Diên Vỹ chuyển ngữ
Ngư dân tại Đà Nẵng. Trong một chuyến đi biển dài hai ngày từ cảng
này, một chiếc tàu Việt Nam đã gặp đến khoảng 70 tàu Trung Quốc.
Khi chiếc tàu lớn màu trắng của Trung Quốc tiến đền gần, chiếc tuần duyên nhỏ hơn của Việt Nam đã phải dạt ngang, khói đen cuồn cuộn nhả từ ống xả. Chiếc tàu Việt Nam đã tiến đến cách giàn khoan Trung Quốc 13 dặm, và Trung Quốc ngăn cản không cho nó đến gần hơn.
Khi chiếc tàu lớn màu trắng của Trung Quốc tiến đền gần, chiếc tuần duyên nhỏ hơn của Việt Nam đã phải dạt ngang, khói đen cuồn cuộn nhả từ ống xả. Chiếc tàu Việt Nam đã tiến đến cách giàn khoan Trung Quốc 13 dặm, và Trung Quốc ngăn cản không cho nó đến gần hơn.
Giàn khoan vẫn còn mịt mờ phía chân trời nhưng chiếc tàu Trung Quốc
đang lừng lững phía sau, chiếc tàu tuần duyên Việt Nam CSB-8003 phát ra
bản thông báo ghi âm dài hai phút bằng tiếng Trung từ các loa phóng
thanh phía sau tàu. Vùng biển này là của Việt Nam, bản thông báo nói, và
việc Trung Quốc đặt giàn khoan đã "làm đau lòng người dân Việt Nam."
Khoảng sáu tiếng sau khi cuộc chạm trán ngày 15 tháng Bảy, một trong
những đụng độ cuối cùng trong cuộc đối đầu dài hai tháng rưỡi đối với
giàn khoan có tên là HD 981, Trung Quốc đã bắt đầu di chuyển nó lên
hướng bắc về đảo Hải Nam và ra khỏi vùng biển mà Việt Nam tuyên bố là
khu vực đặc quyền kinh tế của mình. Ba tuần lễ sau, các nhà phân tích
vẫn còn tranh cãi rằng liệu Trung Quốc, đang đối diện với áp lực quốc
tế, đã nhượng bộ trong cuộc đối đầu với Việt Nam - hoặc liệu đây chỉ là
một thoái lui mang tính chiến thuật trước khi có một chiến dịch cứng rắn
hơn.
Các tàu Việt Nam và Trung Quốc gần giàn khoan Trung Quốc.
Trong khi Việt Nam tuyên bố thắng lợi trong việc bắt giàn khoan HD
981 phải dời đi, Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc, cơ quan quản lý
giàn khoan, nói rằng giàn khoan đã hoàn thành công việc thăm dò và ra đi
theo kế hoạch.
Việc di chuyển giàn khoan xảy ra trước khi một cơn bão tiến vào khu
vực cũng tạo ra nghi vấn là cơn bão có thể đã làm giàn khoan phải dời đi
sớm hơn. Nhưng giàn khoan trị giá 1 tỉ Mỹ kim do Tập đoàn Dầu hoả Ngoài
khơi Quốc gia của nhà nước Trung Quốc, được chuyển đến một địa điểm
cách đảo Hải Nam 60 dặm về hướng đông nam cũng nằm trên đường đi của cơn
bão.
Trong khi Cảnh sát Biển Việt Nam ăn mừng việc giàn khoan Trung Quốc
di chuyển, một số sĩ quan nói rằng họ lo lắng rằng sự kiện này cho thấy
một thái độ hung hãn hơn của Trung Quốc.
"Từ thời điểm mà họ đặt giàn khoan gần vùng đảo, Trung Quốc bắt đầu
có nhiều đợt tấn công hơn, bằng lời nói và hành động," Trung tá Trần Văn
Thọ thuộc Cảnh sát Biển Việt Nam nói khi ông đứng hút thuốc trên boong
tàu CSB-8003. "Vì sao? Vì đấy là một phần của chiến lược kiểm soát vùng
biển của Trung Quốc. Đây là bước khởi đầu nhằm thiết lập một căn cứ mới
để tiến xa hơn về phía nam. Việc này không chỉ đe doạ Việt Nam mà còn cả
Philippines và những nước khác. Việc này được tổ chức một cách có hệ
thống như là một phần của chiến lược trên. Nó không phải là một việc
ngẫu nhiên."
