Trần Diệu Chân
Chính trị là nghệ thuật mưu tìm sự đồng thuận và kết hợp
Trong những thập niên vừa qua, vòng luẩn quẩn tạo nên nỗi đau triền
miên chưa dứt của dân tộc chúng ta chính là “sự sợ hãi chính trị” và
“nền chính trị tạo sự sợ hãi” khiến người dân không dám vùng lên đòi lại
quyền sống đã bị tước đoạt của chính mình.
Bên cạnh chính sách đàn áp và kết tội “phản động” của chế độ Cộng
sản Việt Nam (CSVN) đối với các nhà hoạt động yêu nước khiến nhiều người
Việt trong nước đâm “sợ chính trị”, còn có những nguyên nhân khác mà
đồng bào chúng ta, ngay cả người Việt ở hải ngoại, cũng mang mặc
cảm/thành kiến rất tiêu cực này, đó là vì:
1. Chưa thấu rõ ý nghĩa của chính trị, đặc biệt là cụm từ “làm chính trị”.
2. Kinh nghiệm đau thương đã đưa đến những thành kiến lệch lạc về chính trị.
3. Bị đầu độc do chính sách nhồi sọ của chế độ CSVN cho rằng “chính trị và đảng phái là xấu”.
Để bỏ đi thành kiến về chính trị và có một thái độ tích cực đối với
vận mệnh của đất nước đang bị một guồng máy chính trị sai lầm làm ruỗng
nát, bài viết này muốn chia sẻ một số ý niệm cập nhật về chính trị của
thế giới ngày nay và ý thức cần có để đương đầu cũng như xóa bỏ nền móng
“chính trị của sự sợ hãi”.
Chính trị là gì?
Theo các chuyên gia về chính trị học, có nhiều cách hiểu hay định
nghĩa về chính trị khác nhau. Các khái niệm đúc kết từ nhiều khuynh
hướng, cả nghĩa hẹp và rộng bao gồm:
1. Chính trị là một nghệ thuật và khoa học về phép cai trị, cách
phân phối tài nguyên và trách nhiệm, cũng như cách tổ chức và điều hành
một quốc gia.
2. Chính trị là một nghệ thuật và khoa học xử thế để tạo ảnh hưởng và thực hiện ý tưởng hay ước muốn của mình.
Thí dụ trong một tổ chức xã hội, kinh tế, tôn giáo. .. con người vận
dụng khả năng của mình nhằm đạt tới một điều gì đó (như tầm ảnh hưởng,
sự kính trọng, tiền bạc, quyền lực, không gian hay nơi chốn, vị trí,
quan điểm, thành viên v...v...) thì đều là các hoạt động mang tính chính
trị. Đặc biệt, con người không thể làm việc này một mình nên phải liên
kết/kết đoàn với những người chung một mục tiêu để hành động.
Nhu cầu “kết đoàn”, tạo “liên minh” hay “phe phái” đã được nhà
nghiên cứu động vật của Hòa Lan cũng là một thành viên của Viện Hàn Lâm
Khoa Học Hoa Kỳ, Tiến sĩ Frans De Waal – tác giả cuốn sách nổi tiếng “Chimpanzee Politics and Our Inner Ape” (Chính trị của loài vượn và con người hoang sơ trong chúng ta) đã kết luận là sinh hoạt xã hội của loài vượn cũng mang tính “chính trị”.
Khuynh hướng “kết đoàn/liên minh” (forming coalition) đã khiến con
người trở thành những “động vật chính trị bẩm sinh” (natural political
animals).
Chúng ta để ý ngay từ các em nhỏ trong gia đình hay lớp học, giữa 3
em là thường đã có 2 phe; tùy việc các em đang nhắm đến là gì mà một bé
đang thuộc phe này có thể đổi sang phe khác. Nếu một em cảm thấy bị lẻ
loi, sẽ có thể đi tìm sự hỗ trợ/đồng thuận từ một người bạn khác hay từ
bố mẹ.
