Trần Huy Liệu
Nhưng mình không dự hội nghị, mà đi dự cuộc đấu địa chủ Nguyễn Văn
Bính tức Tổng Bính tại xã Dân Chủ… Theo lối rẽ vào xã Trung Thần, đã
thấy từng tốp người từ các ngả đường kéo đến…, trong đó có cả những bà
bồng bế con thơ… đôi người đàn bà mặc quần mới. Lũ trẻ con giành nhau
chạy trước. Một thanh niên leo lên cây me vệ đường rung cây cho quả rơi
xuống để mọi người nhặt… Mình có ấn tượng như đi xem hội ở vùng quê. Họ
không nói chuyện gì về đối tượng sắp đem tranh đấu cả.
Vào một nhà tập hợp. Những ủy viên chấp hành nông hội xã và cán bộ
đội công tác đương tíu tít về những công việc tổ chức. Ban tiếp tế nấu
từng chảo cơm, bày từng dãy mâm cơm cho những “tân khách”, ai muốn ăn
thì ghi tên vào với giá tiền 3.000 đồng một bữa. Mình mặc dầu đã mang
cơm nếp đi theo cũng ngồi vào ăn. Dọc đường đi đến trường sở ở trong
rừng, có dân quân du kích và công an xã vác súng đi lại canh gác. Từng
chòm người ngồi xúm xít dưới gốc cây hay trong một chiếc nhà trống. Một
chị phụ nữ bán xôi và bánh khúc tha hồ đắt hàng. Nhưng cho mãi đến gần
11 giờ, cuộc đấu mới bắt đầu. Vì thôn nọ phải chờ thôn kia, xóm nọ phải
chờ xóm kia. Có người đi từ sáng sớm, chưa kịp ăn cơm. Có người gần trưa
mới tới. Ban tổ chức đã không giao trách nhiệm chặt chẽ những người phụ
trách các khu vực hướng dẫn quần chúng đến cho được đúng giờ hay ít
nhất là không chậm trễ quá. Mình cố ý ngồi lẫn vào từng đám quần chúng
để nghe ngóng dư luận, nhưng không thấy gì. Một anh bạn hỏi người ngồi
bên thì y nói: “Tôi đối với ông ấy (chỉ địa chủ Tổng Bính) cũng không có
chuyện gì”. Ban tổ chức đi gọi người nào có “vấn đề” với địa chủ thì
vào trước. Một số lững thững đi vào. Có người không chịu vào trước, nói:
“Tôi có ít thôi, để nói vào cuối cùng”. Nhưng có ai biết được người tố
cuối cùng sẽ là ai? Trường sở tranh đấu tại một khu rừng thưa, gần cánh
đồng, bên một cái đình. Không có hầm hố tránh máy bay gì cả. Cũng may
trời nắng ráo. Mưa thì sẽ ra sao? Ngoài lá quốc kỳ và ảnh Hồ Chủ tịch,
những khẩu hiệu “Hồ Chủ tịch muôn năm”, “Đảng Lao động Việt Nam muôn
năm”, “Triệt để giảm tô, kể cả thoái tô. Thực hiện giảm tức, phát triển
sản xuất. Thực hành tiết kiệm” và một chiếc băng dài đề “Đả đảo và trừng
trị xứng đáng tên địa chủ cường hào gian ác Nguyễn Văn Bính”. Mình nhận
thấy không có một khẩu hiệu phản đế nào. Một thói quen trong lúc này là
người ta mải nhìn vào địa chủ phong kiến mà quên kẻ thù đương phải
tranh đấu bằng vũ trang là đế quốc Pháp và can thiệp Mỹ. Trước mấy chiếc
bàn để dành cho chủ tịch đoàn và ban thư ký, một chiếc bục kê lên cho
địa chủ quỳ và đằng sau có những biển quy định chỗ ngồi: “địa chủ ngoan
cố”, “địa chủ đã thanh toán”, “phú nông nói láo”, “phú nông chưa thành
khẩn” và “những người phú nông”. Số quần chúng đến dự độ 700 trở lại. Có
cả một số bộ đội và nhân viên cơ quan ở gần. Ban điện ảnh Nha Thông tin
có đến quay phim. Theo lời căn dặn của chủ tịch đoàn, thì, khi máy quay
phim kêu sè sè, mọi người không nên nhìn vào, mà phải “căm thù địa
chủ”. Lễ khai mạc bắt đầu. Trên ghế chủ tịch đoàn là ban chấp hành nông
hội, nghĩa là bần, cố, trung nông. Có cả một phụ nữ và một thương binh.
