Phát ngôn và quy định của quan chức bộ nào có hàm lượng trí tuệ thấp nhất Việt Nam hiện nay?

Trần Ngân

Theo Viet-Studies

Khoảng hai năm trở lại đây, hàng loạt văn bản luật của các cơ quan quản lý nhà nước hay phát ngôn của các quan chức gặp phải phản ứng mạnh của dư luận về nhiều vấn đề như tính khả thi hay thậm chí là tính ngô nghê của chúng.

Mới đây, trên Facebook đã có lan truyền một cuộc bình chọn xem những qui định nào là ngớ ngẩn nhất. Có thể kể ra những qui định như: thịt tươi không được bán quá 8 tiếng, phạt xe không chính chủ, chứng minh thư phải ghi tên cha mẹ, viếng đám ma không quá 7 vòng hoa, không được để ô kính trên nắp quan tài… Trong những qui định và phát ngôn bị phản ứng nhiều nhất thì có thể thấy có một tỉ lệ rất lớn xuất phát từ Bộ Công an.

1. Từ lời nói…

Chúng ta thử điểm lại một vài phát ngôn của các quan chức Bộ này trong thời gian gần đây.

Sáng ngày 20/11 vừa qua, Thanh tra Chính phủ cùng Ngân hàng Thế giới đã tổ chức Họp báo công bố Báo cáo kết quả khảo sát xã hội học “Tham nhũng từ góc nhìn của người dân, doanh nghiệp và cán bộ, công chức, viên chức”. Báo cáo đánh giá bốn ngành và lĩnh vực tham nhũng phổ biến nhất là cảnh sát giao thông (CSGT), quản lý đất đai, hải quan và xây dựng.

… Thiếu tướng Nguyễn Văn Tuyên, Cục trưởng Cục CSGT Đường bộ - đường sắt, Bộ Công An không đồng tình với kết luận đó. Theo ông Tuyến, đây chỉ là những tiêu cực chứ không thể nói là tham nhũng: “Tôi cho rằng ở đây chỉ là những tiêu cực chứ không thể nói là tham nhũng. Bây giờ nghiên cứu thế nào là tham nhũng, thế nào là tiêu cực tôi cho rằng nó chưa rạch ròi. Nhận của lái xe, nhận của người tham gia giao thông dăm ba chục, một vài trăm mà đó là tham nhũng thì theo tôi ý đó là không thỏa đáng”. (VTC, 23/11/2012)

Còn đại tá Đinh Mạnh Toàn - Phó Cục trưởng Cục Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội tại Hội nghị bàn về các nội dung của dự thảo Nghị định quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ và đường sắt thì nói:

Báo chí nên hướng dư luận đúng vào các kết luận của các cơ quan chức năng. Báo chí cũng nên hướng dư luận vào đúng với các kết luận của những người chủ trì các cuộc họp của các cơ quan chức năng. Gần đây tôi lên mạng xem, báo chí vẫn hướng dư luận vào cái khác, đó là chúng ta nêu lên thế nào là mũ giả, mũ rởm. Các phóng viên đó có lẽ là thế nào đó, thiểu năng gì đó, có gì đó không hiểu thế nào là mũ giả, mũ rởm, mà cứ phải đưa ra bằng những lời lẽ, những giả thiết. (Lao động, 11/3/2013)

Còn Thiếu tướng Trần Văn Vệ, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Quản lý Hành chính về TTXH, khi trả lời về dự thảo quy định các biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý hành vi chống người thi hành công vụ của Bộ Công thì nói:

"Nếu người thi hành công vụ cố tình vi phạm thì dù có quy định chặt chẽ đến mấy cũng vẫn xảy ra việc lạm quyền", ông Vệ nói. Ông này cũng nói thêm: "Việc nổ súng bắn người đâu có dễ, từng có cán bộ thi hành án bắn trượt do quá run... nên không lo việc xảy ra lạm quyền". (Vietnamnet, 14/3/2013)

Những phát ngôn này đã được báo chí và mọi người phân tích nhiều. Chỉ xin nói thêm là tất cả những phát ngôn trên đây hoặc cho thấy sự ngụy biện thô thiển tới mức bất cần, coi thường dư luận hoặc cho thấy sự ngô nghê của lập luận tới mức người nghe có quyền nghi ngờ về trí tuệ (dù chỉ ở mức trung bình) của người phát ngôn ra câu nói đó.