Do đó, chính trị hiểu theo nghĩa rộng, bàng bạc trong mọi lãnh vực
hoạt động của con người cùng đi tìm một mục tiêu và giá trị chung. Trong
tương quan này, dù kết hợp với người khác để thực hiện mục tiêu của
mình hay để vô hiệu hóa sự cản trở của người khác thì đều là những hoạt
động mang tính chính trị.
Trong một quốc gia chưa có cơ hội sinh hoạt chính trị rộng mở với
một nền dân chủ đích thực như Việt Nam, cách hiểu chính trị theo định
nghĩa 2 ít được biết đến. Do đó mà thường có những ngộ nhận về việc tham
gia các sinh hoạt mang tính chính trị là “làm chính trị” (hay “tham chính”).
Thành kiến: Làm chính trị là xấu
Vì là nạn nhân của các hệ thống chính trị độc tài, thực dân, cộng
sản. .. và phải kinh qua các cuộc chiến khốc liệt gắn liền với các thể
chế chính trị, nên người Việt Nam có thành kiến với “làm chính trị” mà
quên mất những điều căn bản sau đây:
1. Như tất cả mọi sinh hoạt trong đời sống, không có chính trị xấu
mà chỉ có người xấu làm chính trị. Tuy làm chính trị là phải có sự thắng
thua trên chính trường, nhưng nếu người làm chính trị không dùng những
thủ đoạn xấu để tranh giành ảnh hưởng hay quyền lực thì sự cạnh tranh đó
lành mạnh không khác gì mọi nỗ lực ganh đua khác trong cuộc sống như
thi tuyển vào một hãng xưởng, trường học, các tiệm ăn cố gắng nấu ngon,
giá rẻ để câu khách. .. Ganh đua không có nghĩa là tiêu diệt, trừ khử
nhau. Trong xã hội văn minh của loài người hiện nay, ganh đua là làm tốt
hết sức mình để tạo ảnh hưởng, là đi tìm sự đồng thuận bằng thuyết phục
chứ không bằng ép buộc hay bạo lực.
2. Với định nghĩa 1, chúng ta thấy “làm chính trị” là điều cần thiết
để đem lại ổn định và phát triển cho xã hội hay quốc gia nếu người tham
chính có tâm tốt và cùng xây dựng một hệ thống chính trị tốt đẹp để
phục vụ người dân. Thử tưởng tượng một xã hội không có ai ra tham chính,
tất nhiên guồng máy điều hành quốc gia sẽ không có, và xã hội đó sẽ như
thế nào? ai bảo ai nghe? Do đó, xã hội phải biết mang ơn và khuyến
khích người ra tham chính, thay vì có thái độ chê bai/xa lánh/bài bác
người có lòng muốn phục vụ xã hội qua guồng máy chính quyền.
Nếu chúng ta coi rẻ/khinh miệt hoặc sợ chính trị mà không tham chính
hoặc góp phần xây dựng một hệ thống chính trị lành mạnh, tức là chúng
ta đã mặc nhiên để cho người khác định đoạt vận mệnh của chính mình vì
hệ thống chính trị của một quốc gia bao trùm lên mọi lãnh vực của đời
sống. Các hệ quả tốt, xấu trong một xã hội thường là do hệ thống chính
trị của xã hội đó đem lại. Người tốt không can dự vào guồng máy chính
trị tức là để cho kẻ xấu có cơ hội thao túng, hoành hành. Ngược lại,
tham gia để xây dựng một guồng máy chính trị tốt, phục vụ cho con người
chính là việc làm từ thiện mà trái tim nhân ái của con người luôn hướng
tới.
Người có lòng tốt nhưng sợ hai chữ chính trị và chỉ muốn làm việc từ
thiện (như cứu giúp người nghèo) tức không nhìn ra cái gốc của vấn đề
là guồng máy chính trị lạc hậu, tham ô, tàn bạo sản sinh ra muôn vàn
những vấn nạn và khổ đau triền miên cho xã hội. Việc từ thiện này rất
đáng quý nhưng có nghĩa là sẽ phải suốt đời chạy theo “băng bó các vết
thương xã hội” không ngừng “chảy máu” đó. Diệt trừ cái gốc độc tài chính
là việc làm Từ Thiện thích đáng và lớn lao nhất cho đất nước chúng ta ngày hôm nay.