Phát ngôn nhân của chủ tịch đoàn cũng dõng dạc mạnh bạo, không kể vô số
những sai lầm về danh từ cũng như về văn phạm. Nhưng những lời tuyên bố
đầu tiên đã lộn xộn giữa phú nông và địa chủ. Người ta không nói ngay
đến địa chủ thủ phạm, mà đã kể đến từng “tên” phú nông thuộc các loại,
do du kích áp giải “mời” đến hội trường. Chủ tịch truyền lệnh cho cử tọa
hễ thấy địa chủ vào thì hô đả đảo. Một việc làm không cần đến mệnh
lệnh. Đến lượt địa chủ vào. Hai tay bị trói quặt ra sau, nhưng vẫn phải
bò từ ngoài vào, đeo bên mình những gói quần áo. Ngoài tiếng hô đả đảo,
những người ngồi gần lối y vào cũng với tay ra đánh tát tơi bời. Không
đợi để quỳ lên bục, một người đã túm lấy tóc mà “tố”. Trận vũ bão bắt
đầu.
Mình đã đọc hồ sơ của B., biết rõ tội ác của B. B. trước làm lý
trưởng rồi phó tổng hồi Pháp thuộc. Sau Cách mạng tháng Tám, B. làm chủ
tịch Uỷ ban Hành chính Kháng chiến xã rồi UBHCKC huyện. B. cũng là đảng
viên cộng sản đầu tiên ở đây. Một số người vào tố đầu tiên buộc tội B.
đã làm tay sai cho Cung Đình Vận, tuần phủ Thái Nguyên ngày trước, để
lùng bắt Việt Minh và đồng chí Chu Văn Tấn.
Tuy vậy, ngoài một người ra, hầu hết những người khác đều không đem
được ra những bằng chứng cụ thể. Có người không nói được rõ cả việc xảy
ra ở đâu ngày tháng nào. Kết quả là B. chỉ nhận sau cuộc Nhật đảo chính
Pháp, có nhiều trộm cướp xảy ra, mình làm tổng lý phải đem lính dõng và
tuần phiên đi canh gác, thế thôi. Đến lượt tố các vấn đề kinh tế. Một
điểm đáng chú ý là trong khi đấu tố địa chủ mà không nổi bật lên cái gì
là chiếm đoạt ruộng đất hay tô tức. Người ta chỉ len vào những việc phụ
khác như ăn hối lộ, quỵt tiền công, tham ô, đánh người… Có một số người
mà phần nhiều là phụ nữ tố tên B. bằng một giọng kể lể tự nhiên thì được
công chúng nghe rõ ràng và thấm thía. Một bà đau xót vì chồng bị B.
đánh 3 cái ba toong và khi B. vào nhà bà sục bắt cán bộ thời bí mật, cán
bộ chạy làm vỡ một rổ bát để nhà bà không có cái bát mà ăn. Một chị ở
giơ cái chân khấp khểnh vì bị sâu quảng để truy nguyên vì B. mà què
chân. Một anh ở khác tố cáo vì B. không cấp thẻ thuế thân trong thời
Pháp thuộc nên không đi đâu được. Tuy vậy, có bà kể lể vì bị quỵt 3 nồi
thóc, đi tới kết quả là con ốm bị chết để kết luận bằng câu: “Vậy mày có
trả tao 3 nồi thóc không?”. Cũng một bà khác có anh ở cho B. ốm chết,
rồi cũng suy luận theo kiểu trên để đi tới đòi mấy nồi thóc tiền công.
