Đã tới lúc các tổ chức dân sự ở Việt Nam đứng ra thực hiện
quyền giám sát quyền lực nhà nước độc lập từ giám sát tham nhũng tới
đánh giá tín nhiệm, tài sản của quan chức, theo một số ý kiến quan sát
từ Việt Nam.
Vai trò này là cần thiết vì việc tự giám sát, đánh giá tham nhũng,
tín nhiệm của nhà nước không đạt hiệu quả mặc dù nhà nước đã có một số
nỗ lực nhất định và bước đầu khi đưa ra một số quy định về kê khai tài
sản và tiếp nhận quà biếu ở quan chức công quyền.
Hôm 27/2/2014, Tiến sỹ Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) nói với BBC:
"Cho đến nay tôi nghĩ rằng kết quả mới chỉ là bước đầu và còn rất
hạn chế, so với quy chế của OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh
tế), họ đã quy định về các mâu thuẫn lợi ích giữa người thừa hành công
vụ, và những lợi ích cá nhân của họ và những điều cấm, cũng như là những
gì ở Hong Kong hay ở Hàn Quốc người ta đã thực hiện được,"
"Là những nơi trước kia cũng có tình trạng tham nhũng hết sức
nghiêm trọng, nhưng ngày nay đã có giảm bớt nhiều, thể hiện trên bảng
điểm của Tổ chức Minh bạch Thế giới, thì tôi nghĩ Việt Nam vẫn cần phải
có những nỗ lực nhiều hơn nữa, vấn đề ở đây là đưa ra những quy định,
đồng thời phải có những biện pháp để thực thi, và cũng phải có những
biện pháp bảo đảm, bảo vệ người tố cáo được pháp luật bảo đảm và không
bị trả thù."
Cũng hôm 27/2, kỹ sư Nguyễn Lân Thắng, một nhà hoạt động trong
lĩnh vực xã hội dân sự đưa ra đánh giá về hiệu quả của tự giám sát của
Đảng Cộng sản và Nhà nước Việt Nam với tham nhũng trong lĩnh vực chức
vụ và công quyền.
Ông Thắng nói: "Việt Nam là một đất nước độc đảng đã rất lâu và
thông tin, truyền thông cũng đã bị Nhà nước kiểm duyệt từ rất lâu, cho
nên sự giám sát của xã hội đối với quyền lực của nhà nước, những hoạt
động của Chính phủ và Quốc hội hầu như rất hạn chế và có sự tác động rất
nhỏ,
"Cho nên sự suy thoái, sự lộng hành trong việc điều hành kinh tế,
điều hành đất nước, cũng như những khuyết tật của bộ máy nhà nước không
có một đối trọng, không có một giám sát thích đáng; cho nên tất cả những
hiện tượng như những cây cầu bị đổ, hay như vừa rồi cây cầu Vĩnh Tuy,
người ta phát hiện ra một cây cầu hàng nghìn tỷ (đồng), mà ba trụ
bê-tông nứt vỡ, đấy là một trong những biểu hiện của sự xuống cấp ghê
gớm của nhà nước này."
'Sập cầu và biệt dinh'
Báo chí VN đặt dấu hỏi về nguồn gốc 'biệt dinh' và nhiều tài sản, địa ốc của cựu Chánh Thanh tra Trần Văn Truyền.
Việc giám sát độc lập này là quyền được hiến định của các tổ chức
dân sự, các cá nhân với tư cách công dân và nhà nước phải có trách nhiệm
tạo môi trường pháp lý thuận lợi để các quyền này được thực hiện, theo
Tiến sỹ Nguyễn Quang A, nguyên Viện trưởng Viện Phản biện độc lập IDS đã
giải thể.
