Alan Phan
Tôi có thói quen hay ghi lại những gì đang lộn xộn trong
đầu óc khi chợt thức giữa đêm. Noel 2014 đã qua và New Year 2015 sắp
đến, không biết sao tôi lại nhớ đến câu nói này của 2 danh nhân;” Suy tư
thường dễ dàng, hành động thường khó khăn, và điều khó khăn nhất thế
giới là biến suy tư thành hành động – Thinking is easy, acting is
difficult, and to put one’s thought into action is the most difficult
thing in the world – J. W. von Goethe.” Rồi, ” Kỷ luật là cầu nối giữa
mục tiêu và thành tựu – Discipline is the bridge between goals and
accomplishment – Jim Rohn”.
Bao nhiêu câu hỏi từ các phóng viên, từ các emails riêng tư của bạn
đọc…đều quay quanh chủ đề là theo góc nhìn của Alan, trong năm 2015 và
xa hơn, những gì sẽ đến với Việt Nam và các thành phần trong xã hội.
Doanh nghiệp nào hay ngành nghề nào hay kênh đầu tư nào sẽ chịu thiệt và
ai sẽ hưởng lợi. Hệ thống ngân hàng hay bất động sản có vỡ trận? Kinh
tế thế giới sẽ tác động thế nào vào Việt Nam? Vì tôi đã im lặng khá lâu
về các vấn đề trên, nên các bạn khuyên là phải “xả bầu tâm sự” vào dịp
cuối năm này.
Như thường lệ, xin cảnh báo cùng bạn đọc đây chỉ là một phân tích cá
nhân nhiều chủ quan của một nhà kinh doanh và đầu tư, không phải là một
nghiên khảo gì sâu sắc theo chuẩn của giới hàn lâm. Tôi hy vọng nếu có
sai lầm thì chỉ mình ông già Alan phải trả giá.
Trước hết là xu thế toàn cầu. Vụ giá dầu thô giảm kỷ lục vì đồng Mỹ
kim lên giá, vì vài tác nhân địa chính trị cũng như vì luật cung cầu là
một thiên nga đen khá bất ngờ trong dự đoán kinh tế cho 2014. Tôi nghĩ
rằng tình hình bất ổn từ sự kiện này sẽ tiếp tục diễn biến trong vài năm
tới. Dù gây thâm thụt cho ngân sách các quốc gia xuất khẩu dầu, giá dầu
thô rẻ sẽ kích thích thêm mãi lực của người tiêu dùng và giữ lạm phát
toàn cầu ở mức rất thấp. Tuy nhiên, với những món nợ công và tư thanh
toán bằng Mỹ kim, gánh nặng gia tăng trên vốn và lãi có thể cao hơn
những lợi ích thu lại từ tiêu dùng.
Về địa chính trị, Mỹ và Tây Âu đang thắng thế trong những tranh chấp
với các cường quốc cũ từ khối Cộng Sản. Nga và Trung Quốc dầu có liên
minh chặt chẽ cũng không đủ lực để xoay trở thế cờ. Tuy nhiên, với lòng
sĩ diện cao độ của 2 ông Putin và Tập Cận Bình, Nga và Trung Quốc có thể
khuấy lên những phá rối địa phương, cũng như họp với nhóm Hồi giáo cực
đoan để gây thêm bất ổn cho những thăng bằng về quyền lực và đồng Mỹ
kim. Mùa bầu cử Tổng Thống Mỹ vào năm 2016 sẽ tuỳ thuộc nhiều vào các
biến động này.