Một chị chấp hành nông hội, ngồi ghế chủ tịch đoàn là chị Bân đã tố B.
cướp một con trâu với tinh thần căm tức dào dạt, nhưng chị vừa nói vừa
vỗ tay xỉa xói vào mặt B. khiến mình có cảm tưởng như nghe cuộc cãi nhau
của một mụ bán hàng chua ngoa ở chợ Đồng Xuân.
Ngoài ra, không thiếu những điều vô lý đến phì cười Có người tố B.
đã quyên tiền của mình để đóng cho Việt Minh trước cuộc Cách mạng tháng
Tám mà không nói rõ B. đe dọa nếu không quyên thì sẽ bị giết. Có người
tố B. đã làm chết hai du kích chỉ vì B. đã phái đi bố trí trong khi quân
Pháp tiến lên Thái Nguyên năm 1947. Có người còn tố B. đã làm thịt lợn
đãi du kích mà con lợn đó là lợn nhà của B. Một anh tự xưng là bộ đội
Anh Bắc trước cuộc cách mạng trong khi tố B. đã không quên “quảng cáo”
cho B. là B. đã đốt bằng sắc của thời Pháp thuộc. Một anh phu phà nhắc
lại chuyện năm xưa đã bị B. đánh một cái tát vì té nước vào quần B. rồi
cứ sừng sộ mãi: “Mày có phải là cán bộ không?”. Nhiều người tố giác B.
đã thừa cơ ăn cắp vải, đồng hồ, súng lục… khi quân ta đánh chiếm Thái
Nguyên tháng 8-1945. Rồi sau khi nghe B. phân trần, người ta vẫn cứ truy
mãi: “Thế còn đạn mày lấy ở đâu?”. Cuộc tranh đấu càng kéo dài, những
vấn đề đem ra tố càng trở nên lung tung, tản mạn. Một chị phụ nữ là y tá
của một cơ quan cũng lăng xăng chạy vào hỏi chiếc bút Pắc-ke bị mất năm
trước khi cơ quan còn đóng ở nhà B. Một người khác kể tội B. khi dạy
học đã dùng thước đánh mình. Nói tóm lại, người ta không còn thấy gì là
tính chất giai cấp đấu tranh của nông dân chống địa chủ nữa.
Nếu mình hôm ấy chỉ là một người xa lạ đến dự thì sẽ không biết B.
có phải là địa chủ cường hào gian ác không và vì sao phải đem ra đấu tố?
Khuyết điểm là chủ tịch đoàn, trước khi đem tố, không giới thiệu tóm
tắt những tội trạng của y rồi mọi người đem bằng cớ ra để chứng thực.
Những phần tử cốt cán đem ra tố, đã bị bồi dưỡng theo một kiểu cách sai
lệch đến lố bịch. Đại đế anh nào chạy ra cũng đầu tiên vỗ ngực bằng một
câu hỏi: “Mày có biết tao là ai không?” và “Mày đã dựa vào thế lực
nào?”, “Đéo mẹ tiên sư mày, không nhận tao đánh bỏ mẹ bây giờ”… bằng
những cử chỉ hùng hổ và quát tháo om sòm, lại không có lý lẽ gì cũng như
không đem được ra chứng cứ. Ngu ngốc đến nỗi khi nhắc đến những việc
làm thời Pháp thuộc của B, rồi hỏi: “Mày đã dựa vào thế lực nào?”, là có
ý chỉ vào thế lực đế quốc cái đó đã đành. Tới khi hỏi những việc làm
của B. bằng danh nghĩa chính quyền của ta, cũng cứ gạn hỏi: “Mày đã dựa
vào thế lực nào?”. Và nếu quên hỏi câu này thì lại có người nhắc hỏi. Đã
thế, không cho “phạm nhân” được trả lời, vì trả lời tức là “ngoan cố”.
