Lần đầu tiên tôi biết thế nào là cái ác
Ngô Minh
QTXM : Bạn đọc kinh mến. Bảo tàng lịch sử cách mạng ở Hà Nội vừa khai trương “Triển lãm về Cải cách ruộng đất”. Thiết nghĩ đây là nỗi đau lớn của cả dân tộc và mỗi gia đình. Triễn lãm càng thức dậy nỗi oan khiên xé trời của gia đình tôi và hàng chục vạn gia đình khác. QTXM cugnx xin làm riêng cuộc triễn lãm về CCRĐ của mình. Mời độc giả cùng chia sẻ.
Trở lại chuyện ba tôi. Ông coi tử vi , đoán vận hạn , biết
mình sắp bị nạn lớn vào tuổi 53 , nên ba rôi lặng lẽ lên xã xin đổi
tên bốn anh em tôi là Ngô Văn Thạnh, Ngô Văn Thường, Ngô Văn Cường, Ngô
Văn Cần ( ông là nhà nho, đặt tên con theo chữ nho, Thạnh-Thường-Cường Cần - tức là gia đình khả giả là nhờ lao động cường cần mà có ) thành Ngô Văn Khương, Ngô Văn Ninh, Ngô Văn Khôi, Ngô Văn Phục . Khương – Ninh- Khôi- Phục
– nghĩa là hai anh đầu phải vững vàng chắc chắn để hai em sau tựa vào
đó mà phục hồi danh dự gia đình. Tôi tên khai sinh là Ngô Văn Cường,
sau đổi là Ngô Văn Khôi . Khi đi học tôi học theo bọn trẻ trong làng
đổi thành Ngô Minh Khôi. 
Năm 1956 , quả nhiên ba tôi bị đại nạn thật. Ông bị nạn lúc 53 tuổi. Bốn chín chưa qua, năm ba đã tới.
Một buổi chiều, một tốp dân quân súng ông giương lê , mặt sát khí
đằng đằng đến nhà bắt trói giật khuỷ tay ba tôi và anh Khương dẫn đi
cùng với các ông Ngô Văn Thung, Ngô Văn Dung , Ngô Văn Toản ở xóm
Thượng Nam, là những người chẳng phải giàu có gì, nhưng tương đối có
của ăn của để và có chữ nhất làng. Sau này tôi mới hay họ bắt địa chủ
theo chỉ đạo của Đội Cải cách Trung ương theo tỷ lệ 5% dân số. Họ xô ba
tôi về phía trước. Ba vừa đứng thẳng lại để giữ thăng bằng họ lấy báng
súng thúc , quát nạt:” Thằng địa chủ cường hào ni, mày chống cự hả !”.
Tôi lúc đó mới bảy tuổi, không thể hiểu được tại sao ba tôi hiền lành
và đàng hoàng thế lại bỗng dưng tai ương ập đến khủng khiếp như vậy.
Anh Khương lúc đó mới 17 tuổi cũng bị bắt trói khuỷ tay dẫn đi. Họ bảo
là bắt bọn địa chủ cường hào ác bá theo Quốc Dân Đảng. Họ lấy luôn
tất các tấm ảnh ba tôi chụp đây đó và cả cái tráp đựng các tập giấy
bổi ghi chữ Hán của ông . Họ cho đó là tài liệu phản động Quốc Dân
Đảng. Sau này lớn lên tôi nghĩ đó có khi là những bài thơ ông sáng
tác. Từ đó đến nay gia đình tôi không có ảnh ông để thờ. Họ giam ba và
anh tôi trong một căn nhà tranh lụp xụp cuối xóm trong. Mỗi người bị
bắt họ giam một nơi. . Sau một thời gian họ tha cho anh Khương về . Có
lẽ vì anh lúc đó mới 17 tuổi, chưa đến tuổi vị thành niên.
Tôi đến thăm ba, thấy ba bị cùm cả hai chân, ngồi một chỗ không đứng
lên được. Ba nhìn tôi nước mắt lưng tròng. Ông quàng tay ôm tôi vào
lòng liền bị tên đội quát :” Đụ mạ, thằng địa chủ cường hào kia…”. Cái
cùm cùm ba tôi là một thanh ván gõ lên nước đỏ au, khoét hai lỗ thò bàn
chân vào được, rồi họ xẻ dọc, một phía đóng chốt, một phía bắt khoá.
