Viện Friedrich Naumann vì tự do
Phan Ba dịch
Phan Ba dịch
Cuộc tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc về các quần đảo ở biển
Đông thống trị những cuộc thảo luận ở Việt Nam. Áp lực nặng nề của láng
giềng to lớn cũng thúc đẩy cuộc tranh cãi nội bộ về những cải cách cần
thiết và để cho người ta nhận ra được sự hình thành phe phái trong Đảng
Cộng sản.
Leo thang trên biển
Từ ngày 1 tháng Năm, Trung Quốc đã đặt giàn khoan HD-981 to lớn vào
vùng biển 200 hải lý được Việt Nam tuyên bố chủ quyền ở biển Đông. Sự
kiện này đã dẫn tới bước leo thang lớn nhất lâu nay trong quan hệ vốn
cũng đã căng thẳng giữa hai đất nước cộng sản. Hiện giờ, Trung quốc đã
gởi sáu tàu chiến, 36 tàu cảnh sát, 21 tàu vận tải và 44 tàu đánh cá tới
vùng biển tròn mười hải lý quanh giàn khoan. Ở phía Việt Nam có 63 tàu
cảnh sát và đánh cá. Việt Nam cáo buộc Trung Quốc đã đâm va vào tàu
thuyền của họ và đã tấn công bằng súng phun nước mạnh. Qua đó 24 tàu
cảnh sát Việt Nam được cho là đã bị hư hỏng nặng và hàng chục người đã
bị thương. Một tàu đánh cá Việt Nam bị chìm. Ngược lại, Trung Quốc cáo
buộc Việt Nam đã đâm húc tàu của họ 1416 (!) lần. Trong một kháng thư
gửi lên Liên Hiệp Quốc, Trung Quốc cáo buộc Việt Nam tiến hành một chính
sách thù địch đối với Trung Quốc và người Trung Quốc. Có ý muốn nói tới
là những cuộc biểu tình bạo lực ở miền Nam và Trung Việt Nam trong
tháng Năm mà trong đó hàng trăm xí nghiệp Trung Quốc và nước ngoài khác
đã bị phá hủy, bốn người Trung Quốc bị giết chết và hơn một trăm bị
thương.
Phản ứng trên đất liền
Kể từ lúc đó, bước leo thang này là tâm điểm trong các truyền thông
Việt Nam do nhà nước định hướng. Nhiều trí thức Việt Nam và cựu quan
chức cao cấp của Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN), những người thường được
gọi là “nhà cải cách”, nhìn tình huống này không chỉ là một mối đe dọa
và còn là cơ hội, để giải phóng Việt Nam ra khỏi “ách Trung Quốc” và cải
tổ đất nước theo hướng dân chủ. Vì trước sau thì đất nước này vẫn đứng
dưới sự thống trị của một đảng và mặc cho sự phát triển hết sức nhanh
chóng về kinh tế vẫn chiếm những thứ hạng sau cùng trong các chỉ số như
Freedom Barometer Asia.
Bức thư ngỏ của giới trí thức gởi Đảng
Vào ngày 25/5/2014, hàng trăm nhà trí thức đã viết một bức thư ngỏ
gởi ĐCSVN. Lá thư này được đăng trong diễn đàn Internet boxitvn.net từ
nhiều tuần nay. Giới trí thức và khoa học đã thành lập diễn đàn này năm
năm trước, để phản đối các dự án bôxít của chính phủ, cộng tác với công
ty Trung Quốc tại Lâm Đồng trên cao nguyên Việt Nam. Hiện nay đã có hàng
người người Việt ký tên, các nhà trí thức nổi tiếng của Việt Nam trong
và ngoài nước. “Tình thế hiểm nghèo… đòi hỏi phải phân tích, dự báo diễn
biến và có đối sách chủ động ứng phó. Trách nhiệm này được đặt ra trước
hết cho cơ quan lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN)”. Những phản
ứng dè dặt như phản ứng của tổng bí thư ĐCSVN Nguyễn Phú Trọng bị phê
phán là “vô trách nhiệm”. Ngược lại, các hành động của thủ tướng Nguyễn
Tấn Dũng lại nhận được nhiều khen ngợi. Trong một bài diễn văn ở Manila
vào ngày 22/5, thủ tướng đã nói: “Chủ quyền lãnh thổ, chủ quyền biển đảo
là thiêng liêng. Chúng tôi… nhất định không chấp nhận đánh đổi điều
thiêng liêng này để nhận lấy một thứ hòa bình, hữu nghị viển vông, lệ
thuộc nào đó.”