Những tiếng quát tháo: “Mày còn chối tao đánh bỏ mẹ bây giờ” và những
tiếng hò hét của công chúng ở ngoài: “Không cho nó nói”, “Không cho nó
phân trần” chỉ tỏ ra những hèn kém, yếu ớt không tin được vào lý lẽ của
mình. Sau khi chủ tịch đoàn đọc bản cáo trạng, mình phải lấy làm ngạc
nhiên là cuộc tố đã không nêu ra được tội trạng của B. Chẳng những thế,
người ta bắt tội nhân phải quỳ trên sàn gỗ tính ra từ 11 giờ đến 4 giở
rưỡi chiều. Mỗi khi tội nhân run rẩy gục xuống thì những tiếng thét từ
xung quanh lại vang lên: “Quỳ cao lên!”. Anh du kích đứng sau lưng thỉnh
thoảng lại dọi một báng súng mỗi khi thấy phạm nhân quỳ thấp xuống,
nghĩa là đặt đít vào hai gót chân. Có lúc chủ tịch đoàn ra lệnh cho B.
được ngồi xuống một tí thì người tố và quần chúng lại bắt quỳ cao lên.
Ngoài hình phạt bắt quỳ thường xuyên, người ta đã đánh đập tội nhân rất
tàn nhẫn. Mỗi người ra tố, theo thói quen và bắt chước lẫn nhau, đều nắm
tóc tội nhân để giật hỏi. Sau mấy câu hỏi không đi đến đâu, người tố
thấy mình trơ trẽn nên phải kết thúc bằng một cái tát để xuống đài. Có
người đã thoi vào mang tai tội nhân. Có người đã đá phốc lên bụng. Trong
khi ấy, chủ tịch đoàn hay một vài người ở ngoài chỉ khuyên bằng một câu
nhè nhẹ “Không cần đánh nó!” hay “Đánh nó thêm bẩn tay!”. Trước mắt
mình đã có một ấn tượng rất xấu: một anh, cứ cách năm, mười phút lại lên
nắm tóc tội nhân hay xen vào cuộc đấu tố của người khác để hỏi một vài
câu trống rỗng, rồi theo đó một cái tát. Mình không thể thấy được ở y
một căm thù giai cấp mà chỉ thấy ở y một hèn nhát của một kẻ đánh hôi
trong trận đòn hội chợ. Mình còn thấy ở y, cũng như một số khác trong
khi đánh đập tội nhân còn có ý biểu dương tinh thần trước mặt cán bộ.
Cũng hôm nay, mình còn thấy hai đứa trẻ con trong đám quần chúng cốt cán
cũng luôn chạy ra bắt địa chủ phải quỳ cao và túm tóc đánh tát theo
kiểu này. Họ hiểu lầm hai chữ “đấu lực” bằng cách dùng nhục hình vô nhân
đạo. Họ không biết sức mạnh của giai cấp không phải đánh hôi một cách
hèn nhát, có tính chất báo thù cá nhân. Hiện tượng xấu xa này còn do ở
những cán bộ của chúng ta, trong khi huấn luyện trong lớp cũng như nói
ngoài quần chúng, là: “Kỷ luật thì cấm đánh ẩu, giết ẩu, nhưng nếu nông
dân người ta căm thù quá độ mà đánh tát một vài cái thì cũng không sao”.
Câu nói này đã trở nên như một châm ngôn. Nó gợi bảo quần chúng là có
thể đánh một vài cái được, miễn là đừng đánh chết. Rồi đó, những kẻ lưu
manh đã thừa cơ đánh để trả thù hay đánh để chơi, đánh cho thích. Mình
thật không muốn thấy nhục hình khôn nạn còn diễn ra dưới chính quyền dân
chủ nhân dân này!
Hôm ấy, còn diễn ra một cảnh tượng nữa là người trong gia đình tên
B. cũng được áp giải ra hội trường. Trong đó có một bà cụ già khọm, mẹ
của B, và một đứa trẻ độ 3, 4 tháng nằm trên bàn tay vợ của B. Chủ tịch
đoàn gọi vợ B. lên khuyên chồng thú nhận tội lỗi. Cảnh này chỉ gây cho
công chúng rủ lòng thương những kẻ mặc dầu đã sống vào bóc lột và áp bức
đương bị trả thù!
