Gordon G. Chang
Phan Trinh dịch
Phan Trinh dịch
“Tập Cận Bình, giống Gorbachev, muốn làm điều vĩ đại để cải cách một
hệ thống bệnh hoạn. Nhưng cũng như lãnh tụ cuối của Liên Xô cũ, Tập vừa
kích hoạt những chuyển biến mà ông không thể kiểm soát được.”
Giới thiệu của người dịch:
Lập luận của Gordon rất đáng chú ý, nhất là khi ông so Tập Cận
Bình với Gorbachev, người vừa cố sửa vừa cố giữ, sao cho không đổ vỡ,
một hệ thống đã không thể sửa. Thực ra, bài học của Gorbachev nôm na
chính là: Sai không sửa không được, nhưng cứ sửa là sụp.
Hóa ra Tập không vô địch, mà đang “thọ địch”, Tàu không siêu
cường muốn làm gì thì làm, mà là một pho tượng khổng lồ đứng trên bục
đất bở. Và hóa ra Đặng Tiểu Bình nói quá đúng:“Nếu Trung Quốc rơi vào
bất ổn, thì bất ổn sẽ xuất phát từ chính nội bộ Đảng Cộng sản”.
Nếu xâu chuỗi những ngày tháng nêu trong bài – Bộ Chính trị Tàu
họp kín ngày 26/6, trong đó Tập tuyên bố không màng sống hay chết trong
công cuộc chống tham nhũng, và ngày 29/7, ngày ra thông báo điều tra Chu
Vĩnh Khang – thì có thể đặt thêm một giả thuyết, không phải không có
lý, đó là: Trung Quốc rút giàn khoan 981 khỏi vùng biển Việt Nam ngày
15/7, sớm trước một tháng, thực ra cũng chỉ vì đấu đá nội bộ đang đến
hồi quyết liệt. (Đó là chưa kể Chu Vĩnh Khang từng là một ông trùm dầu
khí với nhiều tay chân trong ngành.) Và với Tập Cận Bình, có lẽ “thù
trong” còn đáng sợ gấp trăm lần “giặc ngoài”.
Bài gốc đăng trên National Interest ngày 14/8/2014 có tên
“China’s “Gorbachev” Is Tearing the Communist Party Apart”. Những tiêu
đề nhỏ là của người dịch.
__________
Sống-chết, mất-còn
“Tôi không màng mình sẽ sống hay chết, tiếng tăm mình sẽ còn hay mất,
trong cuộc đấu tranh chống tham nhũng này.” Tập Cận Bình đã mạnh miệng
như thế, trong một phiên họp kín của Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung
Quốc ngày 26/6 vừa qua. Lãnh tụ nhiều tham vọng họ Tập cũng nhắc đến hai
đội quân, một bên là đội quân “tham nhũng”, bên kia là đội quân “chống
tham nhũng”, và hai lực lượng, theo ông, đang lâm vào thế “tiến thoái
lưỡng nan.”
Những lời tuyên bố hùng hồn này, được một Ủy viên Trung ương Đảng
tiết lộ, có vẻ chính xác và phù hợp với những thông tin trước đó rằng
ông Tập đã đọc một diễn văn “gay gắt đến chấn động” về chiến dịch chống
tham nhũng. Báo South China Morning Post tại Hongkong cho biết một nguồn
tin liên quan đến bài diễn văn của Tập đã xác minh điều vừa kể. Rõ
ràng, hiện đang diễn ra cuộc đấu đá nghiêm trọng giữa các phe phái cao
cấp ở Bắc Kinh.
Mới gần đây thôi, phần lớn dư luận chỉ chú trọng đến việc ông Tập
nhanh chóng củng cố vị thế chính trị sau khi trở thành Tổng Bí thư Đảng
vào tháng 11/2012. Chẳng hạn vào năm 2013,trong đêm trước ngày diễn ra
hội nghị thượng đỉnh thân mật giữa Chủ tịch Tập và Tổng thống Obama, tờ
New York Times và Wall Street Journal cho biết quan chức Nhà Trắng khẳng
định Tập Cận Bình đã nắm được quyền kiểm soát các cơ quan quyền lực của
Đảng và quân đội nhanh hơn họ dự báo rất nhiều.
