tương xứng.
To Thein Santi bán những vật tôn sùng NLD ở đây từ hơn một năm nay, và cô nhìn đấy như là sự đóng góp của mình vào công việc chính trị. “Ở đây chúng tôi có đủ mọi thứ”, cô ca ngợi hàng hóa của cô, “đảng đang cần tiền.”
Các đầu dây chính trị của đảng đối lập quan trọng nhất trong Myanmar được điều khiển trong tầng một của ngôi nhà đã nhiều tuổi này. Ngồi ở đây là những người quyền cao chức trọng của Liên minh Quốc gia, trong những gian phòng nhỏ, được trang bị thiếu thốn. Kỹ thuật máy tính cho tới nay vẫn chưa bước vào trong gian phòng nào cả. Người ta đến đó qua một cái cầu thang dốc đứng bằng gỗ với những bậc thang đã mòn, cái trước đây nhiều năm hẳn là tốt, để không cho các lực lượng an ninh có thể nhanh chóng xông lên được. Bây giờ, một bức ảnh ở lối lên cầu thang biểu lộ tương lai: Aung San Suu Kyi, mỉm cười dè dặt, Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama, cười gần như là đã thách thức rồi.
Ngồi trong một căn phòng ở trên đó, cái không chỉ chật chội mà còn tối tăm vì các cửa sổ hầu như đều mờ đục, là U Thein Oo, người đỡ đầu của đảng này, hẳn là người có nhiều kinh nghiệm chính trị nhất. Trước đây, chính ông đã từng là bộ trưởng trong vòng hai năm. Bây giờ, U Thein Oo đang nghỉ ngơi trên một cái ghế xiên xẹo, hơi cúi thân mình về phía trước một chút. Từ khi nền độc tài quân sự bắt đầu năm 1962, không còn có ai quan tâm đến trang bị văn phòng trong căn phòng này nữa.
“Vâng”, ông nói trong một thứ tiếng Anh tốt nhưng tuy vậy vẫn khó hiểu vì nói lúng búng trong miệng, “Quốc Hội là một khả năng quan trọng để hoạt động chính trị. Chúng tôi tin rằng Aung San Suu Kyi cũng có thể cộng tác lâu dài với Tổng thống Thein Sein. Nhưng bà ấy không bắt buộc phải như vậy”, ông ấy thêm vào sau khi ngưng một lúc. “Bà ấy có thể rời Quốc Hội, nếu như sau này nó không mang lại kết quả như mong muốn, và chuyển hoạt động chính trị của mình ra đường phố.”
Đường phố lúc nào cũng phục tùng Lady và qua đó là phục tùng đảng Liên minh Quốc gia vì Dân chủ. Trong năm vừa rồi, có lần đã có hàng chục ngàn người ủng hộ hân hoan tụ họp lại trước trụ sở chính của đảng. Nhưng sẽ vẫn như thế hay không thì còn phụ thuộc vào cơ cấu của đảng, vào việc đảng có thành công trong việc dịch lại gần với người dân hay không, và không chỉ là một hội bầu cử cho người nữ ứng cử viên đứng đầu nổi tiếng của họ.
U Thein Oo, người trí thức đứng đầu của đảng, đã khoảng tám mươi lăm tuổi, nhiều thành viên lãnh đạo ít nhất thì cũng đang tiến đến gần độ tuổi đó. Những thập niên của sự đàn áp bất cứ một hoạt động chính trị nào đã để lại dấu vết, trong những căn phòng nhỏ ở Rangoon này có thể thấy rõ được điều đó. Liên minh Quốc gia vì Dân chủ quá già. Và mặc dù là đảng của Aung San Suu Kyi, NLD không còn hấp dẫn giới trẻ nữa.
