Semen Novoprudsky
Phạm Nguyên Trường dịch
Phạm Nguyên Trường dịch
Nước Nga gần Ukraine hơn là người ta tưởng
Những người bị giết và bị thương ở Kiev chính là nạn nhân của một nhà
nước rõ ràng là đã thất bại. Nếu tháng 11 năm 2013 ông Yanukovych lặng
lẽ ký thỏa thuận hợp tác với EU, và không tham gia vào vụ tiền tống bỉ
ổi nhắm vào Moscow và Brussels thì đã không có các nạn nhân này.
Ở đâu không có nhà nước thực sự thì những bi kịch đẫm máu chắc chắn sẽ lặp đi lặp lại.
Nhưng đấy không chỉ là bi kịch của Ukraine. Gần một phần tư thế kỷ
sau khi Liên Xô sụp đổ, gần như ở tất cả mọi nơi trong không gian hậu Xô
Viết đều không có nhà nước thực sự. Nga, khác với Ukraine là được dầu
và khí đốt cứu. Trên quốc huy của chúng ta đáng lẽ phải là giàn khoan
dầu và đường ống dẫn khí chứ không phải là đại bàng hai đầu. Những đồng
dollar thu được từ dầu và khí đốt hiện đang che chắn được cái lỗ thủng
chưa xây xong của nhà nước Nga.
Cho đến nay, các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ vẫn còn rất nhiều
điểm chung. Cụ thể là những dấu hiệu chung chứng tỏ rằng họ đã không xây
dựng được một nhà nước vững chắc. Dễ hiểu là hơn hai thập kỷ một chút
là thời gian quá ngắn để xây dựng nhà nước từ con số không. Nhưng nó vẫn
là phần ba cuộc đời của một con người tương đối thọ. Trong thời gian
này có thể tạo ra ít nhất là một bộ khung của Nhà nước. Nhưng ở các nước
của chúng ta người ta mới xây dựng được những biệt thự-pháo đài của
chính quyền, đề chính quyền trốn khỏi những người dân sống bên ngoài
những bức tường của pháo đài mà thôi.
Có thể nói mà không sợ sai rằng Cộng đồng các quốc gia độc lập là
Cộng đồng của quốc gia chưa hoàn thiện. Những biểu hiện chính của các
cấu trúc nhà nước không ổn định, quai thai ở Nga, ở Ukraine, ở Belarus
cũng như Uzbekistan, Tajikistan, Armenia và Azerbaijan đều giống nha.
Thứ nhất, về nguyên tắc là không thay được chính quyền bằng con đường
hòa bình vì không có một cơ chế hợp pháp cho việc thay đổi như thế.
Chính phủ hiện hành ở những nước này, về nguyên tắc, không cho phép khả
năng mình sẽ thất bại trong các cuộc bầu cử. Kết quả là, bất kỳ cuộc bầu
cử tổng thống nào ở Cộng đồng các quốc gia độc lập cũng hoặc biến thành
một trò hề của những vụ gian lận hàng loạt, hoặc là biến thành một cuộc
trưng cầu dân ý, thực chất là kéo dài quyền lực cho đến hết đời của nhà
cầm quyền.
Còn trong giai đoạn giữa các cuộc bầu cử thì các nhà lãnh đạo này tìm
cách diệt sạch những đối thủ thực sự. Nếu không làm được như thế thì sẽ
có những cuộc đảo chính đẫm máu (sau khi Liên Xô tan rã đã từng xảy ra ở
Gruzia, Azerbaijan và Kyrgyzstan).
Cuối cùng là những vụ làm xiếc vô liêm sỉ với hiến pháp, tạo điều
kiện cho các nhà lãnh đạo ngồi ở ghế tổng thống quá hai nhiệm kỳ. Thay
đổi độ dài của một nhiệm kỳ tổng thống - và thế là mốc tính thời gian
của hai nhiệm kỳ được khởi động lại từ đầu (đấy là trường hợp của các
nước Kazakhstan, Uzbekistan và Tajikistan). Để tạo ra ảo giác về sự
thay đổi quyền lực và bỏ qua các quy định Hiến pháp về việc không được
ứng cử ba nhiệm kì liền, người ta bổ nhiệm một tổng thống gỉa (nước Nga
). Còn trong tập đoàn cầm quyền thì người ta chọn một kẻ kế nhiệm đáng
tin cậy, rồi sau đó làm mọi việc, cả có thể lẫn không thể, nhằm ngăn
chặn chiến thắng của phe đối lập (Armenia).