Cũng vậy, từ đó đến nay, việc truy tố rộng rãi các quan chức từ cao
đến thấp – từ “hổ” đến “ruồi” trong từ vựng Trung cộng – được xem như
bằng chứng ông Tập đã nắm trong tay hệ thống chính trị. Đầu tháng này,
nhà báo Andrew Browne, viết trên tờ Wall Street Journal rằng: “Ít nhất
là cho đến bây giờ, gần như không có dấu hiệu chống đối.” Tuy nhiên,
thời điểm bài báo của Browne xuất hiện quả là không may. Vì ngay khi bài
báo “không có dấu hiệu chống đối” được đưa lên mạng thì thông tin về
bài diễn văn mạnh miệng trước Bộ Chính trị của Tập Cận Bình bắt đầu được
lan truyền tại Hoa lục.
Thời khắc quyết định
Những điều hùng hồn Tập Cận Bình nói ở trên làm người nghe nhớ đến
tuyên bố đình đám năm 1998 của ông Chu Dung Cơ, về việc hãy chuẩn bị sẵn
100 cỗ quan tài cho bọn tham nhũng, nhưng cũng chuẩn bị luôn cho ông
một cỗ vì ông sẵn sàng chết trong cuộc đấu tranh giành lại “niềm tin của
nhân dân vào chính phủ”. Thế nhưng, tuy dùng ngôn ngữ đầy kịch tính,
lời lẽ của ông Tập lại cho thấy tình trạng chống đối quyết liệt và sự
bất mãn cao độ đang diễn ra trong giới lãnh đạo chóp bu.
Theo lời giáo sư Trương Minh (Zhang Ming) thuộc Đại học Nhân dân
Trung Quốc, vì đang có quá nhiều chống đối và bất mãn nên có thể xem đây
chính là thời khắc quyết định mất-còn, được ăn cả ngã về không, của
đồng chí Tập Cận Bình. Quả là một thời kỳ tế nhị vì việc chuyển giao
lãnh đạo chính là nhược điểm lớn nhất của những hệ thống độc tài toàn
trị, và Trung Quốc đang ở ngay trong một thời điểm rất dễ vỡ. Việc
chuyển giao quyền lực từ Thế hệ Thứ tư Hồ Cẩm Đào cho Thế hệ Thứ năm Tập
Cận Bình là lần chuyển giao quyền lực đầu tiên trong lịch sử Cộng hòa
Nhân dân Trung Quốc mà không được lãnh tụ tối cao Đặng Tiểu Bình dàn
xếp. Đặng Tiểu Bình, sau khi hất chân nhân vật chuyển tiếp Hoa Quốc
Phong, đã tự đưa mình lên ngôi cao nhất, và sau đó ông chọn Giang Trạch
Dân kế vị mình và sau nữa chọn Hồ Cẩm Đào kế vị Giang. Dĩ nhiên, Đặng
không còn ở thế có thể dàn xếp người vào ghế cao nhất trong thời hậu-Hồ.
Các chuyên gia về Trung Quốc, dù không thân thiện với chế độ, đã cho
rằng việc chuyển giao gần đây được thực hiện theo đúng các quy trình,
thể lệ của Đảng, và đã diễn ra “êm thắm”. Mặc dù được chuyên gia nhận
định như thế nhưng thực ra đã có những vấn đề nghiêm trọng,vì trong một
nhà nước độc đảng, kể cả một nước quan liêu nặng như Trung Quốc, mọi nội
quy luật lệ đều có thể thay đổi tùy theo ngẫu hứng bất chợt của lãnh
tụ.Và trong cuộc chuyển giao Hồ-Tập vừa rồi, một số điều bất ngờ đã xảy
ra.
9 còn 7, và ghế đập lưng ông
Chẳng hạn, đã có sự cắt giảm ngoài dự đoán con số thành viên của Ban
Thường vụ Bộ Chính trị, tức đỉnh cao quyền lực chính trị, từ con số chín
người xuống còn bảy. Đây là bằng chứng cho thấy việc chuyển giao quyền
lực là kết quả sự dàn xếp giữa các bên, chứ không phải là kết quả bầu
chọn theo luật định. Thêm vào đó, vụ Tập Cận Bình biến mất trong hai
tuần vào tháng 9/2012 – theo một bài trên tờ Washington Post, Tập bặt
tăm hai tuần vì bị chấn thương khi một đồng nghiệp ném ghế trong một
phiên họp cấp cao, và ghế đập trúng lưng Tập – được cho là dấu hiệu của
sự bất đồng nghiêm trọng trong hàng ngũ lãnh đạo. Lại cũng có hàng loạt
tin đồn về các cuộc đảo chính trước khi chuyển giao quyền lực diễn ra,
có cả tin về vụ nổ súng tại trung tâm Bắc Kinh trong số những tin khác.