Người ta làm ăn thì đói rách, ngu đần, nhưng nghĩ ra cách hại người thì
vô cùng giỏi. Người bị cùm phải mở được khoá mới co chân lại được. Tôi
đọc truyện Tàu nghe nói đến gông-cùm mà chưa hình dung ra nó như thế
nào. Đi bới cơm cho ba bị bắt, tôi mới biết hình thù cái cùm . Cùm là
thứ để xích chân, còn gông là thứ để xích cổ, dành cho người tù khi bị
giải đi . Một lần mạ tôi vắt cơm để tôi đi bới cho ba. Mạ dặn là trưa
đứng bóng mới đi . Nhưng tôi nhớ ba, muốn đi sớm. Thế là xách mo cơm
chạy. Đến cửa , người lính Đội đứng gác đỏ mặt dang tay quát :
- Mi đi mô ?
- Dạ con mang cơm cho ba?
- Đồ con địa chủ, chưa tới giờ . Đến để tiếp tế tài liệu cho bọn phản động cường hào hả ?
Nói rồi nó tung chân đá mo cơm trong tay tôi bay xuống cát. Những
hột cơm, những con cá mạ tôi kho bay tung toé trên cát. Tôi ôm mặt khóc
chạy về nhà sà vào lòng mạ. Thế là hai mạ con cùng khóc. Tôi không biết
thái độ ba tôi như thế nào khi ông ngồi trong chỗ giam nhìn ra sân
thấy cảnh con bị đá như thế. Chắc là ông đau lòng lắm.
Trong tuổi thơ tôi đó là lần đầu tiên tôi biết thế nào là cái ác,
thế nào là người ác. Không phải người ác làm sao lại thất nhân tâm đến
vậy ? Ký ức đó tạc vào tâm khảm, đến già cũng không phai. Mỗi lần nhớ
lại là nổi gai ốc. Ngôi nhà rường ba gian hai chái ba tôi đổ bao nhiêu
công sức, tiền của để làm bị Đội tháo dở, chia “quả thực” cho bần cố
nông. Người kèo, người cột, kẻ xuyên, trếng, rồi bàn khoa, cửa đố, rồi
đôi câu đối sơn son thếp vàng trên gỗ…, họ giành nhau từng tấm phản,
tháo ra vác chaỵ như vớ được vàng . Làng tôi nghèo, chỉ nhà tôi cùng vài
nhà nữa mới có sàn nhà bằng ván gỗ , còn cả làng là nhà gỗ dương lợp
cỏ rười, trong nhà toàn cát, nên cướp được tấm phản họ mừng lắm. Họ
tranh nhau xúc sạch cả rương thóc, gạo nhà tôi. Mạ tôi van lạy “ Lạy các
ông ác bà, Xin các ông các bà cho mạ con tui lại một ít cấu
(gạo) để sống…”, mà chẳng ai thèm nghe. Mấy thùng đựng muối họ cũng
khuân ra sân chia nhau vung vãi. Còn các loại nồi đồng, mâm đồng, thạp
đồng, mâm thau, chậu thau, bát sứ Giang Tây, rồi mấy bức hoành phi, câu
đối treo ở cột nhà.v.v… Cả bộ ngũ sự trên bàn thờ tiên tổ nhà tôi
hàng trăm bần cố nông xông vào cướp giật, tranh giành, đánh nhau chí
choé. Tay nào là rễ, chuỗi thì được chia nhiều thứ
hơn. Đội bắt mạ con tôi phải xuống ở nhà bếp . Hai chiếc thuyền lưới
thì bị tịch thu đưa cho bần cố nông đi biển . May họ không biết chữ ,
nên tủ sách ba tôi để lại họ chỉ vứt lung tung chỏng chơ đầy sân cát
để lấy cái kệ tủ , phá ra từng mảnh chia nhau. Sau khi họ đi rồi, mạ
tôi nhặt lên vuốt ve từng cuốn sách rồi xếp vào những cái thúng
rách…Hồi đó ba tôi mua sách nhiều lắm. Những Hồng Lâu Mộng, Rừng thẳm tuyết dày, Tam quốc diễn nghĩa… của Trung Quốc, những Dế mèn phiêu lưu ký của Tô Hoài, Vượt Côn Đảo của Phùng Quán, Người người lớp lớp của Trần Dần, Bỉ Vỏ của Nguyên Hồng, Đoạn Tuyệt của Nhất Linh, Tố Tâm của Hiàng Ngọc Phách, Bức Tranh Quê của Anh Thơ, Truyện Kiều , rồi những cuốn truyện thơ Phạm Tải Ngọc Hoa, Tống Trân Cúc Hoa.v.v..