2. Đến việc làm

Cũng trong thời gian này, Bộ CA cũng đã đưa ra hàng loạt qui định hoặc dự thảo qui định gặp phản ứng dữ dội của người dân. Ví dụ như:

- Phạt xe không chính chủ

- Chứng minh thư phải ghi tên cha mẹ

- Đi nước ngoài hoặc đi tù quá 2 năm bị xóa hộ khẩu…

Nếu chiếu theo những tiêu chuẩn của một chính sách tốt như: lợi ích cho xã hội vượt quá chi phí, có tính khả thi, có khả năng được xã hội chấp nhận cao, giảm thiểu những hệ quả không lường trước, minh bạch… thì hầu hết các qui định trên đều không đạt. Một điểm chung nữa của những qui định này là hàm lượng trí tuệ của chúng thấp khá xa so với mức trí tuệ trung bình của xã hội nên gần như tất cả mọi người dân bình thường, dù ít học đều có thể chỉ ra những điểm quá sức bất hợp lý của chúng.

Những bất cập của những qui định này đã có nhiều người phân tích nên ở đây tác giả không nêu lại nữa.

Vấn đề cần lưu ý ở đây là với hầu hết các bộ ngành khác, sau khi gặp phải phản ứng dữ dội từ dư luận thì hầu hết đều rút lại các qui định gây tranh cãi. Như Bộ NN&PTNT rút lại qui định “chỉ được bán thịt tươi dưới 8 tiếng”, Bộ Văn hóa TT rút lại qui định “quan tài không nắp kiếng” thì với Bộ Công an, họ hầu như không rút lại các qui định gây tranh cãi. Ví dụ về vụ cấp giấy chứng minh có in tên cha mẹ, sau khi bị dư luận chỉ ra những bất hợp lý quá rõ ràng, thậm chí vi phạm các điều ước quốc tế về quyền trẻ em và cả thủ tướng cũng đã yêu cầu xem xét lại thì Bộ CA vẫn quyết định cấp giấy chứng minh có in tên cha mẹ vào tháng 8/2012:

Thông tư 27 của Bộ Công an về việc cấp chứng minh nhân dân mới có ghi tên cha, mẹ bắt đầu từ ngày 1/7 đã gây nhiều phản ứng khác nhau. Tuy nhiên, lãnh đạo Tổng cục Cảnh sát Quản lý Hành chính về trật tự xã hội, Bộ Công an, khẳng định vẫn tiến hành triển khai cấp chứng minh nhân dân theo mẫu mới. Theo đó, việc thực hiện thí điểm trên 3 quận, huyện của Hà Nội là Hoàng Mai, Tây Hồ, Từ Liêm sẽ bắt đầu từ tháng 9 tới.(VOV, 23/8/2012)

Tới tháng 12/2012, tại phiên họp với Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường đã phải nhìn nhận khuyết điểm về quy trình thẩm định thông tư về mẫu chứng minh thư mới có ghi tên cha mẹ. (Vnexpress, 24/12/2012)

Nhưng sang tới tháng 1/2013, Bộ CA vẫn tiếp tục việc thí điểm cấp giấy chứng minh theo mẫu mới:

"Chúng tôi có văn bản xin ý kiến Thủ tướng về việc để tên cha mẹ trên chứng minh nhân dân. Nếu Thủ tướng yêu cầu chỉnh sửa, Bộ sẽ sửa lại mẫu in ra, không ảnh hưởng lớn đến tiến độ triển khai", đại diện Bộ Công an nói. (Vnexpress, 24/1/2013)

Hay một qui định nữa cũng có thể ảnh hưởng rất lớn tới người dân là qui định về xử phạt xe không chính chủ do bị phản ứng quá nhiều nên Bộ Giao thông vận tải phải đề nghị rút qui định này nhưng Bộ Công an vẫn cương quyết làm:

