Vì quê hương đang phải đối phó với khủng hoảng Việt-Trung, nhiều người Việt nghĩ rằng tình hình Biển Đông sẽ tạo sóng lớn cho nền kinh tế toàn cầu, hay ít nhất là Đông Á. Gần như 70% các tin chính trong tháng vừa qua của các báo lề phải cũng như của mạng lề trái đều liên quan đến vụ giàn khoan và những phản ứng khác nhau của các lãnh đạo Việt.
Không một chuyên gia kinh tế độc lập nào của Âu Mỹ Nhật quan tâm về
cuộc tranh chấp trên vì thực ra GDP của Việt Nam trên tổng số GDP của
toàn cầu (85 ngàn tỷ USD vào 2012) nằm dưới 1.1 phần ngàn. Ngay cả với
Trung Quốc, dù xẩy ra tình huống nào, ảnh hưởng của vụ tranh chấp cũng
sẽ rất giới hạn.
Trong khi đó, cả thế giới đang theo dõi tình hình chuyển động tại
Iraq và sự tồn tại của chánh phủ Maliki. Iraq đang cung cấp khoảng 2. 4
triệu b/d hay khoảng 15 % tổng sản lượng dầu của OPEC. Một cuộc nội
chiến lâu dài giữa phe Shia và phe Sunni sẽ giảm sâu nguồn cung cấp và
giá dầu sẽ tăng mạnh trong vài năm tới.
Dù Mỹ đang năng nổ nhất trong việc can thiệp vào Iraq để giữ cân bằng
cho địa chính trỉ, kinh tế Mỹ sẽ vượt thoát dễ dàng các thử thách mới
này. Ba lý do: Mỹ đã trở thành nhà cung cấp khí đốt số 1 của thế giới,
đã gia tăng lượng sản xuất dầu lên vị trí thứ 3 thế giới (nhờ công nghệ
shale oil); và đang giảm thiểu lượng tiêu thụ dầu đáng kể nhờ công nghệ
mới về năng lượng như mặt trời, hygrogen…
Trong khi đó, Trung Quốc sẽ gặp khó khăn thêm vì nhu cầu tiêu thụ dầu
của Trung Quốc đã tăng lên đến 1.5 triệu b/d. Hiện nay, Trung Quốc vẫn
chưa giải quyết được các vấn đề kinh tế khác đang đe doạ một hard
landing: nợ xấu, bong bóng tài sản, lợi thế cạnh tranh…
Những vấn nạn này có thể bắt Trung Quốc phải điều chỉnh lại các chiến
lược về chính trị toàn cầu kể cả có cuộc tranh chấp ở Biển Đông. Tuỳ
vào những phân tích dài hạn hay ngắn hạn, Trung Quốc có thể mạnh bạo hơn
về chuyện khai thác dầu; hay có thể hoà hoãn hơn để mua thời gian. Tình
huống xấu nhất là phải tạo ra một cuộc chiến tranh giới hạn để người
dân Trung Quốc tạm quên đi những đòi hỏi về sinh hoạt kinh tế hay chánh
trị.
Alan Phan
PS: Để có một góc nhìn sâu hơn về cuộc bạo loạn tại Iraq, xin mời các
bạn đọc bài phân tích của một BCA và là một chuyên viên Trung Á của Đại
Học Amsterdam.
Tham vọng của ISIS
Tiến sỹ Nguyễn Phương Mai, Đại học Khoa học Ứng dụng Amsterdam
Thế giới hơn một tuần qua trở nên náo động, thậm chí những trận World
Cup cũng không thể làm tạt đi những luồng tin dữ từ Iraq. Tổ chức khủng
bố ISIS chiếm được Molsul trong một trận tấn công làm tê liệt quân đội
chính quyền, mở rộng vùng chiếm đóng đến tận gót chân thủ đô Baghdad,
cướp nhà băng và nhét túi 425 triệu đôla.
Nhiều bản tin vẫn tiếp tục gọi ISIS là một nhánh hoặc một tổ chức
trung thành của khủng bố Al-Qaeda. Điều này không những sai mà còn nguy
hiểm.
ISIS là ai?
