Quan điểm của Trung Quốc về cuộc thanh trừng tại Bắc Hàn

Diên Vỹ chuyển ngữ

Nguồn: Stratfor

Tóm lược

Việc Jang Song Thaek, dượng của lãnh tụ Bắc Hàn Kim Jong Un bị tử hình mang tính quan trọng chủ yếu đối với an ninh nội bộ của Bắc Hàn. Tuy nhiên nó có thể đánh dấu một hướng đi rõ ràng trong việc thanh trừng những quan chức nào có mối liên minh gần hơn với Trung Quốc hơn là với quyền lợi của đất nước, và nó cũng có thể là một lời cảnh cáo đến Bắc Kinh về nỗ lực lâu dài của Bình Nhưỡng trong việc giảm thiểu sự nương tựa vào Trung Quốc.

Như lịch sử đã cho thấy, Bình Nhưỡng không thể cắt đứt hoàn toàn khỏi Trung Quốc. Nhưng giới lãnh đạo Trung Quốc đang đối diện với cùng một thách thức địa chính trị mà những người tiền nhiệm của họ từng gặp phải: chế ngự người hàng xóm ở phía đông bắc Trung Quốc. Một chính quyền Bắc Hàn ổn định và trung lập là điều tối thiểu mà Bắc Kinh có thể chấp nhận được. Nhưng Trung Quốc lại thấy rằng những nhu cầu của họ đã phải nhượng bộ trước việc Bắc Hàn theo đuổi những quyền lợi kinh tế và an ninh vượt ra khỏi vòng kiểm soát của Bắc Kinh.

Phân tích

Một số đông các doanh nhân Bắc Hàn đang làm việc tại hai tỉnh phía bắc Trung Quốc là Đan Đông và Thẩm Dương đã bị triệu hồi về Bình Nhưỡng vào ngày 15 tháng Mười hai. Diễn biến này được cho là có liên quan đến việc phế truất và tử hình Jang, người tiên phong trong nhiều dự án đầu tư dọc theo biên giới Trung Quốc-Bắc Hàn. Hiện tại những dự án lớn trong Khu Kinh tế Rason gần biên giới dường như vẫn không bị ảnh hưởng. Một thoả thuận xây dựng xa lộ nối liền Bắc Kinh và khu công nghiệp Kaesong của Bắc và Nam Hàn xuyên qua Bình Nhưỡng dường như vẫn được tiến hành. Cùng với việc Bình Nhưỡng tiếp tục muốn nâng cấp Kaesong, những biện pháp trên có thể thuyết phục người ngoài rằng Bình Nhưỡng vẫn cam kết việc cải cách kinh tế. Tuy nhiên cuộc thanh trừng cùng với việc thay đổi nhân sự chắc chắc sẽ xảy ra đang tạo ra sự bất ổn về thương mại và đầu tư giữa Trung Quốc và Bắc Hàn cũng như về những dấu hiệu căng thẳng trong quan hệ giữa hai nước từ khi Kim Jong Un nắm quyền.

Jang đã có mối quan hệ mật thiết và lâu dài với Trung Quốc, quốc gia này xem ảnh hưởng của ông trong chính phủ Bắc Hàn - từ thời của Kim Jong Il cho đến Kim Jong Un - là biện pháp tốt nhất khiến Bình Nhưỡng hành xử theo quyền lợi của Trung Quốc, đặc biệt là trong việc gìn giữ ổn định và tiến hành quá trình cải cách kinh tế theo phong cách Trung Quốc. Quan hệ của Jang với Trung Quốc từng là đặc điểm mạnh nhất của ông, cho phép ông vun xới nền tảng quyền lực và tài sản cá nhân. Nhưng khi Kim Jung Un trở thành lãnh tụ Bắc Hàn và thái độ bất an của chính quyền đối với tình trạng nương tựa vào Trung Quốc tăng dần, điểm mạnh của Jang trở thành điểm yếu nhất của chính ông.

Bất chấp việc Trung Quốc liên tục tuyên bố rằng cuộc thanh trừng này là vấn đề nội bộ của Bắc Hàn, việc Jang bị tử hình đột ngột và những hệ quả theo sau rõ ràng đã khiến Bắc Kinh lo lắng. Ngày 16 tháng Mười hai Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị tuyên bố rằng Trung Quốc đang theo dõi sát sao những ý đồ phía sau cái chết của Jang và trông đợi sự ổn định chính trị cũng như phát triển kinh tế tại Bắc Hàn. Phát biểu này được đưa ra sau khi Vương trao đổi qua điện thoại với Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ John Kerry và Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Lavrov, những người đang thảo luận các vấn đề liên quan đến việc tái lập quá trình thương thuyết sáu bên đối với chương trình hạt nhân của Bắc Hàn vốn đã bị đình chỉ từ lâu. Trong khi đó, cơ quan truyền thông bán chính thức của chính quyền là Hoàn Câu Thời Báo nhấn mạnh tầm quan trọng của chuyến viếng thăm Bắc Kinh sắp đến của Kim Jong Un - một thay đổi rõ ràng so với thái độ miễn cưỡng trước đây của Bắc Kinh về việc đón mời vị lãnh tụ mới này và là một dấu hiệu cho thấy Bắc Kinh giờ đây thấy cần có một trao đổi trực tiếp.