Mặc dù Bộ GTVT chưa đồng ý với thời gian xử phạt xe không chính chủ nhưng đại diện Bộ Công an khẳng định vẫn thực hiện và ra Thông tư 11 để triển khai. Theo đó, từ 15-4 xe máy, ô tô mua bán không sang tên đổi chủ sẽ bị xử phạt. (VTC, 15/3/2013)

3. Nguyên nhân từ đâu

Nguyên nhân chung của việc tại sao thời gian gần đây người dân phản ứng với nhiều chính sách thì có nhiều, chẳng hạn:

- Một phần là do sự vào cuộc của báo chí. Thực ra trước đây có rất nhiều qui định trời ơi, không có tính khả thi, ban hành rồi để đó nhưng cũng không ai để ý. Giờ do báo chí vào cuộc nhiều nên dư luận mới thấy rõ hơn sự ngớ ngẩn của chúng.

- Nhưng lý do lớn hơn theo tác giả là thật sự trình độ của bộ máy quản lý nhà nước càng ngày càng kém đi so với yêu cầu của xã hội hiện đại. Đây chính là kết quả tích tụ của việc chạy chỗ, chạy quyền, chạy chức ngày càng tệ tại trong hơn chục năm trở lại đây. Hiện nay, khi một người vào làm cơ quan nhà nước dù ở địa phương hay trung ương thì ít người thán phục khen giỏi mà chủ yếu hỏi là có quen biết ai hoặc chạy hết bao nhiêu tiền. Khi có quá nhiều cán bộ vào được bộ máy nhà nước do quen biết và chạy chọt thì chất lượng của bộ máy công quyền đi xuống là điều hiển nhiên. Hơn nữa, trong bộ máy hành chính, những người đưa ra các qui định kiểu này không phải chịu sự chế tài hay kỷ luật nào cả và nếu họ làm tốt cũng chả được khen thưởng hay lợi lộc gì nên tất nhiên họ càng có ít trách nhiệm với những thứ họ ban hành.

Ngoài những nguyên nhân chung trên của bộ máy hành chính thì tác giả muốn tìm hiểu nguyên nhân tại sao Bộ CA lại đứng đầu bảng về phát ngôn và những qui định gây phản ứng mạnh từ dư luận? Theo tác giả, có 2 nguyên nhân chính: 1) Trình độ của cán bộ công an ngày càng tụt hậu so với mặt bằng chung của xã hội; 2) Lực lượng CA ngày càng ý thức được quyền lực và tầm quan trọng của mình nên ngày càng mạnh bạo hơn trong việc đưa ra các qui định, bất chấp sự không đồng tình và phản ứng của người dân.

Thứ nhất, về mặt bằng cấp thì có thể thấy lực lượng CA ngày càng nhiều người có bằng cấp, học hàm, học vị cao, thậm chí là PGS, GS, TS [1]… Tuy nhiên, vấn đề là ngoài những môn về nghiệp vụ ngành, chương trình đào tạo ở các trường CA vẫn nhấn mạnh chủ yếu vào lòng trung thành với chế độ và đảng cộng sản (điển hình là câu khẩu hiện của lực lượng CA hay được nhắc tới: “Chỉ biết còn Đảng còn mình”) trong khi một nền hành chính hiện đại sẽ phải nhấn mạnh rằng CA, cũng như các cơ quan công quyền khác phải có trách nhiệm chính là phục vụ và bảo vệ người dân vì họ được trả lương từ tiền thuế của dân chứ không phải cai trị dân. Do mục tiêu hàng đầu là đào tạo ra những người trung thành với chế độ nên chắc chắn chương trình học không thể khuyến khích tư duy phản biện (Critical Thinking) mà phải ưu tiên cho lối học thụ động, học thuộc lòng. Chưa kể, cũng như mọi ngành khác ở Việt Nam, một người muốn lên làm lãnh đạo CA thì tiêu chuẩn tối thiểu là phải có bằng trung hoặc cao cấp chính trị. Giảng viên và chương trình học chính trị ở Việt Nam đa số vừa cũ kỹ, vừa giáo điều, khác biệt hoàn toàn so với chuẩn mực của chính trị học hiện đại ở các nước phát triển và cách học cũng chủ yếu là học thuộc lòng mà không cần động não. Ngoài ra, để được thi vào trường thuộc khối an ninh thì lý lịch được coi là điều kiện tiên quyết. Thí sinh phải được sơ tuyển ở công an địa phương và xác nhận lý lịch xem có đủ tiêu chuẩn không mới được thi [2]. Như vậy, nhiều thí sinh giỏi nhưng lý lịch “có vấn đề” đã bị sàng lọc bớt, những người còn lại muốn lên làm lãnh đạo phải học ít nhất 7, 8 năm (nếu muốn có bằng thạc sĩ, TS thì còn lâu hơn nữa) toàn những lý thuyết lạc hậu, cũ rích theo kiểu nhồi sọ thì chất lượng đội ngũ cán bộ CA không thấp so với mặt bằng chung của xã hội mới là lạ. Vì vậy, cũng đừng ngạc nhiên khi phải nghe nhiều phát ngôn ngô nghê của các quan chức ngành CA, dù họ có mang hàm tướng đi nữa.