Những sách đó ba tôi mua mỗi khi đi chơi Đồng Hới, hay đi họp lý trưởng
ở Huế. Nhìn cảnh đi tranh giành quả thực, tôi cứ nghĩ đến một lũ ăn
mày đói khát lâu năm đang vớ được cái ăn trên trời rơi xuống. Thật khốn
khổ cho những kiếp người ! Sau này hỏi các ông già trong làng tôi mới
biết, Đội trưởng Đôị Cải cách ruộng đất là do Trung ương cử về, không
qua tỉnh, huyện. Họ có toàn quyền giết ai, tha ai. Họ vẫy tay là con
gái nhà lành tối tối phải hiến thân cho họ. Đúng là trên Đội dưới Trời ,
không có ai to hơn.
Sau đó ba tôi bị dẫn đi hết nới này đến nơi khác đấu tố. Đội Cải cách
mở lớp “học tập”, dạy cho các“chuỗi rễ” cách chỉ tay vào mặt, cách tát,
cách giơ nắm đấm và từng câu đấu tố địa chủ để học thuộc. Người này
thì đấu tố nội dung này, người khác thì chửi bới nội dung khác. Tất cả
các câu hỏi và đấu tố đều được Ban Cải cách Trung ương soạn sẵn từ Hà
Nội. Những người đấu tố toàn lũ trẻ hai lăm bốn mươi tuổi. Các ông bà
già bảy tám chục , hiểu sự đời, thì nhìn ba tôi bị đấu tố là quay mặt
đi. Mà toàn bọn tố điêu, vu khống. Tôi không hiểu tại sao họ lại dạy
cho con người lấy chuyện điêu toa, dối trá, vu khống trắng trợn người
khác làm lẽ sống như thế ? Chuyện đấu tố địa chủ đã làm cho cuộc sống
làng quê ngàn đời bình yên, thân thuộc bỗng dưng bị tan tác, chia rẻ,
nghi kỵ, thù oán lẫn nhau . Cả làng tôi từ ngày có Đội bỗng tắt ngóm
tiếng cười đùa , tiếng hát. Cả làng như có tang. Đêm đêm gió nồm thổi
qua rặng dương liễu ù ù như ngoài chiến địa. Bọn con trai thì tố
“mày bóc lột tao”, “mày đánh đập tao”,” mày là thằng chó đẻ”… Con gái
thì tố “mày cho tao ăn cơm thiu thối”, “mày hiếp tao lần này lần khác”,
dù mặt mũi , thân hình họ không mảy may làm cho bất cứ người đàn ông xúc
động. Có đứa phụ nữ còn tốc váy lên vừa vỗ bôm bốp vào hĩm vừa chỉ
vào mặt ba tôi rủa :” Dòng họ nhà mày răng bằng cái l. của bà ! Trí ,
phú , cương , hào đào tận gốc, tróc tận rễ…”…Những người mà cả gia
đình họ hàng mấy chục năm sống nhờ vào thuyền lưới , cơm cá nhà tôi cũng
tố :” Mày bòn rút xương tuỷ nhà tao”, “tao nghèo là do mày “.v.v..Điêù
kỳ lạ là những đứa tố điêu, vu khống chẳng hề biết ngượng ngùng, xấu hổ
là gì. Họ tố điều gì ba tôi cũng bị Đội bắt phải cúi đầu xưng :“Dạ.
Thưa ông nông dân . Con biết”. Mỗi lần ba tôi im lặng không nói tức thì
báng súng thúc vào hông :” Đồ địa chủ ác bá, sao mày không đội ơn ông
nông dân đi con !”. Ba tôi khi bị dẫn đi gặp ai Đội cũng bắt phải cúi
đầu thưa “ Thưa ông , thưa bà nông dân”. Những ngày đó mạ con tôi chẳng
dám ra đường.
