Huỳnh Thục Vy
Có hai từ cùng bao hàm một nghĩa “hợp nhất” đó là “đoàn kết” và
“thống nhất”. Trong sách vở dưới chế độ độc tài cộng sản, với nhu cầu
kêu gọi sự trung thành của mọi thành phần dân chúng với duy nhất một
đảng cộng sản, hai từ này rất được ưa chuộng và luôn mang nghĩa tốt đẹp.
Đoàn kết là sự hợp nhất, hay nói cách khác là sự kết hợp thành một khối
vì có chung lý tưởng, giá trị, quyền lợi hay mục tiêu. “Thống nhất”
cũng bao hàm nghĩa “hợp nhất” của các thực thể nhỏ thành thực thể lớn
hơn.
Trong thời đại của sự đề cao đa nguyên này, khái niệm đoàn kết hay
thống nhất có làm chúng ta cảm thấy mâu thuẫn và bối rối? Quả thật, từ
lâu con người luôn tự mâu thuẫn về nhiều khái niệm mang tính nhị nguyên
như tự do hay trật tự, đa nguyên hay hợp nhất. Nhưng thiết nghĩ, xã hội
loài người quá phức tạp để cho phép chúng ta phân biệt và tách rời các
tính chất của nó thành những khái niệm nhị nguyên như trên.
Với đặc trưng văn hóa của mình, người Việt chúng ta nói chung luôn có
xu hướng đề cao sự hợp nhất hoặc bất cứ cái gì liên quan đến sự hợp
nhất mà bỏ qua các mặt trái của chúng. Không biết các bạn trẻ có cảm
giác hân hoan trong giờ học lịch sử khi chúng ta nghe giảng đến đoạn
Đinh Bộ Lĩnh (bản thân là một sứ quân) dẹp loạn 12 sứ quân không? Nhưng
tôi vẫn còn nhớ rõ cái cảm giác đó của mình. Lúc đó, trong đầu óc của
một cô bé vị thành niên chịu ảnh hưởng bởi văn hóa “cổ truyền” và cộng
sản, hợp nhất là điều gì đó rất đáng mừng, đáng ca ngợi?!
Người viết chỉ lạm bàn về sự hợp nhất trên ba bình diện: lãnh thổ,
văn hóa, chính trị… Sự hợp nhất về lãnh thổ và chính trị quốc gia tất
nhiên có mặt tốt là huy động hiệu quả nỗ lực tập thể để chống ngoại xâm
và xây dựng quyền lực quốc gia; nhưng đồng thời nó cũng tiêu diệt sự đa
dạng và tính khác biệt. Sự thống nhất về bản sắc văn hóa càng phi lý và
nguy hiểm hơn vì nó không cho phép sự tồn tại của tinh thần khoan dung
văn hóa – một đặc điểm không thể thiếu của nền dân chủ tự do.
Nước Tàu thời Xuân Thu – Chiến Quốc và chính nó thời trung ương tập
quyền sau khi Tần Thủy Hoàng thống nhất lãnh thổ là một minh chứng hùng
hồn. Thời Xuân Thu – Chiến Quốc, Tàu có nhiều nhà tư tưởng, lý thuyết
gia và thuyết khách có thể đi từ nước này đến nước khác để truyền bá tư
tưởng mà không sợ bị đàn áp; bởi nếu họ bị ghét ở nước này, họ có thể
đến nước khác. Nhưng thật không may, sau sự thống nhất về lãnh thổ là sự
chuyên chính về chính trị và độc tôn về văn hóa Khổng Nho. Tại đó, sự
khác biệt bị tiêu trừ, sự sáng tạo bị cho là nguy hiểm và các tư tưởng
bị thui chột.
Bởi vậy, không ngạc nhiên khi từ những ngày đầu Quốc Hội các thuộc
địa được triệu tập, các vị quốc phụ Hợp chúng quốc Hoa Kỳ đã tranh cãi
kịch liệt về việc có nên thống nhất 13 bang thuộc địa thành một liên
bang hay cứ để chúng độc lập. Dù cuối cùng xu hướng Liên bang thắng thế
vì nhu cầu tự vệ chung chống đế quốc Anh; nhưng sự cảnh giác ngay từ ban
đầu về nguy cơ thống nhất sẽ tiêu diệt tự do là một nỗ lực thận trọng
đáng kính của những con người vừa là chính trị gia, vừa là học giả của
xứ sở này. Và chính những con người thận trọng lỗi lạc đó mới có thể
giúp xây dựng một nền móng tự do vững chắc cho đất nước của những con
người khát khao tự do, và có cách để ngăn không cho sự thống nhất lãnh
thổ phát huy tác hại của nó.