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại Manila, tháng 5/2014. Hình: Sikarin Thanachaiary
Phe phái hình thành trong ĐCSVN
Những lời đồn đại về sự chia rẽ trong ĐCSVN đã có từ lâu. Người ta
cho rằng có một cánh theo phương Tây với thủ tướng Dũng và một cánh theo
Trung Quốc với sếp ĐCSVN Trọng. Người ta cũng có thể nhận ra phỏng đoán
này trong bức thư ngỏ của giới trí thức gởi ĐCSVN. Trong đó có viết:
“Tình hình hiện nay đòi hỏi và tạo cơ sở cho các cán bộ, đảng viên trung
thành với tâm nguyện vì dân vì nước cùng với nhân dân vạch rõ và đấu
tranh không khoan nhượng chống lại những quan điểm và thái độ nhu nhược
đối với kẻ xâm lược…đặc biệt là những kẻ có quan hệ mờ ám với nhà cầm
quyền Trung Quốc.” Cuối cùng, bức thư đi tới thông điệp chính, rất đáng
để chú ý: “Chúng tôi tin tưởng rằng cuộc đấu tranh nêu trên của những
đảng viên vì nước vì dân của Đảng CSVN sẽ được nhân dân nhiệt tình ủng
hộ, góp sức. Mọi người Việt Nam hãy đồng lòng kiên quyết đấu tranh bảo
vệ độc lập, chủ quyền quốc gia bằng nhiều hình thức thể hiện rõ tính
chính nghĩa và nhân văn, hết sức cảnh giác trước những thủ đoạn kích
động của thế lực bành trướng Trung Quốc và tay sai, hết lòng cổ vũ, hỗ
trợ các chiến sĩ bảo vệ biển đảo và ngư dân bám biển, đồng thời góp phần
tích cực thúc đẩy cải cách chính trị, xây dựng nền dân chủ và pháp trị
thực sự, đổi mới và phát triển kinh tế, văn hóa để bảo vệ chủ quyền, đưa
đất nước thoát khỏi lệ thuộc và tụt hậu.”
“Làm thế nào để thoát Trung?”
Trong một hành động hết sức đáng chú ý, nhà xuất bản Tri Thức
(Knowledge Piblishing House) đã cùng với quỹ Phan Chu Trinh tổ chức một
cuộc hội thảo công khai vào ngày 5/6/2014 với đề tài “Làm sao để thoát
Trung?” Người tổ chức là giáo sư Chu Hảo nổi tiếng, giám đốc nhà xuất
bản Tri Thức. Chu Hảo, sanh năm 1940, đã từng là thứ trưởng Bộ Khoa học
và Công nghệ từ 1996 đến 2005. Cha ông, Chu Đình Xương, là một nhà cách
mạng trước đây đã thuộc giới thân cận nhất xung quanh Hồ Chí Minh (Chu
Đình Xương là sếp công an của miền Bắc Việt Nam trong năm 1945). Trong
những năm 1950, Chu Hảo là học trò được gởi sang Trung Quốc, rồi ông học
đại học ở Liên Xô trong những năm 60 và hoàn thành luận án tiến sĩ
trong những năm 70 ở Paris. Năm 2005, ông lui ra khỏi tất cả các chức vụ
chính trị và thành lập nhà xuất bản Tri Thức nằm dưới sự bảo trợ của
Hội Khoa học và Kỹ thuật. Từ đó, ông đã xuất bản hàng trăm quyển sách cổ
vũ khai trí, nhà nước pháp quyền và dân chủ, một phần cũng được Viện
Friedrich Naumann vì tự do hỗ trợ, ví dụ như Chủ nghĩa Tự do của Ludwig
von Mises.
