Hiệu Minh
Tuổi thơ xem đấu tố. Ảnh mang tính minh họa.
Muốn blog cháy hãy viết về chiến tranh Nam Bắc, về cải cách ruộng
đất với khẩu hiệu “Trí, phú, cường, hào.. đào tận gốc, trốc tận rễ”,
“Nhân văn Giai phẩm”, những chuyện quá khứ đi vào lịch sử đầy máu, nước
mắt, và chia rẽ dân tộc.
Nhưng né tránh, câu chuyện sẽ còn âm ỷ khôn nguôi, dù thế giới đã
sang thế kỷ 21. Lãnh đạo quốc gia có tầm, có tâm, nên bạch hóa sai lầm
quá khứ, lấy đó làm bài học cho hiện tại và hướng tới tương lai. Đó là
một trong những chìa khóa cho phát triển đất nước.
Dư chấn thời thơ ấu kéo dài 60 năm chưa dứt
Nếu nói rằng tôi nhớ cuộc đấu tố địa chủ làng khi 3-4 tuổi có lẽ bạn
đọc không tin, nhưng tôi từng tham dự và nhớ thật. Chẳng hiểu vì lý do
gì mà mẹ tôi cho mấy chị em đi xem đấu địa chủ trên bãi đất rộng toàn cỏ
gà, hồi đó là bãi tha ma, trước đền thờ vua Đinh Tiên Hoàng và Lê Đại
Hành ở xã Trường Yên (Hoa Lư, Ninh Bình).
Người xem đông nghịt, tôi nhớ cảnh người “địa chủ cường hào gian ác”
bị trói chặt hai tay ra phía sau (giật cánh khuỷu?), quỳ dưới một ô đất
1mx1m đào sâu khoảng vài gang tay. Các bà đứng trên và chỉ tay vào mặt
“Mày nhá, ngày xưa mày bóc lột tao, mày cướp đất nhà tao, mày hiếp
tao…”. Người quì dưới cúi gằm mặt xuống đất. Cứ thế lần lượt hàng chục
người lên xỉa xói.
Nội ngoại nhà tôi đều suýt làm…địa chủ. Ông ngoại từng đi lính đánh
thuê cho Pháp, sang tận châu Phi mấy năm. Tiếc là ông đã mất, nếu không,
tôi có một nguồn tư liệu quí về một thời toàn cầu hóa của nông dân Ninh
Bình. Ông có hai vợ, nhà trên, nhà dưới, nhưng không hiểu sao tránh
được địa chủ.
Ông nội từng làm Chánh tổng xã Trường Yên những cuối năm 1930, cũng
thuộc hàng giầu có vì ông biết làm ăn, chỉ cho con cái đường đi nước
bước. Cha tôi và mấy chú bác đi bộ sang Lào buôn bán từ tuổi thanh niên.
Ông có hàng chục ngôi nhà ngói, nhưng Pháp càn đầu những năm 1940 và
đốt hết. Vật dụng duy nhất còn lại là cái tràng kỷ bằng gỗ lim không
cháy nổi. Hiện người con của bác họ vẫn dùng.
Có lẽ vì thế mà sau cách mạng, với mái nhà ngói bốn gian, và như một
sự kỳ diệu, ông bà tôi chỉ bị tố là thành phần trung nông, vì ruộng
vườn, nhà cửa chưa đủ ngưỡng địa chủ.
Hình như trước đó ông nội cho bớt nhà cửa cho người khác nên tránh
được cuộc cải cách, hoặc do làng tôi làm không dứt điểm “thà giết nhầm
còn hơn bỏ sót”. Tôi nhớ cái nhà sau chính là của ông bà tôi, nhưng
người khác đã ở. Sau này lớn lên, tôi cũng không hỏi nữa, vì mỗi lần
nhắc đến nhà cửa ruộng vườn, ông nội hay nổi đóa.
Bộ tràng kỷ của ông nội. Ảnh: HM
Lần đó đi xem đấu địa chủ về, mẹ tôi lại cho các con về thăm ông.
Hình như ông tôi gọi mẹ tôi vào trong nhà, vụt cho mấy cái batoong đau
lắm. Mẹ tôi giận ông nội mấy năm trời, mãi mới thôi. Có lẽ ông căm thù
chuyện đấu tố vì ông bà suýt dính, và không muốn con trẻ dính vào giết
chóc, hoặc muốn tuổi thơ được sống trong yên lành. Thời đó ông nội có
chữ nhất nhì trong Tổng Trường Yên.