Sau trận đấu, chủ tịch đọc bản cáo trạng và cho phép B. được ngồi
nghe. Đến lượt cho nói, B. phân trần là trước kia làm tổng lý thì sự áp
bức bóc lột nông dân là điều không tránh khỏi. Nhưng sau khi giác ngộ
thì B. đã thấy rõ cuộc cách mạng của ta là đánh đổ phong kiến và đế
quốc, làm cách mạng ruộng đất. Trên con đường tiến của Liên Xô vĩ đại,
B. không dại gì đi vào con đường chết. Từ sau Cách mạng tháng Tám, B. đã
tích cực phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân. Nếu có những việc lặt vặt
xảy ra, thì nó chỉ là bột phát, không chủ ý. Nếu nhân dân giết y thì y
chịu, chớ y không chịu nhận là phản cách mạng, mưu bắt cán bộ. B. nói có
thực không, đó là một chuyện. Điều đáng ghi ở đây là cuộc đấu hôm nay
đã không đạt được mục đích yêu cầu và không làm cho B. khuất phục. Tuy
vậy B. vẫn phải ký vào bản cáo trạng kể trên.
*
Đến lượt Phùng Thái Ký, một Hoa kiều địa chủ kiêm công thương
nghiệp. Từ sáng, Phùng vẫn ngồi dưới tấm biển đề “địa chủ ngoan cố”.
Thực ra Phùng không phải mục tiêu định đem đấu hôm nay. Nhưng chủ tịch
đoàn vừa gọi ra chất vấn, Phùng nói líu tíu khó hiểu, thì mấy nông dân
Hoa kiều đã ồ lại thoi đánh túi bụi con của Phùng. Đến đây thì trật tự
bị mất hẳn. Chủ tịch đoàn bị động.
Cuộc chất vấn trở thành cuộc đấu. Những việc đem ra tố đều thuộc về
hiềm thù cá nhân, xích mích xóm giềng giữa một số Hoa kiều, không có gì
là tính chất của nông dân đấu địa chủ. Hầu hết mọi người lại chỉ nhằm
vào thằng con của Phùng, một thanh niên ngỗ ngược. Khác với Nguyễn Văn
Bính, thằng con của Phùng không thể quỳ cho người ta đánh, mà lăn ra
khóc hu hu. Cuối cùng, hai bố con Phùng cũng phải ký vào bản cáo trạng,
nhận bồi thường cho nông dân.
*
Ngoài hai địa chủ, đến lượt một số phú nông. Từ sáng, một số phú nông đã phải ngồi theo từng loại.
Khi mà cuộc đấu tố B. đến lúc quyết liệt nhất thì chủ tịch đoàn
truyền lệnh cho đem những “phú nông” chưa chịu thanh toán ra một chỗ bắt
phải nhận bồi thường cho nông dân. Mà ai cũng thấy rõ là một hình thức
uy hiếp phú nông rõ rệt, vượt quá phạm vi “trung lập phú nông” theo sách
lược của Đảng.
*
Sau cùng là những lời tuyên bố không phải của chủ tịch đoàn, mà của
anh NQC, trưởng đội công tác xã Dân Chủ. Anh hoan hô cuộc thắng lợi của
nông dân và nhắc nhở về việc củng cố nông hội.
Nhưng cái điệu lệch của cán bộ là chỉ nhắc đến Hồ Chủ tịch, đến
Đảng, mà không nói đến chính quyền dân chủ nhân dân. Những khẩu hiệu hô
trước khi mít tinh giải tán cũng thiếu hẳn khẩu hiệu chống đế quốc.
*
4 giờ rưỡi, mít tinh giải tán, mình ra về trong đám quần chúng,
nhưng không nhặt được một dư luận nào thêm. Nhọc mệt. Bực bội. Một vài
ấn tượng xấu trong cuộc mít tinh vẫn ám ảnh trong đầu mình.