Đặng Tiểu Bình từng dự báo: “Nếu Trung Quốc rơi vào bất ổn, thì bất ổn
sẽ xuất phát từ chính nội bộ Đảng Cộng sản.”
Nhưng, có lẽ lý do quan trọng nhất cho thấy đây là thời khắc định
đoạt mất-còn của Tập Cận Bình lại chính là tham vọng quá lớn của ông. Từ
trước đến nay, lãnh tụ nào của Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc cũng yếu
hơn tiền nhiệm của mình, trừ Tập Cận Bình. Ông Tập rõ ràng là đã ấp ủ
những hy vọng lớn và ước mơ vĩ đại kiểu Mao, và chính điều này đã khiến
ông, hơn hẳn ba vị tiền nhiệm, tiến hành thanh trừng những đối thủ chính
trị cản đường mình. Dưới vỏ bọc chống tham nhũng, ông đã thúc đẩy điều
mà nhà bình luận John Minnich thuộc Viện Chính sách (think tank)
Stratfor gọi là “nỗ lực rộng nhất và sâu nhất, kể từ khi Mao Trạch Đông
chết năm 1976 và Đặng Tiểu Bình lên nắm quyền hai năm sau đó, nhằm thanh
trừng, tái tổ chức và chấn chỉnh lại vị thế của giới lãnh đạo Đảng Cộng
sản.”
20 tháng 36 vị
Tính đến nay, cuộc chiến của Tập đã thực sự càn quét, hạ bệ ít nhất
36 quan chức ở vị trí thứ trưởng hoặc cao hơn trong 20 tháng đầu tiên
nắm quyền. Ủy ban Kỷ luật Trung ương Đảng cho biết năm ngoái họ đã kỷ
luật 182.000 quan chức. Bộ sưu tập những con hổ sa bẫy có cả Bạc Hy Lai,
một ủy viên Bộ Chính trị đầy sức hút, có cả Từ Tài Hậu, từng là một
trong những vị tướng quyền lực nhất nước, và có cả Chu Vĩnh Khang, ông
vua lực lượng an ninh nội chính, người phải phải rời ngôi vào năm 2012.
Thông báo về việc điều tra ông Chu Vĩnh Khang, đưa ra ngày 29/7/2014
vừa qua, đánh dấu điều một số người cho là “kết thúc giai đoạn quan
trọng đầu tiên trong chiến dịch chống tham nhũng của Tập,” nhưng điều
này còn có ý nghĩa sâu xa hơn nhiều. Việc truy tố chưa từng có rõ ràng
đánh dấu những ngày cuối cùng của hai thập niên ổn định chính trị, một
thời kỳ đủ dài để cho phép Trung Quốc phục hồi sức lực sau 27 năm thảm
hại dưới sự cai trị của Mao Trạch Đông.
Phạm điều tối kỵ
Việc điều tra Chu Vĩnh Khang thực ra vi phạm điều tối kỵ từng được
mấy thế hệ lãnh đạo tuân thủ, đó là không được truy tố ủy viên hay cựu
ủy viên của Ban Thường vụ Bộ Chính trị. Nếu các lãnh tụ biết mình sẽ
không bị truy bức đến cùng, như họ từng bị truy bức trong thời Cách mạng
Văn hóa do Mao phát động, thì họ sẽ sẵn lòng rút lui êm thắm nếu thất
bại khi tranh giành quyền lực. Nói cách khác, người kế vị khôn khéo của
Mao, ông Đặng Tiểu Bình đã giảm thiểu tối đa nguy cơ các nhân vật chính
trị quan trọng phải chiến đấu đến cùng và xé nát Đảng Cộng sản. Nhìn như
thế thì việc cấm đụng đến các vị Ủy viên ban Thường vụ là một yếu tố
quan trọng trong việc tái lập ổn định sau thời kỳ thanh trừng điên dại
kéo dài hàng thập niên do Mao tiến hành.