Bàn đến mối ưu tư về sự đoàn kết của người Việt khi đứng trước nhiều
vấn đề nan giải trong phong trào đấu tranh cho tự do và dân chủ hiện
nay, rất nhiều người trong chúng ta có thể cảm thấy tự mâu thuẫn, nghi
ngờ tính đa nguyên và bị dạt về xu hướng đề cao sự lãnh đạo ưu thắng của
một tổ chức hoặc một lãnh tụ duy nhất; nhằm tạo nên sức mạnh cho phong
trào chung. Chúng ta luôn dễ tin tưởng vào sức mạnh của cái “nhất” và
cách thức “hợp”. Đó là một kiểu suy nghĩ nguy hiểm. Tôi tin rằng niềm
khao khát tự do không thể đồng hành với lối suy nghĩ đó.
Tôi không ít lần nghe nhiều người than phiền về sự tồn tại quá nhiều
hội nhóm cả chính trị lẫn xã hội dân sự ở hải ngoại và quốc nội; giữa
các phe nhóm lại có quá nhiều khác biệt về quan điểm và phương cách làm
việc… Trộm nghĩ rằng, sự đa dạng này không phải là vấn đề. Vấn đề cốt tử
là các Hội nhóm này có hoạt động hiệu quả không, có chồng chéo chức
năng không, có làm việc trong tinh thần trong sáng và khoan dung
không…thì ít người nhắc tới.
Theo tôi, thà là có nhiều đảng phái và nhiều nhóm xã hội dân sự để
khi cần thiết thì họ biết cách dàn xếp thỏa đáng và chính đáng để phối
hợp hoạt động hoặc sát nhập với nhau vì giá trị chung; còn hơn là chỉ có
một vài đảng nhỏ làm vệ tinh cho một đảng lớn, hoặc vài tổ chức xã hội
dân sự làm bề nổi cho một lực lượng chính trị to lớn nấp phía sau! Bởi
vậy, tôi không sợ sự phức tạp mà chỉ ngại sự hợp nhất gian trá.
Chúng ta không cần e ngại sự phức tạp và lộn xộn vì sự giản đơn và
trật tự còn đáng ngại hơn nhiều. Tại sao chúng ta phải lo sợ sự hỗn độn
khi loài người vẫn còn được định danh bằng các giá trị phổ quát? Nói rõ
hơn, sự đa dạng và khác biệt về phương cách hành động không làm lu mờ
được những điểm chung bất di bất dịch của chúng ta, đó là tự do và nhân
quyền. Tại sao chúng ta cần quan tâm đến sự chia rẽ bề ngoài nếu chúng
ta thực sự đạt được một điểm chung lớn bên trong đó là sự lương thiện?
Rõ hơn, chúng ta thực sự không cần phải hô hào đoàn kết mà vẫn đạt được
sự cộng tác hữu ích nếu tất cả các phe nhóm thực sự nỗ lực để phục vụ
một đối tượng duy nhất là con người.
Tôi thiết nghĩ rằng bản chất của sự đoàn kết hay thống nhất không
nhất thiết là tích cực hay tiêu cực. Sự hợp nhất nằm trong ý nghĩa của
hai khái niệm này không được mặc định là tốt. Quả thật, sự tốt đẹp hay
xấu xa không nằm sẵn trong nội hàm của hai từ này; mà phụ thuộc vào động
cơ thúc đẩy. Hay nói chính xác hơn, vấn đề đặt ra là đoàn kết hay thống
nhất để làm gì và để đạt được những hậu quả nào.
