Nguyễn Văn Thạnh
1. Sự kiện và truyền thông
Câu
chuyện thầy bói xem voi cho ta một chiêm nghiệm thú vị về lĩnh vực sự
kiện và truyền thông. Mỗi thầy bói đã truyền thông cho mọi người biết
con voi nó thế nào? Thầy thì cho rằng con voi như cái quạt nan, thầy cho
như cái cột đình, thầy cho như cái chổi xuề,….và tất nhiên các thầy đều
nói thật. Hoàn toàn các thầy không có động cơ gian dối chi phối. Vậy
tại sao một con voi mà có nhiều hình dạng vậy? Bỡi vì mỗi thầy có một
cách “nhìn” và cảm nhận khác nhau.
Con
voi là một sinh vật hữu hình, tuy bị truyền thông chưa đúng nhưng con
người vẫn biết các thầy muốn nói đến cái gì, và con voi đầy đủ như thế
nào. Nếu “con voi” là một “vật” vô hình, rộng lớn như hiện tượng xã hội
thì người ta chỉ có thể cảm nhận nó qua truyền thông và sự suy luận
logic, kết nối các vấn đề mà thôi. Do vậy, nếu một bên có ưu thế truyền
thông mạnh thì có thể tác động lên nhận thức xã hội. Xã hội có thể lầm
tưởng rằng đó là cả “con voi”. Ví dụ một thế lực muốn bêu xấu “con voi”,
họ chỉ cần zoom thật gần ống kính truyền thông vào đít “con voi”, và
truyền thông hình ảnh đó phủ khắp xã hội. Khi đó cả xã hội sẽ ngộ nhận
mà cho rằng “con voi” là một cái gì đó rất xấu xí, ghê tởm. Họ đâu biết
rằng dù đó là sự thật chân thực nhưng là một phần vô cùng nhỏ của “con
voi”.
Một
số khác lại thấy “con voi” ở góc độ khác và xảy ra tranh cãi. Ai cũng
có cái lý của mình, khó mà bác bỏ. Trong một xã hội mà thông tin bị kiểm
soát, dân trí thấp thì sẽ dẫn đến mất phương hướng, không biết nên tin
ai, theo ai. Xã hội không tập trung được sức mạnh để giải quyết vấn đề.
2. Động cơ của con người
Con
người là một sinh vật có lý trí, luôn có động cơ trong hành động. Động
cơ nào thúc đẩy con người hành động thì vô vàn: vì miếng ăn, vì tiền, vì
tình yêu, vì lý tưởng, vì sự ngây thơ trong sáng,… Chỉ riêng chuyện này
mà nhiều người cãi nhau bất tận và nguyên nhân cãi nhau có thể cũng vì
động cơ khác nhau. Ví dụ người CS cho rằng họ muốn lãnh đạo đất nước là
vì động cơ yêu nước, muốn mang lại hạnh phúc cho muôn dân, trong khi
người chống đối thì cho rằng động cơ lãnh đạo là muốn bảo vệ quyền lợi,
bổng lộc phe nhóm. Đó, cuộc đời vô cùng phức tạp.
Suy
khi chiêm nghiệm, tôi cho rằng động cơ chính thúc đẩy con người hành
động là quyền lợi. Cũng vì quyền lợi mà cuộc sống không có kẻ thù mãi
mãi hay tình bạn mãi mãi.
Tôi
từng tham gia nhiều cuộc tranh luận và nhận thấy rằng tranh luận với
người ngộ nhận, chưa hiểu biết hay tự ái bao giờ cũng dễ chịu hơn tranh
luận với người bị động cơ quyền lợi thúc đẩy. Họ tranh luận bằng mọi
giá, miễn sao bảo vệ quyền lợi của mình là được. Nhiều khi rất phi lý và
chày cối. Nếu phải tranh luận với người mà họ buộc phải nói, phải bảo
vệ điều đó cho một “ông chủ” cao hơn đứng sau cánh gà, trong khi ông chủ
có quyền đập bể nồi cơm gia đình họ bất cứ lúc nào thì khổ nữa. Bảo đảm
dù bạn có dùng đến nguyên lý Einstein, bạn không thuyết phục được họ.
Đơn giản họ chỉ là lưỡi gỗ. Âu, cũng là vì nồi cơm mà họ phải làm thế.