Dấu hiệu của việc tránh xa Bắc Kinh?

Bản thân sự kiện Jang bị truất phế và xử tử cũng đã là một dấu hiệu từ Bắc Hàn cho thấy quốc gia này muốn tách xa khỏi Trung Quốc. Đầu tiên, bên cạnh những truy tố khác, Jang còn bị tố cáo đã bán rẻ tài nguyên quốc gia cho Trung Quốc. Cáo buộc này được nhiều người nghĩ là ám chỉ đến việc Jang kiếm lợi từ việc Bắc Hàn xuất khẩu quặng sắt và khoáng sản cho Trung Quốc, quốc gia nhập quặng sắt nhiều nhất từ Bắc Hàn. Thứ hai, Jang còn bị cáo buộc là đã cho phép nước ngoài ký kết hợp đồng thuê đất dài 50 năm trong Khu Kinh tế Rason. Jang được cho là đã cung cấp những điều khoản có lợi cho Trung Quốc trong một thoả thuận thuê mướn cảng và đất vào năm 2011. Trong khi đó, Tập đoàn Thương mại nhà nước Trung Quốc được cho là đã rút khỏi Khu Kinh tế Hwanggumpyong - một đặc khu kinh tế mới nằm trên vùng giới Trung Quốc-Bắc Hàn đo Jang trực tiếp kiến tạo - vào cuối tháng Mười một. Việc rút lui này được cho là đã xảy ra khi Bình Nhưỡng tăng cường những cản trở đối với doanh nghiệp Trung Quốc, làm thất vọng Tập đoàn Thưong Mại Trung Quốc lẫn giới doanh gia Trung Quốc đang hoạt động tại Bắc Hàn.

Trung Quốc liên tục nhấn mạnh rằng việc tử hình Jang sẽ không ảnh hưởng đến quan hệ với Bắc Hàn, nhưng phản ứng của họ có thể được giải thích theo hai cách. Một mặt, Bắc Kinh vẫn có thể đang đánh giá những ẩn ý phía sau việc tử hình Jang và có thể sẵn sàng chấp nhận việc thanh trừng Jang chỉ là dấu hiệu Kim Jong Un đang củng cố quyền lực. Mặt khác, nó có thể phản ánh những thách thức ngày càng tăng đối với Trung Quốc trong việc làm chủ tình huống, và việc quốc tế cho rằng ảnh hưởng của Bắc Kinh đối với Bình Nhưõng đang nhạt dần có thể tạo thêm điều kiện để Bắc Hàn hành xử ngoài ý muốn của Trung Quốc.

Trên thực tế, mặc dù việc tử hình Jang xảy ra đột ngột, dường như Bắc Kinh cũng đã biết trước việc Jang bị thanh trừng vì tham vọng cá nhân quá lớn của ông. Theo truyền thông Trung Quốc, Jang được cho là đã “lo lắng” về tương lai của mình khi gặp gỡ một quan chức Trung Quốc giấu tên vào cuối tháng Giêng, ông đã nói rằng ảnh hưởng của ông với Bình Nhưỡng đã bị phóng đại ở nước ngoài. Dự đoán về số phận của Jang cũng có thể được củng cố khi Phó Thống chế Choe Ryong Hae đến thăm Trung Quốc trong vai trò đại diện đặc biệt của Kim Jong Un vào tháng Nam, ngay sau khi Bắc Hàn phóng thử tên lửa hạt nhân, dập tắt trông đợi của Bắc Kinh vào tầm ảnh hưởng của Jang. Hơn nữa, trong một cuộc gặp mặt riêng của đoàn đại biểu cấp cao Trung Quốc vào cuối tháng Bảy - ba tháng trước khi Jang biến mất trước công chúng - ông đã bày tỏ sự lo lắng rằng không còn được Kim Jong Un hậu thuẫn.

Nhưng ngay cả nếu Bình Nhưỡng muốn giảm thiểu nương tựa vào Bắc Kinh, việc thanh trừng Jang không nhất thiết báo hiệu rằng Bắc Hàn đang sẵn sàng - hoặc có khả năng - từ bỏ quan hệ với Trung Quốc vì ảnh hưởng quá lớn của Trung Quốc cũng như quan hệ địa chính trị của hai quốc gia. Thay vì thế, Bình Nhưỡng có thể cảm thấy rằng Trung Quốc muốn giữ mối quan hệ hiện tại hơn là với một Bắc Hàn đang bị trị vì bởi một chính thể hung hãn với đầy rẫy rối loạn nội bộ, và từ đó cho phép Bình Nhưỡng tận dụng tối đa những quyền lợi an ninh và kinh tế của mình.