Sau năm tháng gông cùm, tra khảo, đấu tố, sáng ngày mùng 6 tháng 5
âm lịch năm 1956, họ đưa ba tôi ra đầu làng xử bắn. Có người chứng
kiến cuộc xử bắn “địa chủ” kể lại rằng : Đội bắt người đi chặt cây
tre to làm cọc chôn sâu xuống cát. Họ trói ba tôi vào cột, bịt mắt. Một
tiểu đội du kích cầm súng trường đứng cách mấy mét. Không có bản án tử
hình được công bố, không có bản luận tội. Phạm nhân không được tự bào
chữa, hay thuê luật sư bào chữa. Sau mười hai phát đạn nổ định tai, cha
tôi gục xuống. Máu tươi lênh láng cát làng. Lúc đó mạ con tôi ở nhà,
vì Đội cấm không cho ra nơi xử án. Nghe tiếng súng nổ, mạ tôi khóc nấc
lên, ngất lịm đi rồi bỗng khóc gào thật to, hai tay bới cào tay xuống
cát. “Ôi ông ơi, sao ông sống hiền hậu, nhân đức thế mà người ta nỡ
giết ông, ông ơi”, “Trời ơi sao trời lại sinh ra bọn quỷ mặt người độc
ác như thế, trời ơi , Trời có biết không ?” Hình như mạ tôi muốn gào
bới cho Trời Đất nghe thấy nỗi đau đớn oan khiên này. Sáng hôm sau thì
người chạy thư trên huyện đưa về cái lệnh ”dừng việc xử bắn địa chủ”.
Thế là mấy cụ bị bắt cùng ba tôi như hai ông Huyên, Hứa ( Ngô Văn
Thung, Ngô Văn Dung), ông anh con cô con cậu với tôi là Ngô Văn Toản
thoát án xử tử hình. Từ đó tôi đến trường với cái biệt danh: “con địa
chủ bị bắn trong CCRĐ”. Đội Cải cách bắn ba tôi xong họ bó vào mảnh
chiếu rách rồi chôn lấp sơ sài ở một góc đồi cát. Sau khi dừng chuyện
cải cách, bắn giết, mấy ông anh con bác và anh Khương mới đưa hài cốt
ba tôi về chôn ở cuối khu mộ của các cố tôi. Nghĩa là ba tôi chết
không có một mảnh ván quan tài, không có điếu văn, tang lễ, không có
trống kèn đánh thổi, không có con cháu khóc lóc tiễn đưa như tất cả
những đám tang ở làng tôi hồi ấy. Sao sô phận của ba tôi lại bi thảm đến
thế hỡ trời!. Sao lại có bọn người gọi là “cách mạng” mà lại giết hại
cả những người từng hết lòng ủng hộ sự nghiệp của mình như vậy ? Cho
đến tận bây giờ tôi vẫn không thể hiểu nổi.
Những ngày đó ai tiếp xúc với gia đình tôi đều sợ bị liên luỵ. Bà
con họ hàng nội thân nhà tôi như gia đình anh Thiểu, anh Hiểu, chỉ Hổ,
chị Hỷ… đêm đêm thường lén lút cho con cháu mang sang cho mạ tôi khi
năm ba lon gạo, khi vài củ khoai, khúc sắn, khi chục con cá nục. Phải
lén lút đợi khuya mới ném vào góc lều, vì Đội cấm. Lính của Đội canh
gác, rình mò ghê lắm. Ai mà tiếp tế cho địa chủ cường hào cũng là kẻ
thù của giai cấp, sẽ bị tiêu diệt, gia đình sẽ bị bắt ngay. Anh Ngô Tấn
Ninh, lúc đó 12 tuổi hỏi mạ:” Tại sao gia đình mình có tí thuyền lưới
hơn người, lại bị giết hở mạ ? Có phải họ ghen tức vì không được như
nhà mình ?”. Mạ bảo :” Đội thì biết gì mà ghen với tức. Đội muốn giết
ai thì giết, con nờ !”