ISIS khởi đầu được thành lập với tên ISI (Islamic State of Iraq –
Quốc gia Hồi giáo Iraq) để chống lại chính phủ Iraq theo Hồi giáo Shia
và thân Mỹ. Sau rất nhiều chật vật, cuộc khủng hoảng ở Syria nổ ra khiến
ISI đổi hướng quyết định tham chiến ở đây, một mũi tên trúng hai đích:
vừa tiếp tục được lý tưởng thống nhất cộng đồng Hồi giáo (Sunni) khắp
thế giới dưới một thể chế chung, vừa “hợp pháp hóa” chiến tranh vì kẻ
thù mới không phải là Mỹ nữa mà là chính quyền phe Hồi giáo Shia của
Syria. Cùng với sự chuyển hướng này, tên của ISI đổi thành ISIS (Islamic
State of Iraq and Syria – Quốc gia Hồi giáo Iraq và Syria).
Rất ít người biết rằng ISI đã tự động nhập với nhánh Al-Qaida ở Syria
mà không hề được phép của người đứng đầu tổ chức Al-Qaida là
Al-Zawahiri. Sau một tháng giữ im lặng, Al-Zawahiri đề nghị ISIS rời tổ
chức. Lãnh đạo ISIS là Al-Baghdadi không thèm quan tâm, thậm chí ra tay
giết luôn người đại diện đàm phán. Cực chẳng đã, vào đầu tháng 2 năm
nay, Al-Qaida tuyên bố cắt lìa ISIS khỏi gốc, với lý do được cho là ISIS
quá sức man rợ, đến mức một tổ chức khủng bố như Al-Qaida cũng không
thể nuốt trôi.
Tuy nhiên, đây chỉ là một lý do. Al-Qaida đương nhiên không thích bị
một nhánh đàn em vượt mặt. Thêm nữa, Al-Qaida không muốn ISIS dính mũi
vào miếng bánh Syria, giữa tổ chức mẹ và nhánh con có khá nhiều mâu
thuẫn về vùng chiếm đóng.
Một điều Al-Qaida không ngờ là khi ISIS tách ra, 65% jihadist (chiến
binh của Thượng Đế) của Al-Qaida cũng bỏ đi theo ISIS. Trong mắt những
kẻ cầm súng vì một lý tưởng tôn giáo thống trị và hợp nhất toàn cầu,
ISIS từ một nhánh khủng bố nhỏ bé đã vượt lên trên cơ Al-Qaida và trở
thành kẻ cầm cờ tiên phong trong cuộc thánh chiến.
ISIS nguy hiểm như thế nào?
Trước nhất, ISIS hành xử rất hung bạo. Những cuộc xả súng không khoan
nhượng vào người đối lập tay không và người dân vô tội khiến ai cũng
rùng mình. Là một tổ chức theo Hồi giáo Sunni, ISIS khiến cộng đồng Shia
ở Iraq khiếp đảm và tháo chạy. Chủ trương của ISIS với những người
chống đối là: “ISIS hay là chết!”
Tuy nhiên, điều quan trọng nhất khiến ISIS trở nên vô cùng nguy hiểm
chính là việc tổ chức này không chỉ đơn giản là một nhóm khủng bố thánh
chiến với tham vọng toàn cầu như Al-Qaida. ISIS không đánh rồi rút. ISIS
đánh và lập nên nhà nước của riêng mình. Điều này khiến cả thế giới bất
ngờ vì các tổ chức khủng bố hầu như không có tiền lệ lập quốc. Việc
xuất hiện một “quốc gia khủng bố” jihadist state (quốc gia của các chiến binh thánh chiến) là cơn ác mộng không được dự đoán trước.
Nguy hiểm hơn, quốc gia khủng bố này không nằm trong sa mạc mà bao
trùm những hố dầu béo bở. Khởi đầu, ISIS chỉ nhận viện trợ từ những quốc
gia dầu lửa dòng Hồi Sunni muốn lật đổ chính quyền Syria dòng Hồi Shia.