Thứ hai, cùng với việc Bộ CA không thèm đếm xỉa tới sự phản ứng của dư luận về những qui định trên thì một điều có thể nhận thấy là trong vài năm gần đây, số vụ CA sử dụng bạo lực với dân ngày càng nhiều, rất nhiều trường hợp đánh chết người dân tại đồn hoặc đánh công khai ngoài đường [3]. Có nhiều lý do giải thích cho việc này nhưng theo tác giả, lý do quan trọng nhất là lực lượng CA đang ngày càng tự tin vào sức mạnh và quyền lực của mình. Tự tin tới mức họ có thể bất chấp, không cần quan tâm tới phản ứng của dư luận về những bất hợp lý quá rõ ràng trong các qui định của họ đưa ra. Tự tin tới mức Bộ Công an còn đưa ra dự thảo qui định cho phép bắn thẳng vào người có hành vi chống đối nếu có khả năng gây nguy hiểm. Vậy tại sao lực lượng CA lại ngày càng trở nên tự tin và sẵn sàng bất chấp dư luận như vậy? Lý do chính có lẽ là vì họ đã ý thức được vai cực kỳ quan trọng của mình trong hệ thống chính trị hiện tại

Thời gian gần đây, tính chính đáng trong vai trò lãnh đạo của Đảng CS ngày càng bị đặt thành câu hỏi vì kinh tế suy thoái, tham nhũng tràn lan ăn sâu vào hệ thống, bất ổn xã hội gia tăng do các vụ khiếu kiện đông người ngày càng nhiều mà lý do chủ yếu là vì người nghèo ở nông thôn bị cướp đoạt ruộng đất trắng trợn, các vụ trộm cướp táo tợn tăng đột biến ở các đô thị lớn như TP.Hồ Chí Minh, Hà Nội… Do đó, để duy trì quyền lực và giữ ổn định xã hội, Đảng ngày càng phải dựa nhiều hơn vào lực lượng CA trong việc trấn áp các cuộc khiếu kiện hay biểu tình, cưỡng chế đất đai, bắt bớ và đe dọa những người bất đồng chính kiến... Đảng và CA đều hiểu là cả 2 bên đều cần nhau, Đảng (chính quyền) cần CA để đàn áp và duy trì ổn định xã hội nên không dám trừng phạt quá mạnh tay khi CA làm sai (ngược lại, nếu có ai dám chống đối hoặc gây bất lợi cho ngành CA thì sẽ bị trừng trị rất nặng tay, ví dụ điển hình là vụ nhà báo Hoàng Khương của Báo Tuổi trẻ hay vụ 1 cô gái trẻ tát vào mũ bảo hiểm của CA và bị tù giam 9 tháng sau đó giảm xuống còn 6 tháng (Vietinfo, 10/1/2012)). Còn CA cần Đảng để có thêm quyền lực và từ đó có thêm được các lợi ích về kinh tế cho các cán bộ trong ngành [4].