3. “Làm chính trị” hay không, công dân một nước đều phải có bổn phận
chính trị (bỏ phiếu, tôn trọng luật pháp. ..), có quan điểm chính trị
(hỗ trợ dân chủ, chống độc tài, cộng sản, tham nhũng, ghét cái ác, ủng
hộ cái thiện. ..), hoạt động chính trị (lên tiếng, biểu tình hay tham
gia các buổi hội thảo ủng hộ nhân quyền, chống quân xâm lược. ..)
Chính trị nằm trong mọi sinh hoạt của đời sống
Theo định nghĩa 2, một nhà hoạt động, tin tưởng vào một điều gì là
đúng, là tốt đẹp và muốn thực hiện điều đó; trước hết họ phải đi tìm
đồng minh, tức những người cùng chia sẻ một suy nghĩ/lý tưởng nào đó;
hoặc đi tìm những người khác ý kiến rồi thuyết phục họ đồng thuận với
mình. Với định nghĩa này, chính trị nằm trong mọi lãnh vực và sinh hoạt
của đời sống. Trong khynh hướng tự nhiên “đi tìm đồng minh và kết đoàn”
này của nhân loại, người có niềm tin mãnh liệt còn chủ động đi thuyết
phục cả những người trong một tổ chức khác tham gia tổ chức, tôn giáo
hay đảng phái của mình. Sự cạnh tranh này không có nghĩa là xấu nếu nó
được thực hiện một cách trong sáng, đó là:
1. Không cưỡng bách; không dùng bạo lực hay sự đe dọa; làm trong
tinh thần tương kính đối tượng, tôn trọng sự chọn lựa của người khác.
2. Không “nói xấu” hay tấn công một cách phi nghĩa; tức là vạch ra
những hay dở trên tinh thần xây dựng và dựa vào sự thật – không bịa đặt,
không phóng đại tô mầu để làm sai sự thật.
Chính sách đe dọa và bạo lực đối với các hoạt động chính trị tại Việt Nam
Làm sao khắc phục và chiến thắng?
Mục tiêu của chế độ CSVN là duy trì quyền lực độc tôn cho nên cấm
đoán mọi phản biện, mọi sinh hoạt đảng phái và ngăn cản sự thành hình
của mọi tổ chức nằm ngoài luồng kiểm soát của chế độ. Song song, họ còn
đưa người vào len lỏi, thao túng các tổ chức kể cả tôn giáo, và buộc tội
“chính trị” cho tất cả mọi hoạt động quy tụ quần chúng. Chính sách dùng
bạo lực, gieo nghi ngờ và cấy sợ hãi trong quần chúng đã phần nào tạo
thêm những phản ứng tiêu cực về các hoạt động hay hành xử chính trị.
Chính sách này cũng được áp dụng tại các nước cựu cộng sản và độc
tài ở khắp nơi trên thế giới chứ không chỉ riêng gì tại Việt Nam. Vậy
chúng ta giải thích ra sao khi, với dòng lịch sử hào hùng của dân tộc,
mà Việt Nam lại là một trong 4 quốc gia cộng sản duy nhất còn sót lại
trên thế giới? và tại sao 3 trong 4 quốc gia cộng sản còn sót lại đều là
Á Đông (Trung Quốc, Bắc Triều Tiên và Việt Nam)?
Phải chăng vì người dân ba quốc gia Á Đông bất hạnh này có chung 2
nhược điểm là (1) Mặc cảm ghét/sợ chính trị vì thiếu hiểu biết về chính
trị, do đó thiếu ý thức về chính trị, và (2) Thiếu chủ động vì quá “tôn
trọng tôn ti trật tự” dù đây là một trật tự phi lý khi chủ nhân của đất
nước bị chính những kẻ “công bộc” bóc lột, trấn áp bằng thứ “thẩm quyền
tuyệt đối” tự phong.