Dấu hiệu thứ hai của quốc gia chưa hoàn thiện là chế độ cầm quyền
tiến hành tư nhân hóa đất nước và chia tài sản đang hoạt động cho những
kẻ thân cận. Tất nhiên là các chế độ quân chủ cũng làm như thế, nhưng dù
sao đấy cũng là nhà nước hợp pháp.
Trên lãnh thổ của Liên Xô dường như chưa có các vương quốc, vương
triều và các đế chế Hồi giáo. Nhưng hầu hết tổng thống đều cư xử như các
ông vua, sa hoàng hay quốc vương Hồi giáo. Chỉ có điều là bất hợp pháp
mà thôi.
Do đó chính quyền ở các nước SNG không muốn bị thay thế, họ sợ đến
chết việc sau đây: một chính quyền khác sẽ lên, sẽ tịch thu hết tài sản
và sẽ làm lợi cho người của mình và sẽ đàn áp những ông chủ cũ.
Đặc điểm quan trọng thứ ba của của quốc gia chưa hoàn thiện là không
có đường lối chính trị và kinh tế tự chủ và rõ ràng. Lấy đâu ra đường
lối như thế, nếu toàn bộ nỗ lực của chính phủ là để làm giàu cho cá nhân
và nắm giữ tài sản. Thật nghịch lý, nhưng cũng hoàn toàn tự nhiên là
các tổng thống muốn cầm quyền suốt đời đối xử với tài sản của đất nước
cũng chẳng khác gì những tên chiếm đóng và những kẻ làm theo thời vụ.
Họ quan tâm đến tương lai của mình và tương lai của bộ xậu (để không
bị lật đổ), chứ không quan tâm tới tương lai của đất nước được giao phó
cho họ, chứ chưa nói tới tương lai của dân chúng. Trong khi đang nắm
quyền phải lo cho con cái và bạn bè. Chính quyền của quốc gia chưa hoàn
thiện bao giờ cũng là ăn uống chứ không phải là sứ mệnh phục vụ đất nước
và người dân.
Biểu hiện thứ tư - coi thường quyền tự do của các phương tiện truyền
thông đại chúng và các thiết chế của nhà nước. Hầu như trong tất cả các
nước SNG đều không có quốc hội bình thường và tòa án bình thương. Quốc
hội trở thành món đồ trang trí của dân chủ hay cái mà gần đây chúng ta
gọi gọi là chiếc máy in bị khùng – thành cơ chế chuyên tạo ra những bộ
luật đàn áp và vô lý, ngăn chặn quyền tự do của người dân. Các phương
tiện truyền thông thật sự tự do ở các nước SNG ngày càng ít đi, còn kiểm
duyệt thì tăng lên. Trong lĩnh vực này và trong những năm gần đây Nga
đã nhanh chóng tiến đến và tiến đến một cách có ý thức với các tiêu
chuẩn của những nước độc tài vùng Trung Á.
Tấn công vào các phương tiện truyền thông là hệ quả tự nhiên của sự
độc chiếm chính quyền và thiếu trách nhiệm của chính quyền. Các phương
tiện truyền thông đại chúng là một trong những hình thức kiểm soát chế
độ cầm quyền hiệu quả nhất mà xã hội nắm trong tay. Loại bỏ tất cả các
hình thức kiểm soát mình chính là nhiệm vụ quan trọng nhất tất cả các
chính quyền vô trách nhiệm.
Máu đổ một cách tàn bạo ở Kiev nhắc nhở chúng ta rằng chúng ta đang
đối mặt với các mảnh vỡ bị biến dạng, ở mức độ khác nhau, sau sụp đổ về
chính trị và kinh tế của Liên Xô, chứ không phải là với những nhà nước
độc lập và những quốc gia đang phát triển một cách có kế hoạch.
Một trong những mảnh vỡ đó là Ukraine, nước này có nguy cơ cháy và
tan thành những mảnh nhỏ ngay trước mắt chúng ta. Nhưng trong các nước
hậu Xô Viết, trong đó có nước Nga, cũng có những rủi ro tương tự. Vì
vậy, tiếng vọng từ Kiev cũng có thể bay tới Moscow. Mà có thể bay đến
sớm hơn nhiều người vẫn tưởng.
Nguồn: Gazeta (http://www.gazeta.ru/comments/column/novoprudsky)/5918817.shtml
