Phạm Hồng Sơn [*]
Có lẽ ý niệm về Bạo quyền (tyranny) và Chủ quyền (sovereignty)
đã xuất hiện rất sớm trong quá trình tiến hóa kéo dài từ hàng trăm ngàn
năm qua của con người hiện đại (homo sapiens). Sự trấn áp, áp bức, cưỡng
đoạt của con người đối với con người, của chủ nô với nô lệ, của kẻ mạnh
với kẻ yếu, của kẻ thống trị với người bị trị, hay việc xác định ranh
giới, sở hữu, quyền định đoạt lãnh thổ, tài sản riêng của một thủ lĩnh,
một quân vương, một cá nhân, một cộng đồng, một dân tộc là những hiện
tượng đã thấy xuất hiện từ thời cổ xưa của loài người. Trong khi đó, ý
niệm Nhân quyền (Human rights - Quyền con người), với ý nghĩa là quyền
chung cho mọi con người bất kể giới tính, nguồn gốc, địa vị, mới chỉ bắt
đầu được nói đến vào Thời Ánh sáng (TK 17, 18) ở một số nước phương Tây
và đến tận năm 1948, loài người mới có Tuyên ngôn Toàn thế giới về Nhân
Quyền. Phải thêm 34 năm nữa, Nhân quyền mới được cụ thể hóa trong các
văn bản mang tính toàn cầu: Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và
Chính trị; Công ước Quốc tế về các Quyền Kinh tế, Xã hội và Văn hóa. Một
cách ngắn gọn và cụ thể hơn, gần đây loài người mới thống nhất được
rằng phẩm giá của con người sẽ không toàn vẹn nếu con người không được
xuất bản, chia sẻ những gì mình nghĩ với xã hội; không được gặp gỡ, hội
họp, biểu tình với những người đồng chính kiến; không được tự thành lập
nghiệp đoàn, tổ chức, đảng phái để cổ xúy, bảo vệ lợi ích của những
người cùng quyền lợi hay đồng tư tưởng chính trị; v.v.
Dù được thừa nhận muộn màng, nhưng Nhân quyền đã tiến những bước rất
nhanh về thời gian và rất rộng về không gian và ý nghĩa để “vượt lên”
Bạo quyền và “nâng đỡ”, “nâng cấp” cho Chủ quyền - từ ý nghĩa chủ quyền
của một quân vương, một thủ lĩnh trở thành Chủ quyền của nhân dân
(popular sovereignty), Chủ quyền quốc gia (national sovereignty).
Hôm nay, Bạo quyền đã trở thành một từ đáng xấu hổ, đang bị truy đuổi
và đang bị gạt khỏi thế giới con người. Thì Nhân quyền đã là một từ đầy
yêu mến, là nỗi khao khát, là giá trị phổ quát cho nhân loại ở khắp
nơi, từ Á sang Âu, từ Đông sang Tây. Dĩ nhiên, Nhân quyền không phải là
từ ưa thích của những người còn dùng Bạo quyền dù chính họ không thể
phản đối hay dám tranh luận công khai về Nhân quyền.
Chỉ trong hơn 50 năm qua, lịch sử loài người đã chứng tỏ Nhân quyền
không chỉ giúp mang lại nguyên vẹn Chủ quyền quốc gia (quyền lãnh đạo
đất nước, quyền bảo vệ lãnh thổ, lãnh hải, không gian quốc gia) trở lại
trong tay người dân một dân tộc mà còn đảm bảo cho từng cá nhân của dân
tộc đó đạt được Hạnh phúc riêng mà vẫn giữ được Nhân phẩm. Nước Đức
(phía Tây) và nước Nhật sau Thế chiến II là những minh chứng không cần
thêm sự diễn giải.
Nhưng lịch sử hơn 50 năm qua cũng cho thấy: khi thiếu hoặc không có
Nhân quyền, Chủ quyền quốc gia giành lại được từ ngoại bang sẽ lại rơi
vào tay Bạo quyền; dân tộc sẽ chắc chắn trở lại kiếp nô lệ cho chính
người đồng tộc; đạo đức xã hội sẽ bị đẩy về phía cầm thú; lãnh thổ, lãnh
hải, tài nguyên quốc gia sẽ thành tài sản riêng của một nhóm người, một
gia đình hay một đảng; người còn lương tri, yêu nước sẽ bị biến thành
tội đồ, kẻ trục lợi, bán nước được ca ngợi, tôn vinh, còn quân xâm lược
sẽ được bảo vệ, che chở. Trung Quốc, Bắc Triều Tiên, Cu Ba, Afghanistan
thời Taliban là những chứng cớ rõ ràng cho các diễn tiến lịch sử vừa kể.
Nhưng minh họa đầy đủ nhất cho diễn tiến đó, chỉ có thể là: Việt Nam
hôm nay.
Tuy nhiên, chỉ than vãn, buồn đau, cầu xin, chờ đợi hay nhờ vả chưa bao giờ có thể mang lại Nhân quyền đích thực.
Về triết học, khái niệm Nhân quyền đã được hình thành từ khái niệm
Quyền Tự nhiên của dòng tư tưởng Thời Ánh Sáng. “Tạo hóa đã ban cho con
người những quyền không thể tước đoạt, trong đó có quyền Sống, quyền Tự
do và quyền Sở hữu”. Nhưng những tư tưởng đó cũng đã chứng minh và được
lịch sử xác nhận rằng Nhân quyền không thể tự nhiên mà có. Con người cần
phải chủ động tìm hiểu Nhân quyền, nắm vững Nhân quyền, yêu quí Nhân
quyền và đấu tranh để giành lấy Nhân quyền. Chủ động đấu tranh chính là
điểm thống nhất giữa Đông và Tây để chống Bạo quyền. John Locke của
phương Tây thế kỷ 17 và Mạnh Tử của phương Đông trước đó 20 thế kỷ, đều
cho rằng: “Người dân có quyền đứng lên gạt bỏ chính thể đã xâm phạm hay
không đảm bảo được những quyền tự nhiên của con người.” Nhưng để Bạo
quyền không thể quay lại và Chủ quyền được nằm trong tay nhân dân, chỉ
có một cách duy nhất là phải giành và giữ được Nhân quyền. Chia sẻ, yểm
trợ, tranh đấu để giành lại, để bảo vệ Nhân quyền cho tôi, cho anh, cho
chị, cho bạn và cho tất cả mọi người. Đó vừa là quyền, là bổn phận, là
hạnh phúc và là phẩm giá của tất cả chúng ta – những Con Người, Human
Beings, Êtres Humains, Чeловeческих Существ.
Hà Nội tháng 10/2011
_______________
[*] Tham luận gởi Đại Hội 10 của Mạng lưới Nhân Quyền Việt Nam
