Tù Nam Phi và Tù Việt Nam

Nguyễn Văn Thạnh

Dân Luận

Lời mở đầu:

Trong một lần ghé thăm anh Lê Thăng Long, sau một lúc chuyện trò, lấy trên giá hai cuốn sách khá dày, anh bảo tôi có thời gian nên đọc, nếu em có ý định dấn thân cho công cuộc đấu tranh cho một xã hội tốt đẹp hơn. Đó là hai tập của cuốn sách “chặng đường dài đến với tự do”, cuốn tự truyện của cựu tổng thống Nam Phi-Nelson Mandela - huyền thoại chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc Apartheid.
Dù lu bu việc nhưng tôi đã đọc ngấu nghiến hết hai cuốn sách với độ dày trên 900 trang. Một cuốn sách thật tuyệt. Tôi sẽ viết vài bài chia sẻ với các bạn những điều tuyệt mà cá nhân tôi cảm nhận được khi đọc xong cuốn sách trên.

Bài 1: Tù Nam Phi và tù Việt Nam:

Để khỏi vướng vào tình trạng ếch ngồi đáy giếng hay bị qui kết là “có góc nhìn phiến diện, thù địch,…”, tôi xin có đôi lời nói với các bạn là tôi chưa đi tù bao giờ và cũng chưa có điều kiện để nghiên cứu nghiêm túc chuyện tù đày ở Việt Nam và Nam Phi. Thông tin tôi có và góc nhìn tôi dựa trên việc đọc các hồi ký ở tù của các cựu tù như nhà văn Huỳnh Ngọc Tuấn, nhà thơ Nguyễn Chí Thiện, ông Kiều Duy Vĩnh,… đặc biệt gần đây là của blogger Nguyễn Thanh Hiếu (Người Buôn Gió), bà Bùi Thị Minh Hằng, tin tức về anh Trần Huỳnh Duy Thức,… Còn tin tức chuyện tù đày của Nam Phi thì tôi có từ cuốn tự truyện trên. Do vậy có thể đây chỉ là một góc nhìn.

Tù Nam Phi:

Từ thời học phổ thông, tôi đã học về chủ nghĩa Apartheid trong phần lịch sử thế giới, tôi chỉ nhớ lờ nhờ lời cô giáo dạy: đây là một chế độ phân biệt chủng tộc rất dã man, tàn bạo do người da trắng lập ra để cai trị và bóc lột người da đen. Một anh hùng của người da đen là ông Nelson Mandela đã lãnh đạo thành công cuộc đấu tranh chống lại chế độ phân biệt chủng tộc này. Ông phải trả giá cho cuộc đấu tranh là ngồi tù trong 27 năm.

Thời gian trôi đi với bao bộn bề, tôi cũng không có dịp đọc hay nghiên cứu kỹ về chuyện này. Trong đầu tôi hình thành nên niềm tin rằng chế độ này rất độc ác, tàn bạo, chỉ có luật rừng của nhóm cai trị da trắng. Trong tù chắc có lẽ rất kinh khủng. Nhất là sau này tôi có dịp đọc các hồi ký tù đày của những người bị chế độ “ưu việt, nhân đạo” của ta cầm tù. Tôi nghĩ ta đối xử với người cùng máu mủ còn tàn bạo vậy chắc họ còn tàn bạo hơn nhiều lần vì khác màu da. Xưa đến giờ tù là nơi tách biệt cuộc sống, cai tù là vua một cõi, dối trên nạt dưới rất dễ dàng thì chắc đâu cũng vậy.
Với niềm tin như vậy, tôi hoàn toàn bất ngờ khi đọc cuốn hồi ký trên. Nelson Mandela dấn thân đấu tranh từ rất sớm, khi còn là một sinh viên nên ông sớm bị tù, từ năm 1952. (ông nhiều lần bị giam rồi thả).

Tất nhiên, trong nhà tù Nam Phi cũng có chuyện gian dối của cai tù như chuyện cho thức ăn tốt hơn, cho áo mặc mới khi có tổ chức Hội chữ thập đỏ tới thăm (tập hai, trang 154) hay là lần cai tù phát kim khâu và áo cho tù nhân giả làm việc khâu áo thay vì cầm cuốc xẻng khai thác đá. Những âm mưu thâm độc như cho tù thường phạm: giết người, hiếp dâm, cướp có vũ khí,… ở cùng tù chính trị phạm với mục đích dùng đám giang hồ khiêu khích, khống chế, đánh đập, ức hiếp tù nhân chính trị cũng có ở nhà tù Nam Phi (tập 2, trang 150, 151).