Qua một số diễn biến gần đây mà dư luận tại Việt Nam đặt dấu hỏi
về nguyên nhân đứng sau như với các vụ sập cầu treo ở tỉnh Lai Châu,
'biệt dinh' cùng nguồn gốc các tài sản của cựu tránh thanh tra nhà nước
Trần Văn Truyền, Tiến sỹ Quang A nêu quan điểm:
"Để phòng chống tham nhũng nói riêng và nói chung là giám sát công
việc của các cơ quan công quyền, có hai ba biện pháp chính, thứ nhất là
bản thân nhà nước, bộ máy nhà nước phải có những quy định và có những
cơ chế để giám sát lẫn nhau,
"Rất tiếc ở Việt Nam, vì không có chuyện dân chủ, vì không có rạch
ròi giữa các ngành của nhà nước khác nhau, cho nên việc bản thân các cơ
quan nhà nước làm nhiệm vụ giám sát lẫn nhau này nó cũng có chứ không
phải không, nhưng không được hiệu quả cho lắm,
"Một kênh thứ hai rất hiệu quả, đó là sự giám sát của nhân dân, mà
thường giám sát của nhân dân thông qua một kênh là báo chí, và thông
qua kênh khiếu nại, khiếu kiện, góp ý của người dân, những kênh này ở
Việt Nam cũng có, nhưng rất đáng tiếc là hệ thống báo chí lẽ ra là hệ
thống độc lập, thì đằng này nó là một hệ thống hoàn toàn lệ thuộc vào
các cơ quan nhà nước, nó cũng đóng một phần quan trọng trong việc giám
sát này chứ không phải là không, nhưng nó chưa đóng vai trò lẽ ra nó
phải đóng,
"Và một phần thứ ba là đối với người dân, người dân có thể thông
qua bản thân từng cá nhân làm và hiện nay người ta vẫn đang làm như thế,
nhưng thường các cá nhân làm không hữu hiệu bằng, không chính xác bằng,
hoặc không có căn cứ bằng nếu người dân có thể tụ họp thành những tổ
chức mà người ta thường gọi là các tổ chức xã hội dân sự. Và những tổ
chức này cũng có vai trò giám sát như thế, có thể nói là giám sát công
quyền, nhất là vấn đề tham nhũng, hoặc là vấn đề bổ nhiệm người."
'Không cho thành lập'
Hôm 27/2, Tiến sỹ Lê Đăng Doanh nêu quan điểm với BBC cho rằng
Hiến pháp mới đã khẳng định quyền được lập Hội của người dân và về mặt
nguyên tắc, các tổ chức trong xã hội công dân có thể thực thi các quyền
giám sát công quyền, quan chức.
Lấy ví dụ trong lĩnh vực giám sát công quyền, đánh giá tín nhiệm quan chức, ông nói:
"Về mặt nguyên tắc, một tổ chức quần chúng, xã hội nào đấy có thể
tổ chức việc lấy phiếu tín nhiệm, điều đó hoàn toàn trong khuôn khổ pháp
luật hiện nay chưa cấm, nhưng hiện nay chưa có tổ chức nào thực hiện
điều đó, tôi nghĩ họ có thể từ làm một việc như vậy trên mạng, thì điều
ấy có thể có tính khả thi cao hơn vì không phải mất chi phí tổ chức hành
chính, không phải có người đi hỏi này kia v.v... và điều đó hoàn toàn
có tính khả thi."
Hai bloggers Trương Duy Nhất (trái) và Phạm Viết Đào đã bị bắt vì vi phạm điều 258 Bộ luật hình sự.
Tuy nhiên, hôm thứ Năm, một luật sư nhân quyền nói với BBC trên
thực tế có một khoảng cách giữa có luật và thực thi hoặc đảm bảo các
quyền đã được pháp luật công nhận trên thực tế.
Luật sư Trần Thu Nam nói với BBC:
"Thường ở Việt Nam người ta chưa công nhận các tổ chức xã hội,
chính trị đâu, họ không công nhận, trừ khi các tổ chức được thành lập
hợp pháp ở Việt Nam, mà ở Việt Nam người ta thường không cho họ thành
lập.