Thế nhưng, Tập Cận Bình đã đảo ngược thế cờ và quy trình quen thuộc,
và điều này thể hiện rất rõ qua vụ cho điều tra Chu Vĩnh Khang và án
chung thân dành cho Bạc Hy Lai. Đây là dấu hiệu cho thấy Trung Quốc đang
trở lại thời kỳ mà nhiều nhà quan sát nghĩ là đã qua từ lâu, và Tập Cận
Bình đang phủ nhận cách làm chính trị của thời kỳ do Giang-Hồ thống
lĩnh. Suốt thời kỳ vuốt mặt phải nể mũi đương nhiên đó, những kẻ chơi
trò quyền lực đã cố duy trì thế cân bằng mong manh giữa những phe kình
chống nhau trong Đảng. Còn đến thời Tập Cận Bình, cuộc chiến mất-còn
sống-chết tranh giành quyền lực đang biến thành chủ trương“Tao còn, mày
mất” hoặc “Mày chết, tao sống” (“You die, I live.”)
Như giáo sư Trương Minh thuộc Đại học Nhân dân Trung Quốc nhận xét,
“trận đánh” giữa Tập và những quan chức khác “đã ở mức nóng bỏng cực
độ.” Câu hỏi đặt ra là liệu trong những tháng sắp tới, các cuộc đấu đá
kia sẽ giảm cường độ hay lại càng nóng bỏng.
Thỏa thuận?
Theo quan sát viên kỳ cựu về vấn đề Trung Quốc, ông Willy Lam, thì
giai đoạn tệ hại nhất đã qua. Ông trích một nhận định của Đặng Vũ Văn –
nguyên Phó Tổng Biên tập tờ Học tập Thời báo (Study Times) của Trường
Đảng Trung ương – đăng trên Đại Công báo (Ta kung Po), tờ báo Hongkong
thường phản ảnh đường lối Bắc Kinh, số ra ngày 26/7: “Nhiều người muốn
biết liệu những con “hổ lớn” hoặc “hổ già” có tiếp tục bị sa bẫy hay
không. Và khả năng điều này xảy ra trong thời gian còn lại của nhiệm kỳ
năm năm lần thứ nhất gần như bằng không.” Ông tin rằng Tập Cận Bình đã
đạt được một thỏa thuận nào đó với Giang Trạch Dân, Hồ Cẩm Đào, và những
tai to mặt lớn khác trong Đảng để họ cho phép Tập làm bất cứ những gì
Tập muốn với Chu Vĩnh Khang, với điều kiện Tập sẽ không đụng đến họ hoặc
con cháu họ.
Nhưng một thỏa thuận như thế là điều nhiều người còn hoài nghi. Hiện
đang có rất nhiều dự đoán về những gì sẽ xảy ra, và tất cả dường như đều
cho thấy suy đoán của Đặng Vũ Văn không đúng, ít nhất là với các lý do
sau:
Con hổ lớn nhất & tà khí
Thứ nhất, Tập được cho là đang dùng chiến dịch chống tham nhũng –
trên thực tế thì đây là một cuộc thanh trừng chính trị – để gạt ra ngoài
những kẻ chống đối kế hoạch tái cấu trúc kinh tế sâu rộng. Nếu điều này
đúng thì thỏa thuận mà Đặng Vũ Văn nhắc tới là sai. Xét cho cùng, nếu
tìm cách thỏa thuận với phe bảo thủ thì phe bảo thủ, vốn chịu nhiều
thiệt hại nhất nếu có thay đổi, sẽ ở vào thế có thể cản trở hầu hết các
cải cách. Trong khi đó, Tập Cận Bình lại là tuýp người khát khao để lại
một di sản đáng kể – Tập muốn được xem như người có công cứu sống Đảng
Cộng sản và thực hiện được “Giấc mơ Hoa” – và ông cũng chẳng dại gì bán
rẻ tiền đồ của chính mình nếu thỏa hiệp. Để làm được điều mọi người nói
ông sẽ làm – hoặc ít nhất là nắm được quyền lực tối cao – Tập Cận Bình
cần nhổ nanh mọi đối thủ, nhổ nanh mọi con hổ vẫn đang là chúa tể rừng
rú.
Thứ hai, mọi người hầu như đang mất kiên nhẫn với Tập, hoặc đang gặp
bất lợi vì các chính sách của ông. Điều này có nghĩa trên thực tế Tập
đang có động lực rất chính đáng để tung một chiêu ngoạn mục nhằm lấy lại
sự ủng hộ của xã hội, chẳng hạn như bủa lưới bắt luôn con hổ lớn nhất
của bầy hổ là Giang Trạch Dân. Nhà bình luận thạo tin ở Bắc Kinh, ông Lý
Vĩ Đông (Li Weidong) tin rằng Tập sẽ nhắm vào mạng lưới tay chân của
Giang và từ đó đảm bảo rằng 19 vị cựu Ủy viên Ban Thường vụ Bộ Chính trị
sẽ vì sợ hãi mà phải tuân thủ mọi ý muốn của Tập.