Lyle J. Goldstein, phó giáo sư Học viện Nghiên cứu Hàng hải Trung
Quốc thuộc trường Đại học Chiến tranh Hải quân của Hoa Kỳ nói rằng từ
lâu Trung Quốc đã có một quan điểm cứng rắn đối với việc tuyên bố chủ
quyền trên biển Đông, nhưng giờ đây họ có nhiều khả năng hơn để củng cố
chúng.
"Điều khác biệt là hiện nay Trung Quốc có khả năng để củng cố và mở
rộng một cách cẩn trọng hơn và có tiền để điều động những chiếc tàu giám
sát - theo tôi điều này đang điều khiển tình hình hiện tại," ông nói.
Việt Nam đã mời những nhóm nhà báo nước ngoài đi theo các tàu tuần
duyên của họ trong nỗ lực kêu gọi sự quan tâm của quốc tế đối với việc
tranh chấp vị trí giàn khoan. Quan sát từ chiếc CSB-8003, số lượng vượt
trội của các tàu Trung Quốc thật rõ rệt.
Trên chuyến đi dài hai ngày từ Đà Nẵng miền trung Việt Nam, chiếc
CSB-8003 đã gặp khoảng 70 tàu Trung Quốc, bao gồm tàu đánh cá, tàu giám
sát của Tuần duyên, tàu hải giám của các cơ quan Hải dương Trung Quốc và
hai chiếc tàu mà Cảnh sát Biển Việt Nam nhận diện là tàu hộ tống trang
bị tên lửa của Hải quân Trung Quốc.
Việt Nam nói rằng có từ bốn đến sáu tàu quân sự Trung Quốc trong số
hơn 100 tàu đang tuần tiễu chung quanh giàn khoan, cùng với lực lượng
Tuần duyên, các cơ quan hàng hải và hàng chục tàu đánh cá.
Chỉ hai năm trước, nhiều nhà quan sát cho rằng chính sách của Trung
Quốc về biển Đông bị tràn ngập bởi hàng loạt các cơ quan phối hợp thiếu
chặt chẽ.
Nhưng một số cuộc đụng độ đã cho thấy khả năng tổ chức của họ, ví dụ
như khi các tàu Trung Quốc quấy nhiễu chiếc tàu do thám Impeccable của
Hoa Kỳ tại biển Đông vào năm 2009. Nhưng nhiều nhà phân tích cho rằng
ngành Hải quân, cơ quan Hải giám, Cục Ngư chính, chính quyền địa phương
và các công ty năng lượng nhà nước của Trung Quốc hoạt động với tính tự
quản cao đã làm tăng thêm căng thẳng trong khu vực khi chúng muốn tăng
cường ảnh hưởng và cơ hội cho mình.
Cuộc đối đầu về giàn khoan cho thấy mọi việc đã thay đổi. "Quan điểm
cho rằng Trung Quốc thiếu một chính sách mạch lạc thì rõ ràng không nằm
trong sự kiện giàn khoan," Ian Storey, một thành viên cao cấp tại Học
viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore nói. "Sự kiện này cho thấy sự
điều phối liên cơ quan với mức độ cao bao gồm các cơ quan hàng hải dân
sự, Quân đội Giải phóng Nhân dân và các công ty khai thác dầu."
Những nỗ lực nhằm tạo sự thông suốt giữa các cơ quan giám sát hàng
hải của Trung Quốc đã có tiến bộ rõ rệt trong năm ngoái khi bốn bộ phận
này sát nhập dưới quyền cơ quan Quản lý Đại dương Nhà nước để tạo thành
một bộ phần Tuần duyên chung.
Việt đặt giàn khoan cho thấy quyết tâm đẩy mạnh đòi hỏi chủ quyền
hàng hải của giới lãnh đạo Trung Quốc, ông Storey nói. "Rõ ràng nó đã
được cấp lãnh đạo cao nhất trong chính quyền cho phép," ông nói. "Đây là
một dấu hiệu mới cho thấy Tập Cận Bình đã rất nhanh chóng củng cố quyền
lực tại Trung Quốc và đang điều khiển mọi việc."
Các công ty năng lượng Trung Quốc đã từ bỏ các kế hoạch thăm dò dầu
khí trên biển Đông sau khi Việt Nam phản đối vào năm 1994 và 2009. Giờ
đây họ không còn ngần ngại. HD 981 nên được xem là khởi điểm cho việc
thăm dò dầu khí trong tương lai, Su Xiaohui, một nhà nghiên cứu tại Học
viện Nghiên cứu Quốc tế Trung Quốc trực thuộc Bộ Ngoại giao Trung Quốc
nói. "Trung Quốc đang phát đi một tín hiệu đến các quốc gia liên quan
rằng việc Trung Quốc tiến hành thăm dò và khai thác năng lượng trên biển
Đông là hợp pháp và tự nhiên," Bà Su nói.