Nếu quả đúng như vậy, thì việc từng công dân Việt Nam chủ động nắm lấy vận mệnh của chính mình - không thờ ơ, thụ động chờ đợi hay giao khoán cho người khác làm hộ; Và vượt qua mặc cảm chính trị để
tham dự vào mọi sinh hoạt đưa đến sức mạnh chuyển hóa chung cho tình
trạng chính trị lạc hậu của đất nước, chính là đập vỡ thành trì của bạo
lực và đem lại vận hội mới cho dân tộc.
Xã hội Dân Sự là chìa khóa giúp vượt qua sợ hãi
Sự xuất hiện gần đây của những đoàn thể như hội Bảo vệ dân oan, hội
Bầu bí tương thân, hội Phụ nữ nhân quyền, hội Anh em dân chủ, hội Cựu tù
nhân lương tâm… cho thấy là phương tiện truyền thông hiện đại đã giúp
con người vượt qua những trở ngại không gian và cấm đoán để tìm đến
nhau, giúp nhau vượt qua sự sợ hãi, gia tăng ý thức về chính trị, và
cùng bắt tay thực hiện những điều muốn làm mà không còn chờ đợi sự cho
phép từ chế độ CSVN. Khi người dân tự ý thức kết đoàn để giúp nhau thăng
tiến thì đó là khởi điểm của sự phát triển xã hội dân sự.
Xã hội dân sự (XHDS) khởi đi từ nhu cầu “kết hợp” tự nhiên của con
người trong phản ứng sinh tồn và cạnh tranh (lành mạnh) để thăng tiến;
do đó, không thể nói là XHDS “phi chính trị”, nhất là trong hoàn cảnh
độc tài chính trị trên đất nước ta ngày hôm nay.
Sinh hoạt XHDS giúp người dân tự chủ hơn, mạnh dạn hơn để tỏa rộng
thành một phong trào chuyển quyền lực từ thiểu số độc quyền sang đại
khối dân tộc.
Khi nằm ngoài sự chi phối của nhà nước độc tài, những đoàn thể xã
hội dân sự không chỉ đại diện cho tiếng nói độc lập của người dân mà còn
là nơi đưa ra những yêu sách để đòi hỏi nhà cầm quyền phải giải quyết
theo nguyên vọng tập thể. Và khi có nhiều yêu sách của tập thể, các xã
hội dân sự sẽ biến thành nơi giám sát các hoạt động của chính quyền và
trở thành nền tảng của đa nguyên về chính trị.
Qua những phân tích nói trên, chúng ta thấy rằng sự sợ hãi chính trị không chỉ làm hại cho quyền tự do lập nhóm, lập hội của mỗi công dân mà còn giúp cho guồng máy cai trị bằng sự sợ hãi tiếp tục ngự trị trên đất nước. Hãy cùng tháo gỡ vòng kim cô của “sự sợ hãi” trên đầu dân tộc bằng cách xóa bỏ thành kiến về chính trị và hăng hái tham gia mọi sinh hoạt đấu tranh để đem lại những thay đổi rốt ráo nhất cho Việt Nam.
22/2/2014
Trần Diệu Chân, Ph.D
Trần Diệu Chân, Ph.D
** Ts. Trần Diệu Chân đã miệt mài đóng góp cho nỗ lực chung hướng
đến dân chủ và nhân quyền cho Việt Nam từ 1982 đến nay — BBT RadioCTM.
Nguồn tham khảo:
1. Johnson, Eric Michael. “Frans de Waal on Political Apes, Science Communication, and Building a Cooperative Society”
http://blogs.scientificamerican.com/primate-diaries/2011/07/11/frans-de-waal/
2. Kinsey, Todd. “All of Life is Politics”.
http://toddkinsey.com/blog/2012/01/18/all-of-life-is-politics/
3. Hanley, James. “What Is Politics?”
http://ordinary-gentlemen.com/blog/2010/12/21/what-is-politics
4. Heywood, Andrew. “What is politics?”
andrewheywood.co.uk/documents/What%20is%20politics.doc
5. Modebadze, Valeri. “The term politics reconsidered in the light of recent developments” (2010)
http://www.econstor.eu/bitstream/10419/54647/1/644242132.pdf