Tất nhiên, chúng ta nhìn thấy việc bức tường Berlin sụp đổ và hai nửa
nước Đức được thống nhất để cùng tiến về thế giới dân chủ tự do và
thịnh vượng là điều tốt đẹp. Nhưng việc những người cộng sản Bắc Việt
cưỡng chiếm Việt Nam cộng hòa bằng bạo lực, thống nhất hai miền để đưa
cả nước tiến vào con đường độc tài, lạc hậu và Hán nô là vô cùng tồi tệ.
Đây là minh chứng là tính hai mặt của sự thống nhất.
Cũng với cách thức đó, chúng ta sẽ ca ngợi nỗ lực đoàn kết của các
lực lượng đấu tranh để dân chủ hóa đất nước và tạo nên tiền đồ tự do
thịnh vượng cho đất nước. Nhưng sẽ thật kinh khủng nếu lời kêu gọi đoàn
kết của chúng ta được đáp lại bằng những hành động thỏa hiệp và “đoàn
kết” giữa các lực lượng nào đó cùng mưu đồ một kế hoạch đen tối. Bởi
vậy, một lần nữa xin khẳng định, đừng e sợ sự hỗn độn nếu chúng ta biết
làm việc một cách thiện chí để sắp xếp lại những sự phức tạp đó. Nhưng
hãy cảnh giác với sự đoàn kết “ma quỷ” của các thế lực nhằm tiếp tục đổi
chác quyền lực và quyền lợi trên hạnh phúc và tự do của hơn chín mưới
triệu người Việt Nam.
Tôi khá ngạc nhiên khi có nhiều trí thức Việt Nam hiện tại vẫn tôn
sùng Gia Long như vị vua có công thống nhất một lãnh thổ Việt Nam rộng
lớn nhất trong lịch sử. Họ quên mất rằng chính ông vua này cũng đã kết
thúc một thời kỳ tuy hỗn độn nhưng có tự do và bao dung sự khác biệt;
tái lập hệ thống chính trị trung ương tập quyền từ Bắc chí Nam, mở đầu
cho thời kỳ “bế quan tỏa cảng” (trước đó, dưới thời các chúa Nguyễn,
Việt Nam có những thương cảng sầm uất nhất trong khu vực) và phổ biến sự
Hán hóa trên khắp cả nước (điều mà người dân miền Nam chưa bao giờ biết
đến trước đó), đưa đất nước vào một thời kỳ lạc hậu, tạo tiền đề cho
thực dân Pháp xâm lược nước ta. Chúng ta có thể thấy rõ tác hại của sự
“hợp nhất” trong trường hợp này.
Còn nữa, đối với một người dân bình thường, việc được sống sung túc
và tự do hay làm công dân trong một quốc gia rộng lớn cần thiết và quan
trọng hơn? Tất nhiên vừa sống trên một đất nước rộng lớn, có vị thế
trong khu vực vừa hưởng sự sung túc, tự do thì rất tốt đẹp. Quả thật,
một đất nước rộng lớn chỉ mang đến cho người dân thường sự vinh hiển hào
nhoáng giả tạo và phục vụ cho cái tôi đầy huyễn hoặc của các lãnh tụ
chính trị, nó đóng góp rất ít vào phúc lợi của người dân. Nếu được chọn
một, bạn muốn sống ở đất nước nhỏ bé xinh đẹp Hà Lan hay đất nước rộng
lớn độc tài Tàu cộng? Qua ví dụ này, chúng ta nhận diện được tính gian
trá trong luận điệu tuyên truyền về sự “thống nhất” của cộng sản Việt
Nam.
Đoàn kết và thống nhất tuy khác biệt về ngữ nghĩa nhưng nó có một
điểm chung là sự bao hàm ý nghĩa “hợp nhất” và “giản đơn hóa”. Bài viết
này chỉ nhằm lý luận để phản bác tư duy đề cao sự hợp nhất của người
Việt. Sự hợp nhất luôn tạo cho chúng ta cảm giác an toàn, vững chải giả
tạo. Nhưng đừng để bị cảm giác đánh lừa. Cảm giác này không thích hợp
với những người sống trong thời đại đa nguyên và tôn trọng sự khác biệt.
Bởi vậy, người viết luôn đề cao sự phức tạp trong lương thiện chứ không
bằng lòng với những sự giản đơn ẩn tàng nguy cơ.
Huỳnh Thục Vy
Buôn Hô, 3/12/2014
Buôn Hô, 3/12/2014
