Đoan Trang
“Nói cho cùng, chuyện một số người
giàu cuốn vào thú vui mua siêu xe chính là sự bộc lộ một thứ vô thức tập
thể, chứ không phải của bản thân người đó: Vô thức của người Việt chúng
ta hiện nay là thích siêu xe thật, chứ chúng ta không đánh giá cao việc
một tỷ phú mua tranh Van Gogh hay tài trợ cho một dàn nhạc cổ điển” – nhà kinh tế Nguyễn Đức Thành bình luận về hiện tượng “đại gia xài sang”.
Tại Việt Nam, suốt mấy năm qua, hàng xa xỉ vẫn được nhập về với số
lượng rất lớn, trị giá hàng tỉ USD, bất chấp những khó khăn của nền kinh
tế: mỹ phẩm, rượu bia, điện thoại di động, xe hơi… Thú xài sang lan cả
sang khu vực dịch vụ với những phở bò Kobe, súp vây cá mập, v.v. Giữa
những ngày bão giá, ở Hà Nội vẫn có những cơ sở bán đĩa mài sừng tê
giác. Với hai đám cưới hoành tráng gần đây, sự hưởng thụ tiếp tục được
“nâng lên một tầm cao mới”, gây choáng váng cho số đông dư luận.
30 năm trước, bồn tắm là xa hoa...
Vung tay mua sắm hàng hóa, dịch vụ với giá cả trên trời không phải là
“chuyện chỉ có ở Việt Nam” như một số người có thể than vãn. Hiện tượng
này xảy ra ở gần như tất cả các nền kinh tế trong quá trình phát triển
và hình thành tầng lớp “mới giàu” (nouveau riche). Ở Trung Quốc, theo
Barclays Capital, doanh số hàng xa xỉ tăng 30% mỗi năm (so với Mỹ 12% và
châu Âu 6%). Hiện tại, nước này tiêu thụ 12% lượng xa xỉ phẩm của thế
giới.
Việc Trung Quốc đứng đầu thế giới về tiêu dùng xa xỉ được một số
chuyên gia cho là xuất phát từ những thay đổi về dân số và nhân khẩu
học. Một bài báo của BBC trích lời ông Donald Holdsworth, Giám đốc
MatchPower (Australia): “Tuổi trung bình của triệu phú Trung Quốc là 39,
trẻ hơn 15 tuổi so với ở khối các nước công nghiệp phát triển. Nghĩa là
họ ra đời trùng với thời điểm bắt đầu chính sách một con. Những đứa con
một đó được cha mẹ dành cho tất cả những thứ tốt đẹp nhất mà họ có được
– và chúng lớn lên cũng vào lúc nền kinh tế chuyển đổi sang cơ chế thị
trường. Nếu bạn lớn lên trong một xã hội đồng phục, nơi không có tự do
ngôn luận, thì một khi có dịp để thể hiện bản thân mà không gặp nguy
hiểm gì, bạn sẽ đón nhận cơ hội đó ngay. Thì mọi chuyện cũng sẽ giống
như khi bạn bật nút một chai nước có ga vậy”.
Còn về hai đám cưới chấn động dư luận ở Việt Nam vừa qua, TS. Nguyễn
Đức Thành, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách, nói:
“Không nên kết tội những đại gia xài sang, xem họ là vô luân, thiếu đạo
đức. Bởi vì hành động của họ xuất phát từ nhận thức. Đối với họ, như thế
là thẩm mỹ, là cái hay, cái đẹp, hạnh phúc, thì họ hưởng thụ. Xã hội
chúng ta thật ra có hàng nghìn người có suy nghĩ, khát vọng, văn hóa như
những đại gia đó, nhưng chẳng qua không có điều kiện để thực hiện nên
không bị phê phán đấy thôi”. Ông cũng cho rằng bản thân sự xa hoa, xa xỉ
là một khái niệm “động”, nghĩa là có tính lịch sử, thay đổi theo thời
gian: “Cách đây khoảng 30 năm, nhà ai mà có cái bồn tắm là bị xem là xa
hoa kinh khủng: “Sao lại có thể ngâm mình vào nước, nằm dài ra, thò đầu
lên mà tắm thế. Tắm thì phải xát xà phòng, múc nước dội lên người chứ,
mấy gáo là xong”. Cách đây 20 năm, mấy nghệ sĩ tụ tập uống bia ở tư gia,
ăn mặc hở hang hoặc có khi… khỏa thân, thì đã bị coi là chuyện động
trời rồi, như bây giờ thì có là gì đâu”.
Chơi siêu xe thì “chân dài” mới mê
Tháng 9-2006, các nghệ sĩ của Nhạc viện và Dàn nhạc giao hưởng Hà Nội
đã có một “kỷ niệm tuyệt đẹp, một vinh dự rất lớn” (lời của nghệ sĩ Vũ
Mạnh Dũng) khi vở opera “Cây sáo thần” của nhà soạn nhạc thiên tài
Mozart được đưa lên sân khấu Nhà Hát Lớn. 5 đêm biểu diễn liên tiếp. Ca
sĩ Đăng Dương kể lại: “Buổi cuối tôi đã bị sốt phải đi truyền nước ở
bệnh viện Saint Paul, tưởng không hát nổi nữa, nhưng rất may là vẫn cố
được. Chúng tôi đã tập liên miên mấy tháng trời, liên tục sáng, chiều,
tối, và không có kíp hai thay thế. Chỉ có một kíp thôi – đó là một
chuyện cực kỳ vất vả đối với nghệ sĩ Việt Nam. Thật mạo hiểm. Các thầy
cũng biết thế nhưng không còn cách nào khác, vì tìm được người hát opera
đã khó, lại còn kiếm cho ra nghệ sĩ để có thêm kíp hai thì thật không
tưởng”.