Làng tôi có anh Hảo. bà con gọi là Hảo Điên. Do thất tình với một
người đẹp trong làng anh bị điên. Đêm ngủ , anh mơ gì đó , thế là bấu,
rựt đứt luôn con cu của mình, phải đi viện cấp cứu . Từ đó suốt ngày
anh cởi trưồng đi khoe con cu cụt khắp xóm Thượng Bắc, Thượng Nam, múa
hát và đái. Mỗi lần anh đái phải ba tiếng đồng hồ mới xong, vì lỗ đái
bị tịt. Theo tôi thì anh Hảo không hoàn toàn điên. Mỗi khi đi ngang
sau lưng lều tranh của mẹ con tôi bao giờ anh cũng cười khanh khách ,
rồi chửi lớn :” Tiên sư bọn ngu dốt, người giỏi bây giết thì ai bày
cho cách làm để có cái mà đút vào mồn hả !”.Anh vung tay chửi đi chửi
lại rồi lại cười hực hực. Chửi xong anh lại vắt chiếc quần nâu lên
vai, ngồi bệt bên lối đi đái tới chiều. Vì anh điên nên Đội Cải cách
chẳng làm gì được anh cả. Bảo đi đấu tố anh cũng chẳng đi.
Lại có anh tên là Chắc, một tay thơ phú vần vè, nói lối giỏi nhất
làng, khi vừa có lệnh “ngừng bắn địa chủ”, đã không còn đấu tố nữa ,
anh đi đường hát nghêu ngao mấy câu đồng dao tự anh ứng tác :Người giỏi thì giết / Thằng đần lên ông / Rồi thì bốc cứt / Mà ăn ơi làng… / Người giàu thì giết / Thằng bần thì nuôi / Rồi thì chết đói / Cả làng mất thôi…/ Người giaù giết hết / Cả nước bần hàn / Đời chi lạ rứa / Ơi giống Lạc Hồng…
Cũng phải nói thêm điều này: Đáng lẽ diệt được địa
chủ cường hào rồi, ruộng đất, thuyền lưới về tay nông dân rồi thì họ
sẽ no đủ hoặc giàu có lên mới phải chứ. Nhưng không . Tất cả những
người đã hăng hái đấu tố, được chia nhiều quả thực từ gia đình tôi ,
sau đó họ không giàu lên mà cứ nghèo dần đi. Nghèo quá phải mang
mấy thứ quả thực Đội chia cho đi chợ bán kiến tiền đong gạo nấu cháo
ăn qua ngày. Nghèo đến độ chỉ năm sau họ lại đến nhà xin mạ tôi từng
lon gạo. Thuyền lưới nhà tôi bị tịch thu đưa cho bần cố nông, nhưng họ
không biết quản lý, không có vốn để sữa chữa, đại tu, không tiền để mua
lưới mới rồi thuyền trở thành củi mục , lưới thành tả rách từ bao giờ
không ai biết nữa. Thế là Cải cách ruộng đất bị biến thành cuộc sát
phạt những trí thức, người giàu có, chứ chẳng có ý nghĩa “người cày có
ruộng” gì cả !. Sau này đọc sách báo, tôi mới biết cuộc sát phạt này
bắt nguồn từ tư tưởng “đấu tranh giai cấp” của Quốc Tế Ba do Stalin chi
phối. Sau chiến thắng phát xít Đức trong Chiến tranh thế giới thứ II,
Stalin đã ra lệnh giết hại hoặc bắt đi đày tận Xibêri cho đến chết
hàng chục vạn trí thức ưu tú của Nga vì ông nghi ngờ trí thức luôn đối
lập, không theo đường lối đấu tranh giai cấp của mình. Rồi đến Mao
Trạch Đông ở Trung Quốc với hàng chục cuộc thanh trừng như “Cải cách
ruộng đất”, “chống phái hữu” rồi “Cách mạng văn hoá” đẫm máu và nước
mắt. Hàng mấy chục triệu trí thức Trung Quốc bị giết, bị đưa đi cải tạo
lao động rồi chết dần chết mòn ở các vùng nông thôn hẻo lánh. Tư tưởng
độc tài này phát triển cực điểm ở Cămpuchia khi Đảng gọi là Cộng sản
của tên đồ tể Ponpot lên nắm chính quyền sau năm 1975. Hơn hai triệu trí
thức, người dân thành thị Cămphuchia đã bị tàn sát thảm khốc bằng cuốc,
xẻng, dao rựa đập vào đầu, tạo nên những cánh đồng chết, những hồ chôn
người tập thể. Thật khủng khiếp. Ở nước ta bà Nguyễn Thị Năm ở Thái