Thứ ba, ngay cả khi có một thỏa thuận giữa Tập và các bác hổ già đi
nữa, thì những thỏa thuận đó cũng không thể kéo dài. Tập chắc chắn hiểu
rằng ông đã đẩy cao kỳ vọng của người dân Trung Quốc và giờ đây ông phải
làm những gì mình hứa. Quần chúng đòi hỏi bọn tham nhũng và quan tham
bị hạ bệ, quần chúng muốn thấy gió lành thổi bay “tà khí”, mượn lời
người bạn thâm niên của Tập nói với nhà báo John Garnaut. Vì vậy, Tập sẽ
không thỏa hiệp trong cuộc chiến chống tham nhũng, ngay cả khi đó là
điều Tập muốn làm. Trong xã hội Trung Quốc phát triển ngày càng phức
tạp, có những thế lực mới không thể nào xem thường.
Vượt tầm kiểm soát
Tập Cận Bình, giống Gorbachev, là người muốn làm điều vĩ đại để cải
cách một hệ thống bệnh hoạn. Nhưng cũng như lãnh tụ cuối của Liên Xô cũ,
Tập vừa kích hoạt những chuyển biến mà ông không thể kiểm soát được.
Ông quyết định tấn công tham nhũng, nhưng tệ nạn này đã ăn quá sâu trong
hệ thống chính trị cộng sản Trung Quốc, nên rất khó có thể quản lý
những nỗ lực chống tham nhũng quyết liệt. Không may cho Tập, ông đã tạo
ra những kỳ vọng lớn lao trong xã hội, và trong cả giới tinh hoa. Cũng
vì vậy ông không thể nào ngưng chiến dịch chống tham nhũng, và điều này
nghĩa là dù có ngầm thỏa thuận với những bác hổ già đi nữa, các thỏa
thuận đó không sớm thì muộn cũng tan tành, bằng cách này hay cách khác.
Một hệ thống chính trị dễ vỡ không thể kiềm chế được những kẻ quyết chí chiến đấu đến cùng để tồn tại.
Chính trị Trung Quốc thời hiện đại có lẽ sẽ không man rợ như trong
những năm đầu lập nước Cộng hòa Nhân dân, nhưng vẫn không thể cho phép
một lãnh tụ chấp nhận tình thế bất phân thắng bại. Một lãnh tụ chỉ có
thể hoặc thắng hoặc thua, nhất là với Tập Cận Bình, kẻ đã kích hoạt điều
được xem như một cuộc chiến tranh hủy diệt mang động cơ chính trị.
Logic khốc liệt
Với những thử thách quá lớn trong những ngày này, không ai muốn thấy
mình yếu kém, nhất là đối với Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc. Tập
Cận Bình đã khởi động cuộc chiến sống-còn, và ông phải tiến hành đến khi
kết thúc. Khác với những hệ thống pháp trị trong đó các cơ cấu có tính
định chế sẽ kiềm chế những xung động và xung đột, hệ thống toàn trị ở
Trung Quốc lại dễ dàng tưởng thưởng những hành động tồi bại nhất trong
những thời kỳ căng thẳng nhất. Kiểu cách chính trị được ăn cả ngã về
không của Tập Cận Bình trói ông vào một logic rất khốc liệt mà ông không
thể thoát khỏi.
Trong tình hình đó, như nhận định của giáo sư Quách Ôn Lương (Guo Wenliang)
thuộc Đại học Trung Sơn tỉnh Quảng Châu: “nguy cơ những con hổ sẽ liên
kết để phản công là một nguy cơ rất, rất lớn” vì các quan chức cao cấp
sẽ không thể ngồi chờ Tập đến tóm đi từng người một. Và Tập cũng không
thể ngồi chờ họ tấn công phản kích.
Tập Cận Bình, một lãnh tụ cứng rắn đang định hình và tung hoành, đã
thay đổi cục diện chính trị tại Trung Quốc Cộng sản – sự thay đổi này có
thể tốt hay xấu hơn, nhưng điều chắc chắn là ông không thể quay ngược
lại được nữa.
Nguồn: Gordon G. Chang, “China’s “Gorbachev” Is Tearing the Communist Party Apart“, The National Interest 14/8/2014
Bản tiếng Việt © 2014 Phan Trinh & pro&contra