Lũ trẻ thuộc lòng và bắt chước đấu địa chủ vào giờ ra chơi ở trường,
khi đi chăn trâu, hoặc ở sân làng. Làm súng trường bằng tầu chuối và
bắn bằng mồm “bằng bằng”, bắt “tên địa chủ” là một cậu đồng niên nằm vật
ra, nhắm mắt lại, rồi khiêng đi chôn. Dù chưa bao giờ thấy bắn địa chủ
như thế nào, chôn người chết ra sao, nhưng ký ức tuổi thơ “đấu cường
hào” không bao giờ quên, dù đã hơn nửa thế kỷ trôi qua.
Viết mấy dòng để nói rằng, những gia đình có người thân bị quì dưới
đất, bị trói, bị xỉ nhục, bị vu oan và giết oan, họ đã sống như thế nào
mới qua những ngày đen tối.
Những thế hệ tài năng bị ruồng bỏ
Người tố giác, người thi hành án tử “kẻ thù của giai cấp” hầu hết đã
về với ông bà tổ tiên. Nhưng hệ lụy để lại về lý lịch cho con cháu vô
cùng khủng khiếp, đã làm hại nhiều tài năng và tinh hoa của đất nước.
Địa chủ ở làng quê là ai? Có phải tất cả đều độc ác hay không? Có
người độc ác, có kẻ giết người, nhưng không phải tất cả. Cùng mảnh
ruộng, người biết làm ăn, tính toán thì có của ăn của để. Nhưng người
không biết phải chịu đói khát, đành đi làm thuê. Nhưng sau cách mạng,
người giỏi hơn thành địa chủ, người kém hơn lên làm chủ, và kết quả thế
nào, chẳng cần bàn cãi.
Giầu nghèo trong xã hội nào chả có, sự bất bình đẳng về thu nhập là
câu chuyện của ngàn đời và sẽ còn mãi. Người tài năng, có hiểu biết sẽ
giầu có hơn người ít kiến thức. Ở nông thôn, “địa chủ” đôi khi là tinh
hoa của nền nông nghiệp. Tàn sát lớp người này đã thui chột nền nông
nghiệp.
Nếu cha mẹ, ông bà đã chịu tội dù có oan uổng thì ra một nhẽ. Nhưng
kiểu quản lý nửa cách mạng, nửa phong kiến “tru di tam tộc”, con cháu
của lớp người bị cho là có tội không thể ngóc đầu lên được.
Anh chị Lương-Tâm và người bạn Canada thăm DC. Ảnh: HM
Hè vừa rồi tôi gặp vài người thuộc dòng họ nhà sách Mai Lĩnh nổi
tiếng ở Hải Phòng đến DC chơi. Nói chuyện với khách mới biết nhà sách
này từng rất giầu có và nổi tiếng vùng Bắc Bộ. Mai Lĩnh là tên ghép của
làng Xuân Mai và núi Lĩnh ở Phúc Yên, thuộc dòng họ Đỗ Phúc Lương.
Cụ Đỗ Văn Phong sinh bẩy người con trai, sáu người làm kinh doanh
khắp Nam Bắc thời đó. Người con thứ tư là ông Đỗ Như Phượng ở lại quê
trông nom gia đình và có một người con là Đỗ Như Lân. Vì ở quê gọi tên
cha mẹ theo con trai trưởng và ông Phong là thứ 4 nên gọi là ông Tư Lân.
Là một người hiền từ, biết làm ăn, được dân làng quí mến. Những năm
1939-1945, làng quê nghèo khổ chưa từng có, thấy ông làm ăn phát đạt vì
biết qui hoạch ruộng vườn, cả làng nhờ ông Tư giúp đỡ, có người xin làm
con nuôi ông cho khỏi bị chết đói, hoặc giúp cho công ăn việc làm.
Nạn đói 1945, chính ông Tư là người mở kho thóc nhà mình để phát
chẩn cho dân nghèo, dùng tiền mua thuốc cứu giúp người bệnh. Trang trại
Mai Lĩnh từng là cơ sở giúp cho cách mạng như ép dầu, cất tinh dầu giun,
mua rượu cồn, vận chuyển lên chiến khu Việt Bắc. Quân Pháp từng đốt phá
tan hoang cơ nhà Mai Lĩnh.
Nhưng cuộc bể dâu Cải cách ruộng đất đã đẩy ông Lân xuống bùn đen.
Từ một người lương thiện, hết lòng vì dân làng, đóng góp cho cách mạng,
nhưng sau một đêm ông Tư Lân biến thành kẻ thù giai cấp vì đã quá giầu.