Những giới hạn của Bắc Kinh

Đối với Trung Quốc, bán đảo Triều Tiên vừa là vùng đệm chiến lược lẫn hành lang đối với những đe doạ bên ngoài - những đe doạ rõ ràng lặp đi lặp lại từ Triều đại nhà Minh cho đến Chiến tranh Triều tiên. Vì thế điều tối thiểu mà Bắc Kinh có thể chấp nhận được trong khía cạnh quyền lợi địa chính trị của mình là một chính thể Bắc Hàn trung lập. Việc thừa nhận chính quyền mới tại Bình Nhưỡng của Bắc Kinh có ba giới hạn: bất ổn trong nước, những hành xử đột ngột của Bình Nhưỡng mà Bắc Kinh không can thiệp được, và việc Bắc Hàn tiếp tục chương trình hạt nhân hoá, ngày càng đe doạ môi trường chiến lược của Trung Quốc.

Từ lâu Trung Quốc đã quan ngại đến tính ổn định trong quốc gia láng giềng phía đông này, được châm ngòi bởi khủng hoảng chuyển giao chính quyền hoặc khủng hoảng kinh tế qua tình trạng đóng cửa với bên ngoài của Bắc Hàn. Do đó, trong khi vẫn chưa thiết lập được những đầu mối chính thức với Kim Jong Un, Trung Quốc muốn thấy một chính quyền với tầng lớp lãnh đạo đoàn kết để tránh thêm những bất ổn trong nước. Là một phần trong những chiến lược, Bắc Kinh đã tăng cường quan hệ kinh tế với chính quyền Bắc Hàn hầu mong quốc gia này mở cửa hơn nữa - đặc biệt là với Trung Quốc, từ đó sẽ tạo thêm ổn định trong khu vực biên giới chung của hai nước. Trung Quốc vần là nhân tố mạnh mẽ trong việc ngăn chặn một cơn khủng hoảng kinh tế khổng lồ tại Bắc hàn. Trong năm 2012, năm đầu tiên Kim Jong Un nên nắm quyền, thương mại song phương đã tăng đến 6 tỉ Mỹ kim (từ 1,6 tỉ trong năm 2005) - chiếm gần 90% tổng số thương mại của Bắc Hàn. Một số dự án đầu tư và việc thành lập các đặc khu kinh tế dọc theo biên giới đã tạo điều kiện cho việc tăng cường thương mại song phương.

Dưới quan điểm của Trung Quốc, một khi Bắc Hàn vẫn tiếp tục thúc đẩy chương trình hạt nhân thì quan hệ toàn diện giữa nước này và phương Tây - đặc biệt là với Hoa Kỳ - sẽ không thể xảy ra trong thời gian gần. Tuy nhiên, điều này sẽ có ích cho Trung Quốc nếu mọi người cho rằng Trung Quốc có thể hoặc sẽ tạo ảnh hưởng đến Bắc Hàn. Trên thực tế, mặc dù từ lâu Bắc Kinh vẫn nuôi dưỡng việc Bắc Hàn tiếp tục chương trình hạt nhân như là một đòn bẩy trong các vấn đề Triều Tiên, họ ngày càng cảm thấy bất an đối với nỗ lực hạt nhân hoá không ngừng của Bắc Hàn cũng như những ảnh hưởng của nó đối với môi trường chiến lược cũng như uy tín của Trung Quốc trong vai trò trọng tài đối với những vấn đề liên quan đến Bắc Hàn. Điều làm Trung Quốc quan tâm hơn nữa là khả năng, dù khó xảy ra, rằng một ngày nào đấy Bắc Hàn không còn đóng vai trò vùng đệm chống lại những láng giềng hung hăn và phương Tây mà lại bắt đầu quá trình bình thường hoá hoặc có thể thống nhất với Nam Hàn, thậm chí tạo ra một đe doạ hạt nhân sát nách Trung Quốc.

Mong muốn kềm chế Bắc Hàn của Bắc Kinh đang mâu thuẫn với nhu cầu độc lập và tự vệ của Bình Nhưỡng. Cả hai bên đều không thể từ bỏ những quan hệ song phương, và cả hai cũng đều không muốn đạt đến điều này; những thách thức của Bắc Kinh trong việc giữ nguyên ảnh hưởng mạnh mẽ của mình đối với một chính quyền chuyên gây hấn cũng bị kềm chế tương tự như những giới hạn của Bình Nhưỡng trong việc giảm thiểu sự nương tựa vào Bắc Kinh. Tuy nhiên, một khi Bắc Hàn tiếp tục chứng tỏ ý muốn hành xử vượt khỏi kiểm soát của Trung Quốc, Bình Nhưỡng rõ ràng đang thách thức những giới hạn của Bắc Kinh.