Cuộc đấu tố thí điểm địa chủ Nguyễn Thị Năm tức Cát Hanh Long ở hai xã Đồng Bẩm và Dân Chủ ngày 22-5-1953
Số người tới dự độ 1 vạn trở lại, ngồi chen chúc trong một khu đất
dưới lùm cây hai bên là núi. Hôm nay nắng nhiều, ánh mặt trời rọi vào
khiến nhiều người phải cầm cành cây vừa che cho đỡ nắng, vừa để ngụy
trang chống máy bay. Nhưng làm thế thì hàng trước sẽ che lấp hàng sau,
không nhìn thấy gì, nên kết cục là phải bỏ cành lá đi và khi nắng quá
thì dồn người sang hai bên…
Hôm nay cũng như hôm trước, chủ tịch đoàn lại phạm một khuyết điểm
là ra lệnh cho quần chúng hễ thấy địa chủ vào là đả đảo kịch liệt. Một
việc làm thừa! Nguyễn Thị Năm và hai con Hanh, Công cùng đầy tớ là đội
Hàm, Chính, Chiêu vào. Quần chúng hô đả đảo vang dậy và đòi phải đứng
lên cao quay mặt tứ phía cho ai nấy đều trông thấy mặt để đả đảo. Chủ
tịch đoàn giới thiệu từng tên với một tràng lý lịch tư pháp mà không nêu
tội ác. Tuy vậy quần chúng cũng chấm dứt từng đứa bằng một làn sóng đả
đảo. Quần chúng ghét nhất là đội Hàm, vì tội ác đã đành, mà còn vì đôi
mắt đầy khiêu khích. Nhiều người hô bắt nó phải cúi mặt xuống.
Rút kinh nghiệm lần trước, chủ tịch đoàn tuyên bố đề nghị quần chúng
phải giữ vững trật tự và không cần đánh đập tội nhân hay bắt quỳ, bò.
Bọn mẹ con và tay sai địa chủ được ngồi trên một cái bục dưới gốc cây.
Quần chúng lần lượt vào tố, từ loại vấn đề kinh tế đến chính trị và sau
hết là chống chính sách chính phủ và nói xấu cán bộ. Những người đấu tố
hôm nay cũng có một phong độ và một nghệ thuật khác hôm đấu Tổng Bính.
Những tiếng hò hét “Mày có biết tao là ai không?”, “Mày dựa vào thế lực
nào?” kèm theo cái tát để xuống đài không còn nữa. Những người tố được
quần chúng cảm động và tán thưởng nhiều nhất là bà Sâm, chị Đăng và anh
Cò. Bà Sâm, với một giọng gợi cảm, kể lể vì Thị Năm mà mình phải suốt
đời cô độc, có người rơi nước mắt. Nhưng sự thực, nội dung câu chuyện
không có gì. Chị Đăng, một người ở với Thị Năm lâu ngày, tố lên rất
nhiều sự việc bí mật và chi tiết. Nhưng, với một giọng lưu loát quen
thuộc, chị trở nên một tay “tố nghề” và ít làm cho ai cảm động.
Còn anh Cò, một người thiểu số đã bị Hoàng Công, con Thị Năm, bắt vì
có tài liệu Việt Minh, trước cuộc Cách mạng tháng Tám, bị tra tấn rất
dã man, rồi trốn thoát trước giờ Công định lấy đầu nộp cho Cung Đình
Vận. Bằng một giọng chân thành đến ngây ngô, anh đã làm cho Công không
chối cãi được nửa lời.