Sau 5 đêm “sống với đam mê”, các nghệ sĩ nhận vài trăm nghìn đồng cát
sê và trở về đời thường, mặc dù theo ca sĩ Đăng Dương, nếu họ được “tạo
điều kiện nhiều hơn, học hỏi nhiều hơn và được tiếp xúc với âm nhạc bác
học thường xuyên hơn thì tốt, dòng nhạc này yêu cầu cao lắm và phải rèn
luyện thường xuyên”. Được biết, Nhạc viện Hà Nội cũng cố gắng tìm kiếm
tài trợ để mỗi năm một vở opera có thể lên sân khấu, song từ đó đến nay,
chẳng có thêm vở nhạc kịch nào được công diễn nữa. Ca sĩ Đăng Dương tâm
sự: “Như ở nhiều nước thì các dàn nhạc thường được công ty này tập đoàn
nọ đầu tư, tài trợ. Có những doanh nghiệp làm “Mạnh Thường Quân” cho
các chương trình âm nhạc cổ điển quy mô hoành tráng – Đêm nhạc cổ điển
Toyota, Hòa nhạc Hennessy chẳng hạn. Ở ta thì không”.
Tương tự trong lĩnh vực hội họa, một người sưu tầm tranh ở Hà Nội
(xin giấu tên) kể: “Tôi biết ở trong nước hiện giờ có những bức tranh
rất giá trị, có thể coi như tài sản dân tộc. Chủ của nó muốn bán tranh
để có thể đi khỏi Việt Nam, rao giá 200.000 USD thôi, nhưng chỉ thương
nhân nước ngoài sẵn sàng mua chứ chẳng doanh nhân Việt nào biết đến mà
mua cả. Ông chủ tiếc tranh quý, sợ nó rơi vào tay người ngoại quốc, nên
vẫn chưa chịu bán. Giá có đại gia nào mua, rồi được báo chí khen ngợi
thì tốt quá, cũng là ghi nhận công gìn giữ tài sản văn hóa của đất nước.
Nhưng trên thực tế là đại gia phải mua siêu xe cơ, mới được lên báo.
Chưa kể, chẳng có “chân dài” nào vì thế mà yêu đại gia đó hơn”.
Giàu xổi
Theo TS. Nguyễn Đức Thành, tích lũy về thu nhập có thể diễn ra rất
nhanh, chỉ trong nửa đời người, nhưng tích tụ về văn hóa thì lại là một
quá trình tương đối chậm, chính vì thế mới có khái niệm “nouveau riche”
(mới giàu, giàu xổi).
“Tuy nhiên, vấn đề là phải tự hỏi vì sao trong xã hội, số đông không
đánh giá cao nghệ thuật hoặc hoạt động sưu tầm, bảo tồn, bảo trợ cho
nghệ thuật. Thực ra, chuyện một số người giàu bị cuốn vào thú vui mua
siêu xe chính là sự bộc lộ một thứ vô thức tập thể, chứ không phải của
bản thân người đó: Vô thức của người Việt chúng ta hiện nay là thích
siêu xe thật... Người nọ mua siêu xe vì đam mê một phần, phần nữa là vì
muốn được số đông chú ý, ngợi ca. Tôi cho rằng, nếu như thế hệ người
giàu hiện tại giải tỏa những ám ảnh thiếu thốn của họ thông qua những
trò gây sốc mà ít ý nghĩa thì đó là hậu quả của cái xã hội trong quá
khứ, của nền giáo dục, của các thế hệ đi trước…”.
Tuy nhiên, nếu sự xa hoa, xa xỉ là một khái niệm “động” thì tình hình
sẽ thay đổi. Theo ông Donal Holdsworth, thị trường Anh quốc vào những
năm 1980, xe Roll-Royce là sự lựa chọn của người giàu, sau đó tới
Bentley ít gây sốc hơn, và ngày nay là Audis, Mercedes, còn giản dị hơn
nữa. Ở Nhật Bản, việc phô trương hàng hiệu không còn lộ liễu, ông
Holdsworth tin ở Trung Quốc cũng sẽ như vậy. Giới “mới giàu” Thái Lan
cũng đang dịch chuyển dần sang hoạt động sưu tầm tranh, thưởng thức và
đầu tư cho nghệ thuật – TS. Nguyễn Đức Thành cho biết.
Tháng 11 vừa qua, chương trình hòa nhạc cổ điển LUALA Concert đã bắt
đầu những buổi biểu diễn đầu tiên từ vỉa hè Hà Nội, xuất phát từ ý tưởng
và được sự tài trợ của một doanh nhân: ông Đỗ Ngọc Minh, Chủ tịch tập
đoàn DX.
Chú thích:
Nouveau-riche (tiếng Pháp), chỉ một người được thăng tiến về địa vị
kinh tế hoặc xã hội, nhưng thiếu các kỹ năng văn hóa-xã hội tương ứng
với địa vị đó, chẳng hạn thiếu thẩm mỹ, kém duyên dáng, kém về khiếu
thưởng thức (Wikipedia).
