Xe và Pháo tại Ukraine

Ngô Nhân Dụng

Theo Diễn Đàn Thế Kỷ

Chiến tranh có thể xẩy ra trong mấy ngày tới nếu Tổng Thống Ukraine Petro Poroshenko phản ứng mạnh trước hành động khiêu khích mới của Tổng Thống Nga Vladimir Putin. Hơn một trăm xe vận tải của Nga đã vượt qua biên giới mặc dù chính phủ Ukraine không đồng ý. Bộ Quốc Phòng Mỹ phản ứng ngay, kêu gọi Nga rút ngay đoàn xe đó về; nhưng không nói sẽ làm gì nếu Nga từ chối. Khối Liên Hiệp Âu Châu chỉ trách Nga làm cho tình hình thêm căng thẳng. Quân Xe của Nga đã qua giới tuyến, Ukraine có dùng Pháo ngăn cản hay không? Chiến tranh hay hòa bình, ông Petro Poroshenko là người quyết định.

Vladimir Putin đi những nước chiến thuật ngoạn mục ở Ukraine. Loạn quân do Nga dựng lên đang bị quân chính phủ Ukraine tấn công, bị vây trong hai thành phố Luhansk và Donetsk, trong khi phần lớn dân chúng bỏ chạy. Chúng nã đạn trên đoàn xe dân chạy loạn, không khác gì Việt Cộng đã pháo kích dân chạy loạn trên Ðại Lộ Kinh Hoàng, Quảng Trị, năm 1972.

Trong tình thế nguy nan đó, ông Putin giải cứu cho phiến quân bằng một đoàn hơn 300 chiếc xe vận tải sơn toàn mầu trắng, nói là chở đồ cứu trợ đi giúp dân chúng ở hai thành phố đang bị bao vây. Ði cứu trợ, ai có lý do nào mà cấm đoán? Chấp nhận cho xe cứu trợ vào, tức là chấp nhận đình chiến, và phiến quân lại được tiếp tế. Chính phủ Ukraine đòi hỏi phải cho họ kiểm soát những chiếc xe đó xem có chở quân và vũ khí hay không. Và đoàn xe phải được nhân viên Hồng Thập Tự quốc tế đi kèm. Ông Putin đồng ý, và hai bên đang cùng làm việc để thực hiện các điều kiện đó; cho đến khi ông Putin đi nước cờ mới.

Ðoàn xe qua biên giới ngày hôm qua không có ai thuộc Hồng Thập Tự quốc tế. Họ nói họ không thể đi vì không được bảo đảm về an ninh. Ðiều này hợp lý, vì đoàn xe sẽ đi qua những vùng đang đánh nhau. Quân chính phủ Ukraine có thể hứa không bắn vào đoàn xe, nhưng nếu quân phiến loạn nhân cơ hội xe đi qua mà bám theo để di chuyển, rút khỏi những địa điểm yếu thế để tập trung, thì chắc quân Ukraine sẽ phải cho pháo nổ. Không có Hồng Thập Tự, Xe Nga vẫn tiến tới. Tại sao ông Putin sốt ruột như vậy?

Petro Poroshenko và Vladimir Putin đang đánh những nước cờ chạy đua với thời gian. Vì trong tháng qua, quân đội Ukraine đang thắng thế. Tổng Thống Poroshenko muốn trì hoãn đoàn xe vận tải mầu trắng của Putin để cho quân của ông đủ thời giờ tiêu diệt càng nhiều quân phiến loạn càng tốt. Nhiều đám quân này đã đào ngũ. Mục tiêu của Poroshenko là chiếm được một số cứ điểm quan trọng trong hai thành phố Luhansk và Donetsk sớm, trước ngày Chủ Nhật tới, là ngày Lễ Ðộc Lập của Ukraine. Ngày 24 Tháng Tám rất có ý nghĩa, vì kỷ niệm ngày Quốc Hội Ukraine biểu quyết tuyên bố tách khỏi Liên Bang Xô Viết, vào năm 1990.