Một lý do nữa khiến lực lượng CA ngày càng có nhiều quyền lực có thể xuất phát từ nhu cầu củng cố phe cánh ở hàng ngũ cán bộ cấp cao của Đảng. Có lẽ không phải ngẫu nhiên mà từ khi thủ tướng Dũng, một nhà chính trị kỳ tài trong việc xây dựng phe cánh và đấu đá nội bộ lên làm thủ tướng thì ông này đã phong hàm tướng cho hàng loạt cán bộ CA. Từ khi lên nắm quyền, chỉ riêng với cấp bậc thiếu tướng và trung tướng, thủ tướng Dũng đã ký quyết định phong hàm cho:

- 2007: 29 thiếu tướng; 12 trung tướng (CAND, 28/4/2007)

- 2008: 33 thiếu tướng, 4 trung tướng (http://CAND, 5/6/2008)

- 2009: 10 thiếu tướng, 5 trung tướng (CA TP.HCM, 20/10/2009)

- 2010: 44 thiếu tướng, 8 trung tướng (Langmotrach, 2010)

- 2011: 51 thiếu tướng, 7 trung tướng (VOV, 16/12/2011)

- 2012: 34 thiếu tướng, 14 trung tướng (CA Đà Nẵng, 2012)

Như vậy, chỉ trong 6 năm, thủ tướng Dũng đã ký phong hàm cho tổng cộng là 201 thiếu tướng và 50 trung tướng ngành CA, đây là một con số rất lớn so với thời kỳ trước đó cũng như so với lực lượng cảnh sát của hầu hết các quốc gia trên thế giới. Tất nhiên là bất kỳ nhà lãnh đạo nào ký phong hàm hay nâng chức cho cấp dưới đều hi vọng vào sự trung thành của họ với cá nhân mình [5].

Như vậy, số lượng tướng lĩnh CA đã gia tăng đột biến thời gian gần đây. Chưa kể một số tướng CA được điều sang các cơ quan quan trọng khác. Chẳng hạn, Trung tướng Bùi Văn Nam thôi giữ chức thứ trưởng Bộ CA để giữ chức bí thư Tỉnh ủy Ninh Bình; Trung tướng Phạm Minh Chính thôi giữ chức thứ trưởng Bộ CA để giữ chức bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh. Trung tướng Trương Hòa Bình thôi giữ chức Thứ trưởng Bộ CA để sang làm Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao. Tổng cục trưởng Tổng cục An ninh II (Bộ Công an) Phạm Dũng được Thủ tướng bổ nhiệm làm Thứ trưởng Bộ Nội vụ kiêm Trưởng ban Tôn giáo Chính phủ. Tất nhiên không thể không kể tới vai trò của Thượng tướng Nguyễn Văn Hưởng, nguyên Thứ trưởng Bộ Công an, là Phái viên Tư vấn cho Thủ tướng Chính phủ về an ninh và tôn giáo mới về hưu.

Khi số lượng tướng lĩnh cao cấp tăng quá nhiều và nhanh, cán bộ ngành CA được trọng dụng ở nhiều vị trí quan trọng khác thì rõ ràng việc lực lượng CA tự tin hơn về vai trò của mình trong xã hội cũng là điều dễ hiểu.

Tóm lại, theo tác giả, xu hướng chung là lực lượng CA sẽ ngày càng có tiếng nói quan trọng trong hệ thống chính trị Việt Nam. Tình hình càng trở nên rối ren và bất ổn thì vai trò CA sẽ ngày càng trở nên quan trọng hơn và họ sẽ ngày càng tự tin và thích đưa ra các qui định để kiểm soát xã hội chặt chẽ hơn, đồng thời mang lại lợi ích cho mình. Tuy nhiên, do trình độ cán bộ công chức chung còn rất yếu kém nên chắc chắn sắp tới sẽ còn nhiều qui định của ngành CA gặp phải phản ứng mạnh của xã hội.