Từ một vài năm nay, nhiều nhà trí thức nổi tiếng đã tụ tập quanh nhà
xuất bản Tri Thức, quỹ văn hóa Phan Chu Trinh và diễn đàn Bauxite, ví dụ
như khoa học gia và nhà phê phán Nguyễn Quang A (ông bị ĐCSVN nhìn như
là một nhà bất đồng chính kiến), tướng Nguyễn Trọng Vĩnh (cựu đại sứ tại
Trung Quốc) hay triết gia, người dịch Kant Bùi Văn Nam Sơn. Cho tới
nay, các diễn đàn này được ĐCSVN khoan dung cho, có lẽ vì những người
trí thức này không trực tiếp chống lại quyền lực của ĐCSVN (phần lớn họ
là đảng viên), mà ủng hộ một cuộc cải cách từng bước một.
Tiến sĩ Chu Hảo (đứng) tại hội thảo “Làm thế nào để thoát Trung?”. Hình: Nguyen Duc Thanh, VEPR
Ba tiên đề và bảy trụ cột
Đã có nhiều mong đợi hội thảo này, nhưng đáng tiếc là ít nghe được
những điều gì thật sự mới. Hai đề tài được những người tham dự thảo
luận: sự phụ thuộc về ý thức hệ và về kinh tế vào Trung Quốc. Từ nhiều
thập niên nay, ĐCSV nhìn mô hình Trung Quốc và thành công kinh tế như là
một tấm gương và cố gắng sao chép càng nhiều càng tốt từ Trung Quốc.
Nhưng đó là một sai lầm, theo thảo luận, vì qua đó, Việt Nam tiếp tục đi
sau Trung Quốc cả về kinh tế lẫn ý thức hệ. Liệu đó có là một luận cứ
thuyết phục và nên theo đuổi hay không thì vẫn còn là câu hỏi. Nhưng rất
đáng tiếc là cho tới nay vẫn chưa được thảo luận một cách hợp lý. Người
ta đơn giản chấp nhận nó và nhanh chóng đi đến những giải pháp mang
tính hời hợt, truyền thống.
Tiến sĩ Giáp Văn Dương, người được mời đến để diễn thuyết và cũng là
nhà thành lập học viện trực tuyến độc lập đầu tiên ở Việt Nam
(GiapSchool), ngược lại đã giải thích rõ ràng: Giải pháp duy nhất cho
câu hỏi “Làm sao để thoát Trung?” là: Việt Nam phải phát triển nhanh hơn
và bền vững hơn Trung Quốc! Làm thế nào để đạt được điều đó? Bằng cách
là giới lãnh đạo Việt Nam tuân theo ba tiên đề: (1) Ưu tiên cho lợi ích
quốc gia (chứ không cho lợi ích ý thức hệ), (2) Phát triển tốt hơn và
bền vững hơn trên cơ sở chất lượng của các thể chế và nguồn nhân lực, và
(3) Ổn định qua phát triển (chứ không phải phát triển qua ổn định).
Trong đó, xã hội Việt Nam cẩn phải đứng trên bảy trụ cột, tức là (1)
Con người tự do, (2) Giáo dục khai phóng, (3) Xã hội dân sự, (4) Hành
chánh chuyên nghiệp, (5) Mô hình dân chủ (6) Kinh tế thị trường tự do,
(7) Nhà nước pháp quyền.
Tất nhiên là các giải pháp do tiến sĩ Giáp Văn Dương đưa ra được
những nhà cải cách và đấu tranh cho dân chủ ủng hộ. Tuy vậy, chúng không
phải là mới và trước hết là trong hình thức này thì không đủ cụ thể.