Quay lại Việt Nam, mối đe doạ lớn nhất cho chính quyền là
những thành tựu hay thất bại về kinh tế, nhất là việc nâng cao mức thu
nhập của đa số người dân. Việc thay đổi cơ chế và tái cấu trúc
toàn diện tuy cần thiết nhưng sẽ tiếp tục nằm trên bàn giấy của các quan
chức; lý do là có quá nhiều dây mơ rễ má và mâu thuẫn của các thế lực
lợi ích, để thay đổi sâu rộng trong việc thực thi bất cứ giải pháp gì về
nền kinh tế. Dù được nhiều nhóm tư bản đỏ ủng hộ (hy vọng một chuyển
giao tài sản lớn lao như Nga 20 năm trước), việc cổ phần hoá doanh
nghiệp nhà nước sẽ vẫn trì trệ vì các phe nhóm đảng không chịu buông.
Do đó, mức thu nhập thực sự của đa số người dân sẽ không thể gia
tăng nếu tính theo PPP (parity purchasing power) với tỷ giá đô la sẽ
tăng cao ở thị trường tự do. Ngoài ra, vì sự thiếu hụt ngân sách trầm
trọng hơn, chính phủ sẽ truy thu tận mức mọi loại thuế phí, tạo thêm
gánh nặng đã quá tải cho các doanh nghiệp tư nhân. Tuy nhiên, giới cầm
quyền sẽ yên tâm vì hai cột trụ FDI và kiều hối vẫn tăng đều đặn và tiếp
tục yểm trợ cho các hoạt động kinh tế chính yếu, nhất là tăng trưởng
GDP và dự trữ ngoại hối, ít nhất trên thống kê của chính phủ.
Ngoài ra, mặc cho bao bơm thổi từ PR công và tư, chứng khoán, bất
động sản và những hoạt động kinh doanh tư nhân vẫn èo uột và không thể
đột phá. Bài toán nợ xấu sẽ phải đợi vài năm tới khi kinh tế khả quan
hơn và chính phủ có đủ phương tiện thanh toán.
Trong khi đó, một thiểu số người giàu và những thành phần hưởng lợi
từ FDI và kiều hối sẽ an hưởng nhiều phúc lợi hơn từ thu nhập cao cùng
việc giảm phát. Họ gồm các quan chức, những nhân viên và đối tác làm cho
doanh nghiệp FDI và các hộ dân có tiếp tế từ nước ngoài. Nhóm quản lý
trẻ Việt kiều sẽ tăng nhân số vì các công ty đa quốc thích sử dụng họ
tại những địa phương bản xứ.
Phần còn lại, đa số người dân sẽ hứng chịu một tình huống tệ hơn vì
thu nhập không tăng, làm ăn khó khăn vì cạnh tranh của toàn cầu và sưu
cao thuế nặng của Việt Nam. Họ vẫn phải tiếp tục đối đầu với ô nhiễm môi
trường do các nhà máy FDI mới; với tệ nạn quản lý giáo dục và y tế công
cộng; với thực phẩm độc hại và thói quen ăn nhậu, thuốc lá…bừa bãi; với
nạn giao thông hỗn loạn; với tham nhũng phong bì khắp nơi và trên hết
là sự thiếu hụt một mạng lưới an ninh xã hội cho người nghèo. Một yếu tố
mới có thể gây bất ổn xã hội là sự du nhập những công dân hạng nhất từ
Trung Quốc, Hàn Quốc… trong bối cảnh một một nền chính trị tư pháp “vũ
như cẩn”.
Chất xám và tư bản “đen” tiếp tục “di cư” và tinh hoa của đất nước
càng ngày càng biến dạng. Sự tạm bợ thành căn bản trong văn hoá và tư
duy nên phong cách sống không còn chiều sâu. Mọi người thi nhau tranh
giành, chụp giựt nên tội phạm sẽ gia tăng và chủ nghĩa mackeno sẽ thăng
hoa trên nhiều khía cạnh.
Tuy nhiên, ngoài những tranh chấp quyền lực vẫn thường xẩy ra ở
thượng tầng lãnh đạo, không một nội lực nào có đủ khả năng để tạo thay
đổi về chính trị. Trong lịch sử cận đại, mọi thay đổi của Việt Nam đều
đến từ những tác nhân “nước ngoài”. Hiện nay, mọi cường quốc có thể ảnh
hưởng đến Việt Nam đều chấp nhận nguyên tắc “live and let live”. Không
ai muốn quấy rối một “status quo”, dù sự ổn định đó là thực hay ảo, phi
lý hay theo thời.