Tuy nhiên, xuyên suốt trong cuốn sách, điều tôi ngạc nhiên là ánh sáng pháp trị lan tỏa trong nhà tù Nam Phi rất tốt.

Trong môi trường người da trắng chiếm tuyệt đối ưu thế và tinh thần phân biệt chủng tộc triệt để, tàn bạo nhưng những nhân viên chấp pháp người da trắng hành động rất văn minh, lịch sự, pháp trị chứ không bắt bớ thô bạo như ta thường thấy ở nước ta khi xảy ra các cuộc biểu tình. Tôi trích ra đây một đoạn đối thoại khi Nelson bị bắt khi tổ chức cuộc vận động thách thức có đến hàng chục ngàn người tham gia vào năm 1952:

“Chúng tôi tan họp vào lúc nửa đêm. Tôi mệt nhoài, không còn nghĩ tới sự thách thức nữa mà là bữa ăn ngon nóng sốt và một giấc ngủ ngon. Lúc này có một viên cảnh sách đi lại phía Yusuf và tôi. Hiển nhiên là chúng tôi đang trở về nhà, không đi biểu tình. “Không đâu Mandela ạ, anh không thoát tay tôi đâu”. Giơ chiếc dùi cui lên chỉ vào chiếc ôtô cảnh sát, anh ta nói với tôi “lên xe đi”. (Tập 1, trang 202).

Sau này Nelson Mandela bị bắt nhiều lần, lần nào cảnh bắt bớ cũng diễn ra trong trật tự, tôn trọng người tranh đấu, tôn trọng pháp luật.

Ở nhà tù Nam Phi, mỗi khi tù nhân vi phạm nội qui hoặc có xung đột với cai tù; quyết định tội trạng và hình phạt trong trường hợp này không phải nhân viên cai tù hay giám đốc nhà tù mà là một ông thẩm phán được cử tới làm việc xét xử. Trong các nhà tù lớn, qui mô tập trung tách khỏi đất liền như nhà tù ở đảo Robben (nơi Nelson Mandela thụ án đến 18 năm trong tổng số 27 năm tù của ông) thì có hẳn một tòa hành chính ở đây để chuyên việc xét xử.

Tù nhân hoàn toàn có thể bào chữa cho tội trạng của mình trước vị thẩm phán. Là một luật sư nên ông Nelson được nhiều bạn tù nhờ cãi hộ ngay trong tù. Tôi thật sự ngạc nhiên về tính pháp trị ở đây.
Chính qui định này đã làm tù nhân có vị thế độc lập và được cai tù tôn trọng. Do đó quyền lợi của họ cũng được bảo đảm rất tốt theo luật pháp. Rất nhiều lần Nelson Mandela và các bạn tù của công chống lại sự lạm quyền, xâm hại của nhân viên cai tù bằng cách dọa đưa vụ việc lên tòa án cấp cao.

Chính vì điều này mà xuyên suốt cuồn hồi ký với thời gian tù 27 năm, không thấy Nelson Mandela đề cập đến những chuyện lạm quyền tàn bạo, đối xử như con vật, hay đánh đập hành hạ tù nhân.

Còn một điều đặc biệt nữa là trong thời gian ở tù, ông Nelson Mandela còn được quyền theo học hàm thụ các chương trình luật sư ở trường trong nước Nam Phi và nước Anh. Ông được cung cấp đầy đủ tài liệu, sách vở về luật pháp để học tập, nghiên cứu. Dù ở tù nhưng ông làm được luận án tiến sĩ luật.

Tù Việt Nam:

Nếu ai quan tâm đến chuyện tù đày, chịu khó đọc các hồi ký của những người bị tù như tôi liệt kê trên, hẳn sẽ hình dung mức độ tàn bạo, gian dối, vô pháp trong hệ thống nhà tù xứ ta như thế nào. Trong một bài viết ngắn này không thể liệt kê, dẫn chứng hết được.
Tôi xin trích một đoạn của người tù vừa mới ra - Nguyễn Bắc Truyển: “giáo dục kiểu gì mà thư viện trại giam không có một quyển sách về luật pháp, tôn giáo cũng bị nghiêm cấm và cai tù thì đụng một cái là quất lên đầu tù nhân hay đưa vào biệt giam cùm chân”, hay “trong tình cảnh ăn đói, thiếu thốn và lao động nặng, nhiều tù nhân đã phải tự hủy hoại mình để né lao động. Họ sẽ bị kỷ luật, bị chuyển đi trại khác, nhưng đây là cơ hội cho họ nghỉ ngơi vài ngày, nếu ai may mắn hơn thì được biệt giam hai tuần”.