Việc Trung Quốc lắp đặt giàn khoan đã khiến Việt Nam bị bất ngờ và đã
châm ngòi cho những cuộc biểu tình và bạo động nhắm vào các nhà máy do
Trung Quốc làm chủ tại Việt Nam. Các nhà máy của Đài Loan, Nhật, Nam Hàn
và Singapore cũng bị tấn công. Bốn công nhân Trung Quốc tại nhà máy
thép Formosa Plastics của Đài Loan đã bị những người bạo loạn giết chết
vào tháng Năm.
Ban đầu giàn khoan được đặt khoảng 120 dặm bên ngoài bờ biển Việt Nam
và cách hòn đảo xa nhất về hướng tây nam của quần đảo Hoàng Sa 17 dặm,
quân đảo này do Trung Quốc chiếm giữ nhưng Việt Nam tuyên bố chủ quyền.
Cả hai bên cáo buộc nhau về việc ai là kẻ xâm lấn trong cuộc đối đầu
về giàn khoan. Hôm tháng Sáu, Trung Quốc nói rằng hơn một tháng đầu khi
giàn khoan hoạt động, các tàu Việt Nam đã đâm vào tàu Trung Quốc 1.400
lần. Nhưng dường như Việt Nam đã chịu thiệt hại nặng nề hơn qua những
cuộc chạm trán trên biển, với hơn 30 chiếc tàu bị hư hại vì va chạm
trong cùng thời gian.
Vụ va chạm nặng nề nhất xảy ra vào ngày 26 tháng Năm, khi một chiếc
thuyền đánh cá Việt Nam bị chìm sau khi đụng độ với một tàu đánh cá
Trung Quốc. Phim ảnh được Việt Nam phổ biến sau đó cho thấy chiếc tàu
Trung Quốc lớn hơn rất nhiều đã đâm vào chiếc tàu gỗ của Việt Nam.
Việc di chuyển giàn khoan đi xa hơn về hướng bắc sẽ giúp giảm thiểu
mâu thuẫn giữa Việt Nam và Trung Quốc. Nhưng các vấn đề rộng hơn về chủ
quyền trên biển Đông và ai là người có quyền khai thác dầu khí trong khu
vực vẫn còn lâu mới giải quyết được.
Tại hội nghị giữa các nhà ngoại giao cấp cao trong khu vực Châu Á -
Thái Bình Dương hôm thứ Bảy ở Miến Điện, Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ
John Kerry đã lặp lại lời đề nghị của Hoa Kỳ rằng các quốc gia trong khu
vực nên kềm chế không đi thêm bước nữa làm căng thẳng thêm tình hình
trong khu vực biển Đông. "Chúng ta cần làm việc chung để kềm chế căng
thẳng trên biển Đông, và kềm chế chúng một cách hoà bình, và kềm chế
chúng trên căn bản của luật pháp quốc tế," Ông Kerry nói tại diễn đàn
khu vực ASEAN.
Trung Quốc nói rằng sẽ cân nhắc các đề xuất nhằm giải quyết các tranh
chấp, nhưng cũng nói rằng Trung Quốc và các nước ASEAN "có khả năng và
trí tuệ để cùng nhau bảo vệ hoà bình và ổn định trên biển Đông," Bộ
trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị nói, theo tuyên bố đăng trên
trang mạng Bộ Ngoại giao. Bản tuyên bố không nhắc đến Hoa Kỳ, nhưng
trong quá khứ Trung Quốc từng chỉ trích Washington chuyên dính líu đến
các tranh chấp hàng hải giữa họ với các quốc gia khác. Bên cạnh Trung
Quốc, Việt Nam, Đài Loan, Malaysia, Brunei và Philippines cũng tuyên bố
chủ quyền những phần của biển Đông.
Tháng trước Trung Quốc thông báo rằng họ sẽ đặt thêm bốn giàn khoan
trên biển Đông, và việc Việt Nam không thể ngăn cản được giàn khoan HD
981 chắc chắn sẽ khiến Trung Quốc tự tin hơn vào khả năng khai thác tại
những địa điểm bị tranh chấp. "Tôi cho rằng Trung Quốc cảm thấy họ đã
bày tỏ được quan điểm của mình," Bernard D. Cole, một sĩ quan về hưu của
Hải quân Hoa Kỳ và giáo sư tại Đại học Chiến tranh Hải quân nói. "Tôi
không lấy làm ngạc nhiên nếu thấy họ lặp lại lần nữa."
_____________
Với sự đóng góp của Bree Feng từ Bắc Kinh