Kyaw Thu Han là một trong những người quan tâm đến chính trị, những người mà sau này muốn cùng hoạt động cải cách, anh nói. Nhưng thế nào đi chăng nữa thì cũng không ở trong Liên minh Quốc gia. “Đó chỉ là một đảng của những thây ma thôi”, người kỹ sư trẻ hai mươi sáu tuổi diễn đạt mạnh mẽ khác thường. Thông thường thì người ta cẩn thận hơn với lời nói ở trong Myanmar, và cũng kính trọng hơn. Tất nhiên là Han muốn đặt Aung San Suu Kyi ra ngoài lời phán xét mang tính hủy diệt đó rồi, nhưng ngoài ra thì người đàn ông trẻ tuổi đó không thấy có nhiều hy vọng cho NLD.
Một nhà ngoại giao không muốn được nêu tên cũng bày tỏ một cách rõ ràng. “Với Aung San Suu Kyi, Liên minh Quốc gia vì Dân chủ có một nhân vật lãnh đạo nổi bật và sự ủng hộ rộng khắp trong đại đa số người dân của Myanmar. Nhưng ngoài ra thì ở giữa đó không có gì cả”, người này nói. “NLD chắc chắn sẽ thắng trong lần bầu cử năm 2015″, ông còn thêm vào, “nhưng vẫn chưa rõ là người thắng cử thật ra thì rồi sẽ là một đảng như thế nào.” Liên minh Quốc gia không phải là một đảng của giới tinh hoa, nhưng cũng không phải là một đảng của số đông người. Chính bởi vì những người đã đấu tranh trên đường phố cho cải cách, và vẫn còn đấu tranh cho chúng, không gia nhập Liên minh Quốc gia với số đông.
Cũng như Aung San Suu Kyi, nhiều người từ giới lãnh đạo cũ của đảng đã phải ngồi tù hay bị quản thúc tại gia, kinh nghiệm chính trị bây giờ lại phải được cực nhọc thu thập lấy. “Thiếu kiến thức về kinh tế chính trị, thiếu doanh nhân hoạt động tích cực trong đảng”, Myat Thin Aung từ ban giám đốc của ngân hàng Yoma than phiền. Và điều đó, theo như người làm việc trong ngành ngân hàng này, dẫn đến việc thiếu một viễn tưởng về kinh tế. Đảng thật ra không biết là cần phải đi theo chiều hướng nào. “Họ rất lắng nghe”, Myat Thin Aung còn thêm vào, “nhưng đơn giản là họ không hiểu nhiều tiến trình và những mối liên quan.”
Thêm vào đó, đảng đã bị suy yếu đi bởi cuộc tranh cãi trước lần bầu cử trong tháng 11 năm 2010. Lúc đó, Aung San Suu Kyi, vẫn còn bị quản thúc tại gia, không được phép tham gia cuộc bầu cử. NLD không có trên lá phiếu bầu, tuy vậy các lực lượng thực dụng đã tách ra, những người không muốn bỏ qua cơ hội của một cuộc bầu cử, dù nó có bị tranh cãi đến đâu đi chăng nữa. Bây giờ phe của Đảng Dân chủ ngồi bên cạnh các nghị sĩ của Liên minh Quốc gia vì Dân chủ trong Quốc Hội ở Naypidaw. Aung San Suu Kyi không buồn nhìn các nghị sĩ ly khai này đến một lần. Trong trường hợp này thì dường như là Lady không muốn tha lỗi.
Nhưng những người khác thì có thể tha lỗi. Như nhiều tù nhân chính trị, ví dụ như Zaw Thet Htwe. Ông là một nhà báo nổi tiếng trong Myanmar. Nổi tiếng, vì ông ấy viết cho một tờ báo thể thao được ưa thích. Cũng nổi tiếng, do ông đã ngồi tù nhiều năm vì niềm tin của mình. Năm 2008, sau cơn bão Nargis, Zaw Thet Htwe tổ chức giúp đỡ cho các nạn nhân dưới dạng cá nhân, cùng với diễn viên hài nổi tiếng Zarganar. Chính quyền trả thù, không muốn đứng đấy như một chính quyền yếu ớt và cần sự giúp đỡ, hai người đàn ông bị tuyên án nhiều năm tù, Zaw Thet Htwe mãi đến giữa tháng 1 năm 2012 mới được trả tự do. Bây giờ ông cộng tác với Zarganar trong công ty sản xuất video Home của ông ấy – House of Media.