…
Cũng có không ít những người nói không đạt ý, không rõ việc. Bà Minh
nói việc chẩn bần tại đồn điền Đồng Bẩm năm 1945 đã làm bao nhiêu người
chết đói, rồi kết luận bằng những câu: “Mày đừng nhận là chủ đồn điền
có được không?”, “Mày chỉ có hình thức thôi” và “Mày nói nhân nghĩa mà
mày không nhân nghĩa gì cả” khiến người nghe không hiểu tội Thị Năm ở
đâu? Sự thực thì hồi ấy dân chết đói nhiều quá, bọn thống trị Pháp, Nhật
muốn che lấp tội ác của chúng, bắt các chủ đồn điền phải hàng ngày xuất
ra một số gạo phát chẩn cho dân. Thị Năm đã bớt và khai man số gạo này,
nghĩa là ăn cắp số gạo mà dân đói đáng được hưởng để chết đói thêm. Ông
Giồng tố cáo Thị Năm đã cướp gánh cỏ của ông cho ngựa nó ăn và giỏ củ
mài làm cho cả nhà nhịn đói. Câu chuyện của ông đã được một văn nghệ sĩ
làm thành một bài thơ tràng thiên rất cảm động Nhưng hôm nay, ông đã
thuật lại một cách nhạt nhẽo. Con gái ông Giồng, hơn mười tuổi, đáng nhẽ
cứ kể rành rọt cảnh đói rét của nhà mình phải chịu vì sự bóc lột của
Thị Năm, nhưng nó lại nói bằng một giọng “bà cự” nên nhiều người không
cảm động, mà lại phát ghét. Chị Lý, con nuôi của Thị Năm, được Thị Năm
trang điểm cho để định gả cho một võ quan Nhật. Nhưng sau khi biết chị
chỉ là thân phận tôi đòi, không có tiền của gì thì tên Nhật lại không
lấy và chị lại bị Thị Năm bắt lột trả lại quần áo, trở lại thân tàn ma
dại như trước. Chị vừa nói vừa khóc. Nhưng không ai rõ chị nói gì.
…
Tuy vậy, trong đám người tố, vẫn còn sót lại một ít những phong thái
cũ. Câu hỏi “Mày có biết tao là ai không?” đã được chủ tịch đoàn ngắt
đi bằng câu: “Cứ việc tố không cần bắt nó trả lời”. Một vài cái tát vẫn
còn diễn ra. Trong khi tố tên Công, nhiều người hỏi những câu vô ý thức:
“Mày có xứng đáng là cách mạng không?”, “Mày nói mày là cách mạng mà
như thế à?”. Một người ở Phúc Trừu tố cáo Thị Năm về tội chiếm đoạt
ruộng đất khẩn hoang của nông dân và cơi thùng thóc lên để thu thóc, rồi
kết luận “Như thế mày có xứng đáng là địa chủ không?”. Một người khác
tố Thị Năm, đội Hàm và Lý Nguyên Lập bảo an đoàn ở Phúc Trừu bắt nông
dân gác và đánh đập tàn nhẫn, cũng để đi tới kết luận: “Mày là con chó!
Chứ không phải địa chủ?”.
Một tá điền tố Thị Năm lấy ruộng của mình đương làm bán cho người
khác vì mình không có tiền mua, bằng câu: “Lấy tiền ở mả bố mày mà mua
à?”. Nhiều người vẫn gắn vào hai chữ “tiến bộ”: “Mày nói mày tiến bộ mà
như thế à?” Đi xa hơn nữa, có người nói Thị Năm lập quán Bông Lau ở thị
xã Thái Nguyên để đón gián điệp trong khi ai cũng biết đó là cơ quan
sinh lợi của hội Phụ nữ liên hiệp tỉnh Thái Nguyên.
Về phía quần chúng, thì, khi nghe người tố không chịu bình tĩnh lắng
nghe cho rõ sự việc cũng như luận điệu tố cáo, cứ việc “đả đảo” bừa đi.
Nhiều lúc ầm ĩ quá làm không nghe gì được. Một người trong chủ tịch
đoàn cũng phạm một lỗi quá nặng. Trong khi quần chúng đòi đem bày ổ thủ
phạm ra ngồi ngoài nắng, lại trả lời: “Đem ra ngoài nắng ngộ nó lăn ra
chết thì lấy gì mà tố?”. Đây là lời dặn của cán bộ với những phần tử cốt
cán là không nên đánh đập địa chủ. Nếu lỡ tay đánh chết nó thì lấy gì
mà tố. Hôm nay, vị chủ tịch ngốc nghếch kia đã theo ý đó nói toạc ra một
cách công khai cho địa chủ biết.