Khi quân đội chính phủ bỏ chạy, ISIS tiếp quản luôn hàng triệu đôla vũ
khi tối tân của Mỹ viện trợ. Thử làm một phép so sánh, khi tấn công Tháp
Đôi, Al-Qaida là một tổ chức với 30 triệu đô la tiền quỹ, và được coi
là giàu có. Hiện nay, túi của ISIS nặng 2 tỷ đôla
Một điều Al-Qaida không ngờ là khi ISIS tách ra, 65% jihadist (chiến
binh của Thượng Đế) của Al-Qaida cũng bỏ đi theo ISIS. Trong mắt những
kẻ cầm súng vì một lý tưởng tôn giáo thống trị và hợp nhất toàn cầu,
ISIS từ một nhánh khủng bố nhỏ bé đã vượt lên trên cơ Al-Qaida và trở
thành kẻ cầm cờ tiên phong trong cuộc thánh chiến.
Trong tình hình nội chiến căng thẳng, ISIS nhận được sự ủng hộ của
một phần dân chúng dòng Hồi Sunni khi tạo được sự yên ổn nhất định. Sự
cực đoan tôn giáo của ISIS ít nhất cũng có một điểm cộng là thể hiện sự
công bằng, điều mà chính quyền độc tài tham nhũng không làm được.
Sự ổn định, công bằng, trong một quốc gia mới yên bình giữa bốn bề
khủng hoảng, dù có hạn chế và tạm thời, chính là điều khiến ISIS hoàn
toàn khác với các tổ chức khủng bố khác. Sự cực đoan man rợ và việc
thành lập quốc gia riêng khiến ISIS trở nên bội phần nguy hiểm.
ISIS sẽ được xử lý thế nào?
Sự lớn mạnh không ngờ của ISIS khiến các kết nối đồng minh bất ngờ thay đổi.
Hiện nay, rất nhiều ánh mắt đổ dồn vào người Kurd. Là một dân tộc
dũng mãnh nhưng chịu mất nước, người Kurd sau thế chiến thứ nhất không
được thực dân Anh cho lập quốc như đã hứa, mà lãnh thổ bị chia sẻ nằm
trải ra trên năm quốc gia khác nhau, trong đó có Iraq. Vùng tự trị của
người Kurd luôn an toàn và phát triển, khác hẳn với phần còn lại của
Iraq. Những chiến binh người Kurd nổi tiếng thiện chiến với danh hiệu
“peshmerga” (kẻ đối đầu với cái chết).
Để thuyết phục người Kurd tham chiến, chính phủ Iraq chắc chắn sẽ
phải nhân nhượng các hợp đồng bán dầu, nhất là việc xem xét nhượng lại
cho người Kurd thành phố dầu lửa Kirkuk từ xưa vẫn đang tranh chấp.
Tuy nhiên, sự hợp tác đồng minh bất ngờ nhất có lẽ sẽ đến từ hai kẻ từ xưa tưởng không đội trời chung: Mỹ và Iran.
Iran là quốc gia đầu đàn của Hồi giáo Shia, đồng minh không lay
chuyển của độc tài Assad dòng Hồi Shia tại Syria, đương nhiên cũng là
đồng minh của chính quyền dòng Hồi Shia tại Iraq.
Mỹ với phương châm không tham chiến, nhưng trong cuộc khủng hoảng ở
Syria đã luôn phản ứng tương đối chậm chạm với các diễn biến leo thang
quá nhanh tại khu vực. Syria từ một mồi lửa dân chủ kiểu Mùa Xuân Ả Rập
đã trở thành địa ngục với sự tham gia và thắng thế của các nhóm khủng bố
toàn cầu, đe dọa cả sự an toàn của Mỹ một khi Syria sụp đổ.
Với ISIS, Mỹ và Iran giờ có một kẻ thù chung để bắt tay. Đây sẽ không
phải là lần đầu tiên họ hợp tác. Một kẻ thù chung trong quá khứ,
Taliban, cũng đã khiến Iran cộng tác với Mỹ vào năm 2002.
Lợi ích quốc gia là bàn đẩy để bản đồ đồng minh thay đổi, cùng chống
lại ISIS với tư cách là một thế hệ khủng bố hoàn toàn mới và nguy hiểm
gấp nhiều lần.
Bài viết thể hiện văn phong và quan điểm của tác giả, hiện đang
giảng dạy môn Trung Đông Học tại Đại học Khoa học Ứng dụng Amsterdam,
Hà Lan và là tác giả cuốn Con Đường Hồi Giáo viết về 12 quốc gia Trung
Đông thời hậu Mùa Xuân Ả Rập