Vladimir Putin không thể chờ đợi lâu như vậy, vì lý do chiến thuật cũng như vì lo về tâm lý. Ðoàn xe của Nga đã đậu ở biên giới hơn một tuần rồi. Cho nên, Putin phải đẩy quân cờ mạnh của mình, cho Xe tiến qua biên giới. Từ biên giới tới Luhansk đi chỉ mất nửa buổi. Khi đoàn xe này vào trong khu loạn quân chiếm đóng thì không còn phân biệt được bên nào là bên nào nữa, mà tinh thần quân nổi dậy sẽ lên cao. Tổng Thống Poroshenko đã hứa sẽ hết sức tránh không gây thêm khủng hoảng; nhưng quân Ukraine không chịu trách nhiệm bảo đảm an ninh cho đoàn xe. Nước cờ tốt nhất là quân Ukraine cứ tiếp tục đánh vào các cứ điểm của loạn quân trong các thành phố, khiến đoàn xe vận tải bị trì hoãn thêm mấy ngày khi tới nơi.

Hai bên cũng đang tạo cho mình được thế mạnh trước khi Poroshenko và Putin gặp nhau vào Thứ Ba tới tại Minsk, thủ đô Belarus, một nước vẫn lệ thuộc Nga mặc dù đã tách ra khỏi Liên Xô. Belarus, cũng như Estonia, Latvia, Khazakstan, vân vân đều có thể bị chung số phận của Ukraine. Số người Nga sống ở đó rất đông, nghĩa là nếu muốn ông Putin sẽ tạo ra những nhóm nổi loạn đòi quyền tự trị và sát nhập vào Nga, như ông ta đã làm ở Crimea.

Thế mạnh của ông Poroshenko bây giờ là lòng người dân Ukraine cương quyết bảo vệ độc lập. Chỗ dựa duy nhất của dân Ukraine là được Mỹ và các nước Châu Âu hỗ trợ.

Nhưng ngay trong nội bộ Ukraine, cũng có những khó khăn. Quân đội chính quy không đủ vũ khí và quân số để dẹp loạn, phải nhờ các đội quân tình nguyện do các nhà tư bản địa phương lập ra để bảo vệ chính mình chống quân phiến loạn. Quân tình nguyện hăng hái, nhưng thiếu vũ khí, không có pháo binh. Hai thứ quân lại chưa biết phối hợp. Trong lúc đó, kinh tế Ukraine đang suy yếu vì chiến tranh và vì chính quyền chưa có thời giờ cải tổ. Thủ Tướng Arseniy YatsenyUkraine tháng trước đã dọa từ chức, vì các chương trình cải tổ kinh tế không được tiến hành nhanh. Bộ Trưởng Kinh Tế Pavlo Sheremeta cũng mới đệ đơn từ chức vì lý do tương tự. Nhưng đưa ra các biện pháp cải tổ bây giờ thì sẽ đụng chạm quyền lợi của các nhà tư bản đang nắm nhiều đặc quyền, trong khi chính phủ đang cần họ cộng tác.

Còn chỗ dựa là Mỹ và Châu Âu thì sao? Mỹ đã thúc và các nước Châu Âu đã theo, tấn công Nga bằng những biện pháp phong tỏa kinh tế. Cuộc tấn công kinh tế sẽ có hiệu quả, nhưng sẽ phải chờ thời gian lâu dài. Trong ngắn hạn, các nước Âu Mỹ chắc chắn không ai muốn gửi quân đến Ukraine nếu Nga không chính thức xâm lăng. Ðiều mà các nước này có thể làm được là viện trợ vũ khí, lương thực, và các hợp tác kinh tế. Trong khi chờ đợi, ông Poroshenko phải lo cải thiện kinh tế, dẹp trừ mạng lưới tham nhũng do các chính phủ trước gây ra.