_________________

[1] Muốn đánh giá trình độ khoa học thực sự của các vị GS, TS ngành CA cứ đọc thử bài này “Phi chính trị hóa lực lượng vũ trang là mắc kế địch” của Trung tướng, PGS.TS Tô Lâm, Thứ trưởng Bộ CA sẽ rõ: (Vietnamplus, 17/3/2013). Cũng xin nói thêm rằng Đại tướng Trần Đại Quang, Bộ trưởng Bộ Công an cũng là có học hàm, học vị là GS. TS. Có lẽ ông là bộ trưởng bộ CA có học hàm, học vị cao nhất thế giới. Ngành CA hiện nay (cũng như quân đội, thể thao…) rất chuộng học hàm, học vị. Trong Dự thảo Luật CAND (sửa đổi) đang được Bộ Công an xây dựng (tất nhiên Luật này phải có chỉ đạo sát sao từ PGS. TS Thứ trưởng Tô Lâm hay GS.TS Bộ Trưởng Trần Đại Quang rồi) cũng đề nghị:

…đưa ra tiêu chí cụ thể để kéo dài thời gian công tác đối với các đồng chí là lãnh đạo, chỉ huy hoặc có học vị Tiến sĩ, chức danh Giáo sư, Phó Giáo sư hoặc được cấp có thẩm quyền xác định là chuyên gia giỏi trong các lĩnh vực Công an (CAND, 24/2/2013)

[2] “Bản thân và gia đình chấp hành tốt chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, quy định của chính quyền địa phương. Có thân nhân trong gia đình (ông, bà nội, ngoại, cha, mẹ hoặc người trực tiếp nuôi dưỡng...) đảm bảo tiêu chuẩn về chính trị theo quy định của Bộ Công an” (Dân trí, 5/3/2010)

[3] Vụ mới nhất là Tổ 141 đánh 1 người dân trọng thương vì không mang mũ bảo hiểm ở giữa thủ đô Hà Nội ngày 14/3/2013 (Người lao động, 17/3/2013)

[4] Xin nói thêm là nạn chạy chức quyền trong lực lượng CA cũng không thua gì các ngành khác vì các vị trí cao cấp trong ngành mang lại rất nhiều bổng lộc. Chẳng hạn khi bọn trộm đột nhập nhà Trung tướng Vũ Hùng Vương, Phó tổng cục trưởng Tổng cục Cảnh sát trong đêm 25/12/2011 chúng đã lấy được trong két sắt nhà ông này: “550 triệu đồng, 9 cây vàng 9999, 12 chỉ vàng tây cùng một số ngoại tệ, tổng trị giá hơn 1 tỉ đồng. Ngôi nhà 3 tầng nằm trong con ngõ to thuộc phường Dịch Vọng đã bị nhóm đối tượng này khoắng sạch” (Petrotimes, 19/2/2012)

[5] Không biết có phải vô tình hay hữu ý mà vào cuối năm 2010, trong thời kỳ cao điểm của vụ Vinashin, khi rất nhiều mũi dùi tập trung vào thủ tướng Dũng trong kỳ họp Quốc hội về trách nhiệm của ông trong vụ này thì Trung tướng (lúc đó là thiếu tướng) Trần Bá Thiều, Tổng cục trưởng Tổng cục XDLL – CAND, đại biểu Quốc hội của Hải Phòng, là một trong những người hiếm hoi lại lên tiếng bênh vực thủ tướng Dũng:

"Hiện nay chúng ta vẫn ở trong tầm kiểm soát được Vinashin, nhiều đại biểu Quốc hội chưa hình dung hết được Vinashin như thế nào, thực sự Vinashin hiện nay nhiều con tàu vẫn đang xuất xưởng, vẫn đang được đóng mới, còn đám sai phạm thì ta xử lý hết sức nghiêm túc, chứ không phải Vinashin u ám và thất vọng như một số đại biểu phát biểu. Cơ quan điều tra đã làm việc hết sức nghiêm túc, tất cả những đối tượng sai phạm, những con người sai phạm ở đây đều được xử lý một cách nghiêm minh.(Tuanvietnam, 5/11/2010)

Tác giả gửi cho viet-studies ngày 20-3-13