Đến lúc đọc bản cáo trạng kết thúc, hội trường im lặng để lắng nghe
trong một bầu không khí trầm nghiêm. Nhưng một vị chủ tịch đã đọc chữ nọ
thành chữ kia. Có câu đọc đi đọc lại. Có lúc phải ngừng lại để lẩm
nhẩm. Rồi mỗi lúc mỗi ngập ngọng thêm. Kết cục là nửa chừng phải thay
người khác. Về việc này, mình hỏi một cán bộ phụ trách thì được biết là
trước khi đọc, bản chữ viết đã chú ý viết rõ ràng và vị chủ tịch nọ đã
đọc đi đọc lại, đảm bảo là đọc được.
… Tính ra suốt ngày hôm nay không được uống nước dưới trời nắng. Trời tối, nhiều lúc lạc đường, về đến cơ quan một cách mệt mỏi.
Nhật ký ngày 31-5-1953
31-5-1953
Sáng sớm, mình xuống xã Dân Chủ cùng hai người trong tổ kiểm tra để
kiểm tra việc thoái tô, thoái tiền công và chia quả thực. Nằm ở nhà một
bần nông, sáng và chiều vùi đầu vào trong đám giấy tờ của đội công tác
để tìm ra vấn đề. Một điều nhận thấy là giấy tờ lộn xộn quá, vì kém văn
hóa và thiếu khoa học. Thiếu đến cả những hình thức thông thường. Nhiều
tài liệu phải vừa đọc vừa hỏi mới biết rõ sự việc. Trong khoản nông dân
bắt địa chủ và phú nông bồi thường có cả khoản trâu bò phá hoại hoa màu
từ mấy năm trước. Đến cả bần, cô nông với trung nông cũng thanh toán cả
món nợ từ năm nảo năm nào. Có anh cố nông năm nay 39 tuổi khai bị một
địa chủ quỵt công ở 25 năm, sau đem bình nghị phải giảm xuống 15 năm.
Sau cùng là 9 năm. Có người đòi công ở 2 năm tới 86 nồi thóc (mỗi nồi 22
cân) trong khi công ở mỗi người nhiều nhất trong một năm chỉ có 20 nồi.
Hơn nữa có anh bần nông bắt đến địa chủ bắn chết một con lợn 15 cân từ
năm 1935 là 8 nồi thóc. Nếu tính theo giá hiện thời: 300 đồng bạc ngân
hàng một cân thóc thì con lợn 15 cân ấy (kể cả lòng lẫn cứt), giá bồi
thường mỗi cân tới 3.520 đồng, trong khi thời giá chỉ có 2.700 đồng. Ấy
là chưa kể con lợn hồi ấy, địa chủ, người bắn chết, có ăn thịt không hay
con lợn vẫn về nhà có lợn. Đại để những việc như thế đã nói rõ sự lạm
quyền thế mới lên và sự tham lam trắng trợn của một số bần, cố nông chưa
được giáo dục.
Buổi tối, mình dự một tổ nông hội bàn về mấy nguyên tắc chia ruộng
công. Trong gian nhà bức, nóng, người đến dự vừa đau mắt, vừa buồn ngủ,
mỏi mệt, uể oải sau một ngày làm việc dưới nắng hè để sáng mai lại phải
dậy sớm đi làm. Trong khi ấy, chủ tọa buổi họp là một cố nông không biết
điều khiển gọn ghẽ, cứ hỏi đi hỏi lại, bắt mọi người đều phải phát biểu
ý kiến. Có nhiều vấn đề trở đi trở lại mãi. Thêm vào đấy, mấy phần tử
cốt cán cứ nói theo giọng cán bộ, tuôn một tràng dài những lý luận và
danh từ không cần thiết. Rồi, sau đó, cũng làm đủ mọi phương thức: phê
bình hội nghị, duyệt y biên bản, kéo tới 11 giờ khuya.