Nguyên là “địa chủ” bị xử bắn đầu tiên năm 1953. Bà Năm là một địa chủ
giàu có nhưng vô cùng yêu nước. Bà đã giúp đỡ cách mạng nhiều tiền
,vàng. Bà nuôi trong nhà rất nhiều cán bộ là lãnh tụ của Việt Minh. Rứa
mà Đội Cải cách đem bà Năm ra xử bắn. Chủ tịch Hồ Chí Minh can :” Chẳng
lẽ cách mạng ruộng đất lại mở đầu bằng việc giết một phụ nữ, lại là
người đã giúp đỡ cách mạng ?” . Đội lĩnh ý Cụ Hồ, mang hỏi các ông cố
vấn Tàu. Cố vấn phán :” Giết nhầm còn hơn bỏ sót”. Thế là bà Năm bị tử
hình. Câu chuyện này tôi đã nghe nhiều người kể , và mới đây đã được
nhà văn Nguyễn Khắc Phê đã viết ở trong tiểu thuyết Biết đâu địa ngục thiên đường
vừa xuất bản của ông. May mà Cụ Hồ và Đảng đã phát hiện ra sai lầm, ra
lệnh dừng việc đấu tố bắn giết địa chủ đang làm tan nát nông thôn . Sau
đó tiến hành mấy đợt sửa sai. Sửa sai cũng chỉ hô hào, rồi đổi thành
phần là địa chủ xuống trung nông, chứ nhà cửa, tài
sản, danh dự chẳng ai trả lại cho ba mạ tôi cả. Phải nói rằng, ba năm
CCRĐ, nông thôn miền Bắc đã mất đi hàng vạn người giỏi : lao động giỏi ,
kinh doanh giỏi, học hành giỏi, là chỗ dựa vững chắc cho cuộc mưu
sinh của bà con nông dân ở các làng quê. Vì cả miền Bắc lúc đó có
hàng vạn làng, mà mỗi làng như làng Thượng Luật quê tôi có tới 4 người
bị quy là địa chủ , bị bắt giam cầm và đấu tố đều là người giỏi, trí
thức của làng. Nếu không dừng việc đấu tố, mà cứ nghe theo lời các cô
vấn , chắc chắn nông thôn miền Bắc sẽ hàng vạn người làm ăn giỏi bị
giết. Cầu mong Trời Phật làm sao trên đất nước thân yêu này không sinh
ra bọn Đội quyền cao hơn Trời ấy một lần nữa !
Điều tâm linh nữa là tất cả những người du kích đã cầm súng bắn vào
ba tôi trong cuộc xử án hôm đó, sau này hầu hết đều chết vì bị bom
đạn chiến tranh. Có người bị chết cả nhà một lúc. Có người sống đến hoà
bình lại chết vì cá mập trên biển. Hương hồn ba tôi nhân hậu, thương
người chắc là ông không bao giờ trả thù ai. Nhưng lưới trời lồng lộng.
Những kẻ ác không bao giờ thoát khỏi lưới trời trừng phạt. Người ta
gọi đó là “quả báo” hay “ác giả ác báo”. Trong số những người du kích
cầm súng xử bắn ba tôi thời đó, có một người còn sống đến hôm nay, lại
trở thành su gia với gia đình anh Ngô Tấn Nình. Hai bên gả con cho nhau
và sống hoà thuận, sinh cháu ngoan hiền vui vẻ. Có giỗ chạp gì hai nhà
lại đến cùng nhau. Có lẽ lúc đó ông ta đã bắn không trúng hoặc chỉa
súng bắn lên trời chăng ? Điều đó minh chứng rằng, anh em chũng tôi
không hề lấy việc đau thương mất mát của gia đình làm thù oán. Nhưng
cuộc sống bao giờ cũng có quy luật của nó : Ở hiền gặp lành ! Đó là
điều mạ tôi thường dạy anh em tôi mỗi tối.
Những tháng ngày khổ đau buồn bã đó, đêm về mạ tôi thường mời anh
Yêng , một người có giọng ngâm thơ rất tốt vào nhà cùng anh Khương đọc Truyện Kiều, truyện thơ Phạm Tải Ngọc Hoa, Tống Trân Cức Hoa hay Lục Vân Tiên
cho mạ nghe. Mạ vừa nghe thơ vừa bỏm bẻm nhai tââù. Dường như thơ đã
an ủi chia sẻ với mạ những tang thương gia đình. Nhưng lúc đó tôi
luôn ngồi bên mạ. Những âm điệu buồn của giọng ngâm thơ của anh Yêng đã
ngấm vào tâm hồn tôi từ bao giờ…