Trên đường dài thì nước Nga đang suy yếu. Dân số đang giảm từ hàng chục năm nay. Về y tế, sức khỏe, tuổi thọ của dân Nga bây giờ còn thấp hơn dân Tanznia, chỉ hơn Angola. Sức sản xuất thấp vì không cải tổ, guồng máy nhà nước vẫn nặng nề. Cả nền kinh tế dựa trên những thứ đào, hút từ dưới mặt đất lên, quặng mỏ và dầu khí. Kỹ thuật còn thấp. Thước đo về “tinh thần kinh doanh” (entrepreneurship) của nước Nga quá thấp; số bằng sáng chế cấp trong 10 năm qua thấp hơn một tiểu bang Alabama ở Mỹ. Bộ Kinh Tế Nga tiên đoán trong năm nay dân Nga sẽ chuyển 100 tỷ đô la ra nước ngoài, so với con số 61 tỷ năm 2013. Nhưng con số thực sẽ có thể lên tới 200 tỷ. Dưới chế độ Putin, kinh tế đang suy thoái, từ mấy năm qua tiền bỏ đi và người cũng bỏ đi. Số dân Nga ra nước ngoài sống tăng dần, năm 2010 là 33,578, năm sau là 36,774, theo thống kê của chính phủ. Nhưng con số tăng thành 122,751 trong năm 2012 và 186,382 năm 2013. Ðiều nguy hiểm cho nền kinh tế là số người thực sự ra đi còn cao hơn nhiều; vì nhiều người đi rồi nhưng vẫn giữ địa chỉ ở Nga. Và đa số thuộc thành phần trẻ, có học vấn và khả năng kỹ thuật cao nhất, đi tìm cơ hội mới và được sống tự do hơn.

Về lâu dài, Mỹ và các nước Châu Âu sẽ thắng, nhưng họ không muốn đối đầu trực tiếp với ông Putin trong ngắn hạn, vì không ai muốn chi tiêu tốn kém cho một cuộc chiến tranh trực tiếp với Nga. Ðối với dân Mỹ, Ukraine là một miền đất không thuộc vùng quyền lợi thiết yếu của nước Mỹ.

Một cuộc họp hàng năm của các nhà chiến lược Mỹ, ở Aspen, Colorado, mới chấm dứt, mà đề tài chính là việc đối phó với ông Putin tại Ukraine. Cuộc họp này do hai người chủ tọa, Giáo Sư Joseph Nye thuộc Ðại Học Harvard và ông Brent Scowcroft, một cố vấn an ninh quốc gia cho hai đời tổng thống Cộng Hòa Gerald Ford và George H. W. Bush. Những người tham dự đồng ý rằng “không nhượng bộ Putin, nhưng không bỏ nước Nga.” Cho nên, sẽ tiến hành cuộc cấm vận lâu bao lâu cũng được; phải cho ông Putin biết rằng ông không thể thực hiện giấc mộng tái lập những ảnh hưởng thời Liên Xô, nhưng vẫn mở cửa cho ông ta gỡ thể diện. Nhiều người nêu ý kiến rằng có thể mở đường cho ông Putin chấp nhận một nước Ukraine độc lập, thân thiện với Tây phương, nhưng không gây thù oán với Nga.

Ðó là điều ông Poroshenko có thể nói với ông Putin trong cuộc gặp gỡ tay đôi tuần tới. Hành động đưa Xe vào Ukraine mà không bị Pháo nổ, có thể là một điều giúp tổng thống Nga gỡ thể diện, đối với dân Nga. Nếu ông Poroshenko lại cùng ông Putin ký một thông cáo chung, trong đó Ukraine cam kết không thù nghịch với Nga, vào tôn trọng quyền lợi của dân thiểu số nói tiếng Nga ở Ukraine, thì ông Putin cũng được mát mặt. Nếu ông Poroshenko còn nói rằng Ukraine không có ý định gia nhập khối NATO, thì Putin có thể coi đó là một thành công cá nhân của mình. Trong thực tế, năm, mười năm nữa khi nước Ukraine đủ vững mạnh, chính phủ mới của họ làm gì với NATO lại là chuyện khác.

Nhưng ông Poroshenko chỉ có thể làm được điều trên nếu ông Putin biết điều. Mà không ai biết được liệu Putin có biết điều hay không! Nếu cuộc họp ngày Thứ Ba tới không đạt được một thỏa hiệp nào, thì Xe Nga và Pháo Ukraine sẽ phải đụng nhau. Khi đó, thế giới sẽ đứng trước một bàn cờ mới.