Tranh
cãi với những đối tượng như vậy chỉ tốn công sức mà thôi, nếu có thắng
thì cũng không vì thế mà chân lý được thực thi. Chúng ta cần phải thông
minh hơn, tìm kiếm giải pháp khác.
3. Bài học từ Nga
Nước
Nga sau khi Xô Viết sụp đổ, tình hình hết sức rối ren. Các vị nhân sĩ
trí thức suốt ngày tranh luận nhau: thế nào là dân chủ, thế nào là một
bản hiến pháp tốt, nên có câu nào, nên bỏ câu nào,… trong khi một nhóm
nhỏ âm thầm thâu tóm hoặc bán rẻ mạt đống tài sản quốc doanh đang suy
sụp. Cả xã hội, ít ai chú đến vấn đề này, họ mãi cãi nhau chuyện cao đẹp
hơn. Cuối cùng họ cũng có bản hiến pháp, có bầu cử, có tranh cử tự do,…
nhưng dân chủ thì mãi không đến với họ. Đơn giản là ai giữ “nồi cơm”,
người đó có quyền. “Nồi cơm” của cả dân tộc rơi vào tay một nhóm nhỏ.
Bản hiến pháp đẹp rõ ràng không mang lại được dân chủ.
Dân
tôc Nga vĩ đại nhưng lẩn quẩn vì có nhiều trí thức lớn mà có ít trí
thức thực tế. Dân tộc nào có nhiều trí thức lớn nhưng không thực tế thì
luôn lạc lối vì mơ mộng. (Nhiều trí thức ủng hộ CNCS thuộc trí thức lớn
nhưng “ngây thơ” trước thực tế cuộc đời).
Tình hình nước Nga lúc đó đúng là “muôn dân không nhìn ra thế trận. Trí thức sa đà chuyện viển vông”.
4. Kết luận
Thời
gian rồi, trên diễn đàn nóng chuyện góp ý sửa đổi hiến pháp của 72 vị
nhân sĩ trí thức, các vị đã làm rất bài bản theo một qui trình mà công
dân được quyền làm. Lương tâm trí thức buộc họ phải lên tiếng. Họ còn
vận động được hơn 10.000 chữ ký ủng hộ qua mạng để gia tăng trọng lượng
tiếng nói, gây sự chú ý của dư luận. Phương pháp này cũng như các quá
trình điều tra dư luận xã hội khác, luôn có độ chính xác ở một mức nhất
định.
Phát hiện sự hạn chế, chính quyền đã dùng cơ quan truyền thông khổng lồ, zoom vào “đít con voi”. Công chúng thì hoang mang, không biết đâu là thực vì dân, đâu là ảo vì động cơ khác?
Không
phải tự nhiên mà nhà cầm quyền lại mở hội “góp ý sửa đổi hiến pháp” lúc
này. Tình hình Việt Nam hiện nay gần giống như Xô Viết năm xưa. Các tập
đoàn kinh tế nhà nước thi nhau sụp đổ, quá trình bán đổ bán tháo là khó
tránh khỏi. Nhiều đại gia quốc tế chuyên “ăn xác chết doanh nghiệp” đã đổ dồn về Việt Nam. Nhiều thương vụ đã được xác lập. Nồi cơm của muôn dân có thể được bán đi rất rẻ mạt, miễn có chút tiền qua cơn hoạn nạn này.
Gameshow
“góp ý sửa đổi hiến pháp” có thể là một chiêu thức của giới cầm quyền
nhằm đánh lạc hướng dư luận, kéo trí thức vào một cuộc tranh luận bất
tận để rảnh tay thâu tóm nốt phần nồi cơm còn lại của dân.
Các
vị trí thức hãy dùng trí tuệ của mình để hướng dẫn dân nghèo cách thức
giữ lại được nổi cơm, không bị bọn cá mập trong nước hoặc bọn kền kền
ngoài nước cướp mất. Đừng mãi sa đà cãi nhau, quên mất nồi cơm.
Giữ được nồi cơm cho muôn dân thì không lo gì dân chủ không đến! Dân có tiền, chắc chắn dân có quyền!
P.S:
Bài viết thể hiện một góc nhìn khác của tác giả về thời cuộc. Tác giả
ủng hộ tất cả các hành động, dù là hình thức gì để góp phần thúc đẩy dân
chủ. Tác giả có tham gia ký tên vào bản kiến nghị 72.
N.V.T.
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN
