Hoàng Minh Châu
Tôi có dịp được tham dự một hội nghị, do Bộ Khoa học và công nghệ chủ trì, bàn về định hướng chiến lược phát triển công nghệ cao của Việt Nam. Từ lâu tôi đã không còn nghiên cứu khoa học, nên về cơ bản tôi chả hiểu các báo cáo nói gì, trừ phần kiến nghị với Nhà nước.
Tổng hợp các kiến nghị này, có thể thấy các nhà khoa học nêu lên 3 vấn bao gồm:
1. Chế độ ưu đãi cho các nhà khoa học quá thấp. Đề nghị Nhà nước có chính sách ưu đãi tốt hơn đối với các nhà khoa học.
2. Các phát minh sáng chế khoa học - kỹ thuật - công nghệ của các nhà
khoa học Việt Nam không được các doanh nghiệp trong nước tin tưởng đưa
vào ứng dụng. Đề nghị Nhà nước có cơ chế hạn chế các doanh nghiệp mua
công nghệ quốc tế, nếu các công nghệ này có thể sản xuất được trong
nước.
3. Công nghệ cao là cách duy nhất để đi tắt đón đầu. Đề nghị Nhà nước
đầu tư ngân sách thích đáng cho chiến lược "Ưu tiên phát triển công
nghệ cao".
Thú thật là tôi hơi bị choáng trước những kiến nghị này. Khoa học
Việt Nam từ lâu đã không còn là một động lực quan trọng để thúc đẩy kinh
tế phát triển. Xa rời thực tế, các đề tài nghiên cứu khoa học Việt Nam
hiện nay chỉ giỏi tiêu tiền y như thời bao cấp, mà không hề quan tâm đến
hiệu quả.
1. Tôi nêu lên câu hỏi, tại sao phải có chính sách ưu đãi đặc biệt
với các nhà khoa học? Tôi tưởng, chỉ có những người khuyết tật hoặc
thiểu năng trí tuệ, không thể tự nuôi bản thân, mới cần Nhà nước có
chính sách ưu đãi chứ. Các nhà khoa học đều là những người thông minh,
được đào tạo đầy đủ, thì tại sao lại cần chính sách ưu đãi cho họ? Các
doanh nghiệp sẵn sàng trả lương rất cao cho các chuyên gia khoa học công
nghệ, để nâng cao năng lực cạnh tranh. Nếu họ thực sự có tài thì chắc
chắn không thiếu đất để dụng võ. Tại sao Nhà nước phải có chính sách ưu
đãi cho người tài?
2. Rất nhiều các phát minh sáng chế - kết quả của các đề tài nghiên
cứu khoa học trong nhiều năm qua, chỉ nằm trong kho lưu trữ mà không
được ai khai thác. Tại sao? Vì hầu hết các nghiên cứu đó không xuất phát
từ đặt hàng của doanh nghiệp. Nhiều đề tài được dựng lên chỉ là cái cớ
để có kinh phí nuôi các nhà khoa học! Trong nền kinh tế thị trường toàn
cầu hóa, chúng ta cần hiểu rằng, các doanh nghiệp phải đứng trước sức ép
cạnh tranh, vì thế, công nghệ họ sử dụng phải là công nghệ giúp họ nâng
cao năng lực canh tranh với các đối thủ trong khu vực và thế giới.
Không thể bắt họ sử dụng công nghệ do Việt Nam sản xuất để rồi ngày càng
tụt hậu so với đối thủ.
3. Tôi cũng nêu lên câu hỏi, Việt Nam có lợi thế cạnh tranh gì trong
việc nghiên cứu sản xuất công nghệ cao? Chúng ta không có phòng thí
nghiệm hiện đại. Chúng ta không có công nghệ lõi. Chúng ta không có khả
năng đưa ra các tiêu chuẩn công nghiệp quốc tế cũng như không có khả
năng dự đoán xu hướng tiếp theo. Đội ngũ cán bộ nghiên cứu khoa học công
nghệ của chúng ta, nếu nghiêm túc nhìn nhận, là ít về số lượng và yếu
về chất lượng. Việt Nam cũng chưa có thương hiệu của một quốc gia công
nghệ cao.
Tại sao lại là “ưu tiên phát triển công nghệ cao”? Sản xuất máy bay
có phải là công nghệ cao không? Tất nhiên là cao rồi. Việt Nam có thể
sản xuất được máy bay hiện đại như Boeing không? Tất nhiên là được. Vậy
tại sao chúng ta không ưu tiên sản xuất máy bay? Đơn giản vì, dù chúng
ta sản xuất ra được máy bay, chắc gì có ai dám bay. Chưa kể, với đầu tư
lớn, số lượng sản phẩm ít, giá thành sẽ rất cao, chúng ta cũng không có
khả năng cạnh tranh với Boeing, Airbus,...
Vì thế tôi cho rằng:
- Nhà nước không cần phải có chính sách ưu đãi đặc biệt gì cho các
nhà khoa học. Nếu họ thực sự tài năng, họ phải tìm được chỗ đứng cho
mình trong nền kinh tế Việt Nam năng động hội nhập quốc tế.
- Bỏ hết các đề tài nghiên cứu với mục tiêu “nuôi sống các nhà khoa
học”. Các nhà khoa học cần sớm thích nghi với cơ chế thị trường, nghiên
cứu cái gì cũng phải bắt đầu từ người đặt hàng. Nhà nước chỉ nên cấp
ngân sách cho các đề tài nghiên cứu đặc biệt cấp quốc gia, mà người đặt
hàng chính là Nhà nước.
- Không nên phân biệt công nghệ cao hay thấp. Không nên ưu tiên phát
triển công nghệ cao. Công nghệ nào giúp các doanh nghiệp Việt Nam tiết
kiệm hơn, năng suất lao động cao hơn, khả năng cạnh tranh tốt hơn,… thì
đó là những công nghệ chúng ta cần ưu tiên đầu tư.
Nếu không thay đổi, các Viện nghiên cứu cũng như các nhà khoa học ở
Việt Nam sẽ tiếp tục đóng vai trò là người tiêu tiền ngân sách kém hiệu
quả nhất.