Trong những nước tôi đã đi qua, Nigeria tạo cho tôi nhiều ấn tượng
đặc biệt. Đây là quốc gia đông dân nhất của châu Phi, với tài nguyên
“tiền rừng bạc biển” nhờ dầu khí và khoáng sản. Thiên nhiên ưu đãi mảnh
đất trù phú nông nghiệp, thuận lợi cho kỹ nghệ du lịch, và địa chính trị
cạnh biển tạo một nền thương mại khá phồn thịnh cách đây vài trăm năm.
Trong lịch sử, Nigeria bị đô hộ bởi thực dân Anh hơn 15 thập niên,
dành độc lập ít lâu thì lâm vào cuộc nội chiến tàn khốc, giữa nhóm dân
Hausa và Yoruba, có liên quan đến chủ nghĩa, truyền thống bộ lạc và yếu
tố Thiên Chúa giáo-Hồi giáo. Vài lãnh tụ cũng tập tễnh theo chủ nghĩa
Mác Lê, nhưng chỉ sau vài năm, họ vái dài CNXH và quay lại với tư bản
hoang dã.
Dân Nigeria thông minh, khôn vặt, năng động và quỷ quái nhất châu
Phi. Họ phiêu lưu khắp thế giới “xuất khẩu lao động” và đóng góp số tiền
kiều hối khoảng 22 tỷ đô la mỗi năm. Với GDP chừng 500 tỷ, chia ra cho
175 triệu dân, thu nhập hàng năm của mỗi người dân khoảng 2,800 đô la.
Chính phủ Nigeria nổi tiếng về tham nhũng, lãng phí, có quá nhiều “đầy
tớ nhân dân” cùng luật rừng, một nhóm đại gia siêu giàu và kinh tế gần
như tuỳ thuộc hoàn toàn vào FDI và kiều hối. Dân Nigeria cũng say mê
bóng đá, sex và scams (lừa bịp).
Khác với Việt Nam, Nigeria có một nền dân chủ đa nguyên (ít nhất là
trên giấy tờ); và thống kê của chính phủ có vẻ chân thật: tỷ lệ thất
nghiệp là 24%…và không lãnh đạo nào tuyên bố dân họ…hạnh phúc nhất nhì
thế giới. Về văn hoá, nhà văn Wole Soyinka của Nigeria đã từng đoạt giải
Nobel về văn học: ông Chinua Achebe tạo tiếng vang thế giới với tác
phẩm Things Fall Apart (Mọi Thứ Gẫy Đổ).
Một anh bạn người Nigeria cùng học với tôi ở Penn State 51 năm về
trước vẫn giữ liên lạc. Anh về nước khoảng 1970, năng động trên trường
chính trị Nigerian, leo đến chức Bộ Trưởng vài năm dưới một chánh quyền
quân sự nào đó thời 90’s. Trong một cuộc đảo chánh, vợ con bị giết, anh
chạy thoát qua Mỹ tỵ nạn và giữ một chân giảng viên đại học ở Mid-west
cho đến nay. Anh vẫn trăn trở với quê hương đất nước và đợi chờ mỏi mòn
cho một đổi mới, anh gọi là new dawn (bình minh mới). Cách đây 2 tháng,
tôi cùng anh chuyện trò vớ vẩn qua điện thoại. Sau 20 phút, anh kết
luận, “Yes, I’m still waiting…but I‘m no longer knowing what to
expect…What’s about Vietnam?” (Vâng, tôi vẫn chờ…nhưng tôi không còn
biết phải mong đợi điều gì?..Còn Việt Nam thì sao? “)
Tôi im lặng và nói goodbye.