Những giải pháp tương tự như vậy, đặc biệt là về việc cải cách chính trị
ý thức hệ của đất nước, đã được thảo luận từ nhiều năm nay trong các
diễn đàn khác nhau. Thế nhưng hiện thực cho tới nay là: giới lãnh đạo
ĐCSVN không muốn lắng nghe bất cứ điều gì từ đó và ngay cả khi họ có
nghe điều gì từ đó thì họ cũng không muốn thảo luận.
“Làm thế nào để thoát Trung? Thưa quý vị, câu hỏi tốt hơn là: Làm thế
nào để thoát ĐCSVN?”, tiến sĩ nguyễn Quang A nói với tính hài hước vốn
có của ông. Những người tham dự cười to. Nhưng không có câu trả lời cho
câu hỏi này.
Hội thảo “Làm thế nào để thoát Trung?”. Hình: Nguyen Duc Thanh, VEPR
Cũng là thời gian sôi động cho đề tài công đoàn tự do
Câu hỏi cải cách và dân chủ hóa đất nước cho tới nay không được thảo
luận công khai ở Việt Nam. Các nhà phê phán Đảng và hệ thống bị lực
lượng an ninh giám sát chặt chẽ. Mỗi năm có hàng chục người và nhóm,
trong đó có nhiều blogger, bị tuyên xử án tù nhiều năm vì có những “hành
động trái pháp luật” như “tuyên truyền chống nhà nước xã hội chủ
nghĩa”, “phổ biến tài liệu phản cách mạng”, “mưu đồ lật đổ chính quyền
nhân dân” hay “trốn thuế”. Việt Nam vẫn còn chưa có các đạo luật cho hội
họp nơi công cộng (như biểu tình), công đoàn độc lập hay tổ chức phi
chính phủ.
Mối đe dọa Trung Quốc, láng giềng “không ưa thích” với cùng một mô
hình chính trị, có thể sẽ trở thành một cơ hội được chào đón để thúc đẩy
Việt Nam phát triển theo hướng dân chủ Phương Tây. Các quan hệ mật
thiết hơn với Hoa Kỳ và Nhật Bản đang được thảo luận sôi nổi. Việt Nam
cần đồng minh và đối tác mới. Nhưng giá phải trả cho việc đó là sự thay
đổi của Việt Nam.
Vào ngày 8/6/2014, đại diện của 17 “tổ chức dân sự” Việt Nam đã hội
họp tại thành phố Hồ Chí Minh – tất cả đều không được nhà nước công nhận
– để đưa ra một tuyên bố chung về “Sự cần thiết của công đoàn độc lập ở
Việt Nam”. Lần này thì tiếng nói của họ có được ĐCSVN lắng nghe hay
không? Hay họ lại bị truyền thông nhà nước mắng chửi hạ thấp là “vô lý”
và “không đúng lúc” như các nhóm khác trong quá khứ (Nhóm 8406, Nhóm
72)?
Kết luận
Liệu mối đe dọa từ bên ngoài có dẫn tới các cải cách chính trị trong
nước hay không, điều này khó mà tiên đoán được. Kinh nghiệm của quá khứ
thường hay minh chứng cho điều ngược lại. Hans Georg Jonek, giám đốc văn
phòng Viện Friedrich Naumann ở Việt Nam, cho rằng mặc dù vậy, người ta
có thể nhận thấy rõ tại các cuộc thảo luận này, rằng sự việc giàn khoan
Trung Quốc không chỉ là một vấn đề chưa được giải quyết về tranh chấp
lãnh thổ mà còn dẫn tới các câu hỏi về ý thức hệ và hệ thống. “Cuộc xung
đột một phần được sử dụng trong chính trị đối nội một cách rõ ràng đến
mức đáng ngạc nhiên”, theo Jonek.
Đội ngũ văn phòng Viện Friedrich Naumann tại Hà Nội, Việt Nam.