Có lẽ làng Phúc Yên ngày ấy vẫn còn nhớ hình ảnh những nhân chứng mà ông
Tư từng cưu mang đã buộc tội chính ông. Bị tịch thu toàn bộ gia sản,
ông bị 15 năm tù đầy. Vợ con bị đẩy ra rìa làng.
Ông đã bị hành hạ về thể xác và tinh thần, cuối cùng đã chết trong
tù năm 1955. Nhà sách Mai Lĩnh từ gia đình nổi tiếng ở Phúc Yên cuối
cùng cũng bị xóa sổ sau cách mạng.
Con cháu phiêu bạt khắp nơi. Chị Lương (chị tên là Hiền Lương vì ông
bố có thói quen đặt tên các con theo địa danh các tỉnh) ở Hải Phòng
cưới anh Tâm cũng con nhà tư sản. Họ học rất giỏi nhưng cuối cùng không
được vào đại học chỉ vì lý lịch, cho dù đã sửa sai, nhưng tiếng xấu để
lại không ai gột rửa. Nhân chuyện vượt biên những năm 1980 ở miền Bắc,
anh chị rủ nhau đi tìm bến bờ khác.
Hiện họ sống ở Canada. Hôm gặp ở Washington DC, anh Tâm chị Lương
nhắc mãi Blog Hiệu Minh. Người chị gái của chị Lương cũng vừa tới thăm
DC với con gái hiện đang ở bên Anh. Vướng chuyện lý lịch, họ phải bươn
chải suốt cuộc đời, bây giờ mới tạm ổn.
Mấy lời cuối
Viết những chuyện như trên có lẽ phải cần hàng ngàn cuốn sách. Cuộc
chiến thời Pháp, Nhật, Mỹ và sau này với Trung Quốc đã khiến máu chảy
thành sông ở mảnh đất nhỏ bé này. Nhưng máu do chính người Việt tạo ra
cũng không ít.
Thời thực dân, luật pháp nằm trong tay kẻ mạnh, sưu cao thuế nặng ở
quê, tội ác để lại không nhỏ. Vì thế khi cách mạng nổ ra, hàng chục
triệu người đi theo với niềm tin “Công bằng, bác ái, và dân chủ, người
cày có ruộng”, khỏi phải bàn cãi về vai trò của ĐCS. Tuy nhiên những gì
họ xử lý sau chiến thắng lẫy lừng mới là điều cần bàn.
Chị gái của chị Hiền Lương. Ảnh: HM
Sau 1954 là thế, nhưng sau 1975, Cải tạo công thương nghiệp cũng xóa
đi một thế hệ tinh hoa biết làm ăn, và hệ lụy rất lớn về lý lịch để lại
cho con cháu. Hàng triệu người bỏ tổ quốc ra đi. Nhiều người thành đạt
nơi xứ người nhưng không thể đóng góp cho quê hương vì nhiều lẽ mà trong
đó dư chấn của Cải cách ruộng đất mà họ cho là một trong những điều mất
mát lớn.
Bảo tàng Lịch sử Quốc gia ở Hà Nội vừa khai trương hôm 8/9 triển lãm
“Cải cách ruộng đất 1946-1957″ với mục đích “giúp công chúng tiếp cận
với những tài liệu, hiện vật gốc và có cách nhìn thực tiễn, khoa học,
khách quan về cuộc vận động cách mạng ruộng đất trong tiến trình lịch sử
dân tộc”. Rất có thể triển lãm còn sơ sài, nhưng dầu sao, xã hội đã cởi
mở và được quyền nói về những chuyện trong quá khứ.
Những bài học cải cách ruộng đất áp dụng một cách mù quáng từ Trung
Quốc và Liên Xô bị trả giá bằng xương máu dân tộc này. Phải chấm dứt sự
phụ thuộc vào ngoại bang kể cả ý thức hệ. Sự dốt nát không thể kéo qua
hai thế kỷ.
Triển lãm cũng là sự mở đầu cho sự kết thúc một trang sử bi tráng,
đầy máu và nước mắt. Lãnh đạo quốc gia có tầm, có tâm, cần bạch hóa sai
lầm quá khứ, lấy đó làm bài học cho hiện tại và hướng tới tương lai.
Đã đến lúc đất nước phải thay đổi, lãnh đạo phải thay đổi và mỗi
chúng ta phải thay đổi. Sự mù quáng về ý thức hệ sẽ đưa đến một cuộc cải
cách khác, máu đổ và thiệt hại mang tầm quốc gia, đau đớn kéo dài hàng
thế kỷ, mà một cậu bé 3-4 tuổi ở Trường Yên nhớ hằn sâu trong trí óc
tuổi thơ dù đã sau 60 năm.