“Liên minh Quốc gia vì Dân chủ nhất định phải được cải tổ, phải được chuẩn bị cho thời kỳ mà những người già không còn ở đó nữa”, nhà báo và là người am hiểu tình hình trong Myanmar nói. Và ông ấy nhắc nhở rằng Aung San Suu Kyi trong lần bầu cử năm 2015 sẽ không thể bước ra tranh cử tổng thống được. Thế nào đi nữa thì cũng không, cho tới chừng nào mà hiến pháp xuất phát từ thời chính quyền quân sự vẫn còn chưa được sửa đổi. Hiến pháp này quy định rằng không một ai có nguồn gốc là người nước ngoài hay có quan hệ họ hàng ra nước ngoài được phép bước lên đứng đầu Myanmar.
U Thein Oo, người đỡ đầu của Liên minh Quốc gia, lạc quan hơn. Ông dựa vào sức thu hút của Quốc Hội và của những chiếc ghế đã đạt được. “Chúng tôi cố tình đưa những ghế đó cho các đảng viên trẻ tuổi hay cho cả những người chỉ mới vừa gia nhập đảng thôi”, người giật dây tóc bạc của Liên minh Quốc gia nói, người mà cũng biết rằng thời gian có thể nhanh chóng không còn nữa. Chẳng bao lâu nữa, các lực lượng đối lập khác cũng có thể sẽ chen lên sân khấu chính trị và về lâu dài thì NLD không thể chỉ dựa vào ánh hào quang của Aung San Suu Kyi mà thôi. Nhưng U Thein Oo cũng tự phê bình. “Chúng tôi không chỉ phải trẻ hóa đảng”, ông ấy nói, “mà cũng phải dân chủ hóa nó.” Cho tới nay, trong những năm bị đàn áp, thì điều đó là không thể, “nhưng mà bây giờ”, người đàn ông già với mái tóc bạc nói, người trong chiếc áo khoác màu nâu nhạt và cái xà rông sậm màu, chiếc váy quấn Miến Điện, trông có vẻ đáng yêu cũng như thông thái, “bây giờ thì chúng tôi cần xây dựng đảng một cách dân chủ, để cho phép cùng quyết định.”
Một trong số ít những người trẻ tuổi không những hoạt động trong Liên minh Quốc gia mà còn được bầu vào Quốc Hội của Naypidaw cho NLD – hoàn toàn theo ý muốn của nhà chiến lược Đảng U Thein Oo –, là Zayar Thaw. Người đàn ông hơn ba mươi tuổi này không phải thuộc tuýp chính trị gia chuyên nghiệp, nhưng đã hoạt động chính trị từ lâu rồi, là một phần của tiểu văn hóa nhỏ nhưng hoạt động tích cực. Zayar Thaw là người cùng thành lập nhóm Generation Wave có trụ sở của họ ở cạnh biên giới với Thái Lan. Và anh là thành viên của ban “Acid” đã phát hành album Hip-Hop đầu tiên của Myanmar trong năm 2000. “Beginning” với lời nhạc mô tả một cách thơ mộng cuộc sống thường ngày trong Myanmar và qua đó cũng là cuộc sống thường ngày trong sự đàn áp, đã đứng đầu Burmese Charts.
Zayar Thaw thành lập Generation Wave năm 2007 như là một phần của phong trào tuổi trẻ dám nổi dậy chống lại những nhà độc tài quân sự. Vào ngày 12 tháng 3 năm 2008, anh bị bắt trong một quán ăn ở Rangoon và cuối cùng bị kết án năm năm tù.
Hiện giờ, người đàn ông này, làm giảm độ tuổi trung bình của Liên minh Quốc gia, là thành viên của nhóm vẫn còn nhỏ trong Quốc Hội của NLD – và qua đó là một trong những người mang niềm hy vọng của phe đối lập. Hiếm khi anh ấy còn có thời gian cho âm nhạc nữa.
Christoph Hein/Udo Schmidt
Phan Ba trích dịch từ “Miến Điện/Myanmar – Con đường gian truân đi tới tự do”
