Huỳnh Ngọc Chênh
Tôi biết đến chuyện bầu cử rất sớm. Năm tôi lên chín thì diễn ra
cuộc bầu cử tổng thống đầu tiên của Việt Nam. Tôi nhớ dường như có đến
ba ông ra tranh cử gồm quốc trưởng Ngô Đình Diệm, ông Hồ Nhựt Tân và một
ông nào đó nữa tôi không còn nhớ rõ.
Tôi nhớ ông Hồ Nhựt Tân bởi lẽ khẩu hiệu tranh cử "Nhựt Tân, Nhựt
Tân, Hựu Nhựt Tân" của ông đến tận bây giờ vẫn còn in trong óc tôi, dù
suốt một thời gian rất dài tôi chẳng hiểu gì đến ý nghĩa của nó. Hồi đó
ba tôi có giải thích cho mọi người nghe về cái "slogan" tiếng Nho đó,
tôi có nghe lén được nhưng rồi quên mất.
Hồi nhỏ, vào những năm đầu thập kỉ 60, chẳng có phương tiện vui
chơi giải trí gì, cũng chẳng có báo đài để nghe thời sự tin tức. Tôi
thường giải trí bằng cách tự cập nhật tin tức thời sự qua những lần nghe
lén những cuộc họp chi bộ do ba tôi bí mật tổ chức tại nhà hoặc hóng
hớt từ những cuộc đàm đạo của ông với bạn bè trong làng qua những cuộc
trà dư tửu hậu. Nhờ thế mà tôi biết được ba tôi đang vận động mọi người
bỏ phiếu cho ứng cừ viên Hồ Nhựt Tân. Tôi còn nhớ như in lời hứa của ông
Hồ Nhựt Tân, đại khái là sau khi đắt cử, ông sẽ lo cho mỗi gia đình dân
nghèo có được một ngôi nhà ngói. Nhiều bạn bè, đồng chí của ba tôi rất
thích thú với lời hứa nầy, vì thời đó cả làng chỉ có vài gia đình giống
như nhà tôi có được ngôi nhà tường, lợp ngói, còn lại hầu như là nhà
tranh vách đất. Tôi cũng còn nhớ như in những điều ba tôi trao đổi thì
thầm riêng với các đồng chí tin cẩn của ông: Hứa hẹn như thế cũng là mị
dân thôi, tuy nhiên bầu cho ông Tân là theo chỉ đạo từ trên (?). Tôi
thắc mắc cái từ mị dân lắm, nhưng không dám hỏi ba vì sợ lộ ra chuyện
mình rình nghe lén cuộc họp bí mật.
Cuộc bầu cử tổng thống thứ hai qua đời tôi cũng là cuộc bầu cử tổng
thống thứ hai của Việt Nam Cộng Hòa (hay thứ hai của nước Việt Nam cũng
đúng). Lúc đó tôi mới 15 tuổi, chưa đến tuổi đi bầu nhưng tôi rất quan
tâm. Tôi đã có báo đài để theo dõi thời sự một cách chính thức nên hào
hứng với cuộc bầu cử nầy lắm. Hồi đó chính phủ VNCH hồn nhiên đến mức
cho một liên danh "Việt Cộng nằm vùng" ra tranh cử. Ba tôi bảo đó là
liên danh "phe ta" nên tôi tin vậy (sau nầy đọc lại các tài liệu lịch sử
thì thấy cũng đúng như vậy). Đó là liên danh của Trương Đình Dzu - Trần
Văn Tuyên. Liên danh nầy đã bất ngờ vượt qua các ứng viên nặng ký như
Phan Khắc Sửu, Trần Văn Hương... lên đứng hạng nhì sau liên danh đắc cử
Nguyễn Văn Thiệu- Nguyễn Cao Kỳ. Logo chim bồ câu hòa bình và sự tác
động ngầm của phe Việt Cộng đã giúp cho liên danh nầy kiếm phiếu. Có lẽ
đây là cuộc bầu cử dân chủ cuối cùng mà tôi biết được.