"Những tổ chức dân sự có tiếng nói liên quan những vấn đề chính
trị, liên quan vấn đề quyền lực, ở Việt Nam cho là phản động, cho nên họ
không cho người dân thực hiện những quyền như thế, mà họ bắt buộc phải
thông qua một cơ quan nào đó hợp pháp, mà nhà nước gọi là hợp pháp.
"Hoặc thông qua hội đồng nhân dân gì đó, họ bắt buộc phải thông
qua hội đồng nhân dân, chứ bây giờ lập trang web để đánh giá một vấn đề
về tham nhũng với một đại biểu quốc hội nào đó, tôi nghĩ rằng ở Việt Nam
sẽ cấm, không cho thành lập và không cho làm những điều đó và họ có thể
bị phá ngay những trang web như vậy,
"Những việc như đã nói ở Việt Nam tôi nghĩ chưa thể thực hiện được," luật sư Nam khẳng định.
'Quan niệm sai lầm'
Tuy vậy, hôm thứ Năm, Tiến sỹ Quang A cho rằng việc giữ thái độ cho
rằng các tổ chức dân sự độc lập là bất hợp pháp là một quan niệm sai
lầm.
Ông nói: "Hiện nay coi những tổ chức không được nhà nước cho phép
là những tổ chức bất hợp pháp, nhưng đấy là một quan niệm hoàn toàn sai.
Tôi nói thí dụ một nhóm nào đó lập ra một hội gọi là "Hội Phòng chống
Tham nhũng" có điều lệ, có tôn chỉ, mục đích đường hoàng,
"Tuy nhiên những sự điều tra dư luận của những
cá nhân nhất định hoặc là một số tổ chức nhất định cũng có những tác
động đến dư luận xã hội và nó cũng tác động đến sự nhìn nhận của chính
quyền đối với một số chức danh mà được Quốc hội bầu và phê chuẩn" - Giáo
sư Nguyễn Minh Thuyết
"Người ta tự thành lập và người ta hoạt động vì mục đích đó, thì
tôi nghĩ tổ chức đó hoàn toàn hợp pháp, tuy rằng nhà nước có thể không
muốn cho người ta thành lập ấy, tổ chức ấy là một tổ chức xã hội dân sự
thực sự, họ chưa có tư cách pháp nhân, bởi vì rất đáng tiếc luật pháp
hiện hành chưa để cho người ta đăng ký, nhưng mà như thế không có nghĩa
là nó hoạt động bất hợp pháp."
Trước đó, hôm 21/2, Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết,
nguyên Đại biểu Quốc hội Việt Nam nói với BBC rằng về nguyên tắc, các
tổ chức độc lập trong xã hội của người dân, như các tổ chức trong xã hội
dân sự có vai trò trong việc tham gia giám sát hoạt động và hiệu quả
hoạt động của nhà nước và các quan chức trong bộ máy chính quyền, và
điều này không hề phạm pháp.
Khi được hỏi liệu các tổ chức dân sự, giới blogger có thể có những
hình thức giám sát công quyền thông qua đánh giá, thăm dò tín nhiệm độc
lập hay không, Giáo sư Thuyết nêu quan điểm:
"Trong bất kỳ một xã hội dân chủ nào thì người dân cũng có quyền
thể hiện ý kiến của mình bằng nhiều cách, và những việc như thế là không
phải vi phạm pháp luật. Nhưng mà chỉ có điều là tính chính xác của
những điều tra đó đến đâu và nó có được công nhận hay không thì tôi rất
nghi ngờ điều đó,
"Tuy nhiên những sự điều tra dư luận của những cá nhân nhất định
hoặc là một số tổ chức nhất định cũng có những tác động đến dư luận xã
hội và nó cũng tác động đến sự nhìn nhận của chính quyền đối với một số
chức danh mà được Quốc hội bầu và phê chuẩn," ông Thuyết nói với BBC.