Nhân đây, tôi chỉ nhắc đến những sự kiện gần đây: ông Trần Huỳnh Duy Thức bị biệt giam 10 ngày vì tội giúp một tù nhân phá mật khẩu một điện thoại. Đây là thông tin do gia đình ông cung cấp, tôi tin vào nguồn tin này. Việc bắt được ông Thức phạm tội, kết án và phạt ông thức đều do cán bộ nhà tù thực hiện. Bạn có tin sự nghiêm minh trong việc này không? Tôi thì không tin.

Sẽ như thế nào đây là một vụ án do cán bộ nhà tù dựng lên, nhờ một tù nhân nào đó để bẫy ông Thức? Rất có thể lắm chứ vì trong tù dễ gì tù nhân có một cái điện thoại sau bao lớp kiểm tra lục soát? Rồi chuyện ông bị chuyển tù mà không ai biết ông có mức liên quan thế nào trong vụ những người tù đoàn kết, lên tiếng đấu tranh cho quyền lợi của mình ở trại giam Xuân Lộc? Ông có bị kỷ luật, có bị ngược đãi trong nhà tù mới không? Ai kết tội, ai thực thi nếu có sự kỷ luật với ông?... Không ai biết cả.

Trong thế giới âm u, tách biệt của nhà tù, chúa ngục không thua gì vua một cõi nếu trao cho họ quyền phán xử, thi hành án với tù nhân?

Đề nghị của tôi:

Trong bài viết “quyền con người cho tù nhân”, tôi thấy ánh sáng pháp trị rất khó để đến được nhà tù và quyền con người cho những người tù ở đó rất khó bảo đảm. Tôi luôn suy nghĩ đến vấn đề này mà chưa có một giải pháp nào khả dĩ.

Với hệ thống phân xử tội độc lập như Nam Phi là một cơ chế tốt, chúng ta cần áp dụng cho hệ thống nhà tù ở Việt Nam để bảo đảm Quyền Con Người cho người tù.

Trách nhiệm của chúng ta:

Phần lớn chúng ta, không ai nghĩ một ngày nào đó mình sẽ ngồi tù; trong khi cuộc sống lại trăm thứ lo toan, trăm thứ tranh đấu không được mà đi kêu gọi hãy quan tâm đến Quyền Con Người cho tù nhân thì thật không khả thi. Blogger Trịnh Kim Tiến từng viết là chưa bao giờ nghĩ bố mình là nạn nhân của việc chết chóc khi tiếp xúc với công an, do vậy cô rất thờ ơ khi ai đó nói là cần góp tiếng nói chống lại nạn bạo lực của nhân viên công lực; thế rồi tai họa ập xuống bố cô khi bị công an đánh gãy cổ chỉ vì không đội mũ bảo hiểm. Phần lớn hiểm họa đến với chúng ta rồi chúng ta mới chua xót nhận ra rằng giá mình quan tâm đến xã hội hơn thì mình không phải chịu cay đắng đến vậy

Phần lớn chúng ta đều sợ tù tội, đó là một nỗi sợ hợp lý. Chính nỗi sợ này đã ngăn chúng ta dấn thân tranh đấu cho một xã hội tốt đẹp hơn. Chỉ có một số ít với tấm lòng cao thượng đã chấp nhận tù đày. Tại sao chúng ta lại không góp một tiếng nói để ủng hộ họ, bảo vệ họ khi lên tiếng ủng hộ một cơ chế bảo vệ Quyền Con Người cho tù nhân? Suy cho cùng, chúng ta đang nợ những con người dũng cảm đang bị tù đày hành hạ hàng ngày: cuộc đấu tranh của họ mang lại tương lai sống tốt hơn cho chúng ta và con cháu chúng ta.

Sẽ không công bằng nếu chúng ta chỉ muốn hưởng lợi mà không muốn đóng góp gì dù là rất nhỏ và an toàn.

Hãy lên tiếng, hãy lan tỏa “Quyền Con Người cho tù nhân”!

Tôi nghĩ PT CĐVN nên lập một ủy ban để tranh đấu cho quyền này. Các bạn ủng hộ hãy liên lạc đến PT để cùng nhau hành động.