LS Trương Đình Dzu
Qua năm 1971, cuộc bầu cử nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của nền đệ nhị
cộng hòa được tổ chức. Hồi đó chiến tranh bước vào giai đoạn căng thẳng
nên chính phủ Nguyễn Văn Thiệu dứt khoát không muốn để lọt chức tổng
thống vào tay bất cứ hai. Ông biết sự xáo trộn lúc nầy là đưa đến thua
trận nhanh chóng. Quốc hội lúc đó đưa ra quy định ai muốn ra tranh cử
phải có đủ một số chữ ký giới thiệu nhất định của các nghị sĩ và dân
biểu. Hai ông Dương Văn Minh và Nguyễn Cao Kỳ là hai đối thủ rất nặng
ký, bị gạt ra hoặc tự nguyện rút ra để phản đối quy định nầy. Cuộc bầu
cử tổng thống lần thứ ba rơi vào thế độc diễn, chỉ có một mình liên danh
đương kim tổng thống ra ứng cử. Phe đối lập và sinh viên tranh đấu đứng
lên tổ chức các cuộc biểu tình chống độc diễn, tẩy chay bầu cử. Tôi lúc
đó vừa đến tuổi đi bầu, nhưng tham gia vào phòng trào chống độc diễn
nên cũng tẩy chay đi bầu. Tôi nhớ tôi đã ném thẻ cử tri xuống kênh Nhiêu
Lộc đoạn gần chùa Vĩnh Nghiêm ngay sau khi được nhận mà không hiểu rằng
đó là lá phiếu cử tri tự do đầu tiên và cuối cùng của đời mình, tính
đến ngày hôm nay.
Những ngày đầu sau năm 1975, tôi hy vọng mình sẽ được sống trong đất
nước thống nhất, hòa bình, độc lập và dân chủ. Tôi hy vọng sẽ được tham
gia vào những cuộc bầu cử dân chủ thực sự với lá phiếu trên tay mình là
do mình toàn quyền định đoạt và do vậy mình sẽ góp phần vào việc định
đoạt vận mệnh đất nước như bao công dân của các nước dân chủ tiên tiến
trên thế giới.
Thế nhưng ngay sau đó thì tôi hiểu được thực chất của cái gọi là dân chủ tập trung của chế độ mới.
Năm 1976, tôi được tham gia bầu cử quốc hội của nước VN thống nhất và
hội đồng nhân dân các cấp, nhưng là cuộc bầu cử tập dượt. Trước khi
tiến hành chính thức bầu cử, các cơ quan ban ngành địa phương tổ chức
cuộc bầu cử tập dượt. Phiếu bầu in một danh sách trên 10 ứng cử viên do
đảng chọn lựa được phát đến cho cán bộ công nhân viên và được hướng dẫn
gạch bỏ một hoặc hai người không được bầu. Gạch bỏ ai, cũng được gợi ý
hướng dẫn trước. Sau khi bỏ phiếu xong, thùng phiếu bầu thử được mang về
ủy ban Huyện kiểm tra. Huyện sẽ rút kinh nghiệm, tuyên dương khen
thưởng những đơn vị bầu cử thử đạt yêu cầu và phê bình các đơn vị không
đạt yêu cầu theo chỉ đạo.
Lúc đó tôi đang dạy học tại trường cấp ba Hòa Vang, cuộc bầu cử tập
dượt được tổ chức ngay tại cuộc họp toàn thể gíao viên và công nhân
viên, buộc trăm phần trăm phải bỏ phiếu thử nên tôi đã tham gia. Đó là
lần đi bầu cử (dù là bầu tập dượt) duy nhất của tôi từ sau năm 1975.
Thế là, từ lúc lớn lên cho đến tận bây giờ tôi chưa được tham dự một cuộc bầu cử nào.
Và không lẽ từ bây giờ đến cuối đời, không có một cuộc bầu cử thực sự
dân chủ nào để tôi được tham gia hay sao? Như vậy thì bất hạnh quá,
không chỉ cho riêng tôi.
