Tuấn Khanh
Một ngày sau phiên xử án hai nhạc sĩ Việt Khang và Trần Vũ Anh
Bình ở Saigon, tôi gọi điện cho một anh bạn nhà văn và hỏi đùa “Nghe án
tù cho nghệ sĩ chưa? Sợ không?”. Tôi nghe bên kia đầu dây bật lên một
tiếng cười sảng khoái, một giọng cười miền Nam an nhiên.
Việt Khang và Trần Vũ Anh Bình có lẽ cũng đã an nhiên nhận những mức
án rất nhiều năm cho các bài hát của họ - những bài hát hoàn toàn phản
ánh hiện thực đời Việt Nam hơn là thù địch, chống phá gì đó như lời của
những vị quan tòa không rõ mặt đã nêu trong buổi sáng ngày 30-10-2012.
Những bài hát đã vụt nổi tiếng bất ngờ ngay sau tiếng búa tòa, vượt quá
tầm kiểm soát của những người căm ghét nó, hoặc đang giả vờ căm ghét nó.
Đây không phải là lần đầu tiên giới nghệ sĩ Việt Nam chứng kiến những
án tù cho đồng nghiệp của mình. Từ những năm xa xôi của thế kỷ 20,
người ta đã chứng kiến án tù cho Hoàng Hưng, Phan Đan, Đặng Đình Hưng…
những lưu đầy của Phùng Quán, Văn Cao… Sau năm 1975, đã lần lượt có các
án tù cho Doãn Quốc Sỹ, Duyên Anh, Nhã Ca, Dương Nghiễm Mậu… nhưng rất
lâu rồi, chuyện bắt tội một nghệ sĩ với quyền tự do sáng tác của họ trở
thành chuyện xa xưa, tưởng chừng như đã chỉ còn trong những ngày tháng
mông muội nào đó.
Nói như vậy, để hiểu rằng trong lịch sử riêng của giới văn nghệ sĩ
Việt Nam, án lệ và lao tù không phải là chuyện lạ. Nhưng dường như bất
chấp những nguy nan đó, bản năng sáng tạo và phản ánh hiện thực của giới
nghệ sĩ qua cách viết, cách hát, vẫn xuất hiện một cách rất an nhiên.
Việc bắt giữ Việt Khang và Trần Vũ Anh Bình đã tạo nên một làn sóng
phản ứng khó lường. Thậm chí với cộng đồng người Việt đã xa quê hương và
xa những con người Việt thế hệ mới trong nước, họ cũng đã bày tỏ sự
sửng sốt của mình, khi nghe có những con người đang đối diện với lao tù
chỉ vì ca hát, bằng cách xuống đường và chia sẻ những chữ ký hết sức ấn
tượng.
Nhưng đâu chỉ là chuyện người Việt với nhau, tuy xa cách địa lý,
nhưng dường như sợi dây vô hình của nền văn minh loài người đều tạo ra
những phản ứng nối kết tương đồng, như cái cách thế giới đã phản ứng
trước việc cô bé Malala Yousafzai bị Taliban bắn vào đầu hay việc Putin
cho giam giữ nhóm nhạc Pussy Riot.
Đôi khi những phán quyết đưa ra, nó không chỉ làm hủy hoại đời của
một con người, mà ngược lại còn có thể tạo ra một lực phản hồi, phá hủy
mọi danh tiếng và sự bền vững của hệ thống đưa ra bản án đó. Chưa bao
giờ viên đạn của phe Taliban đã bắn vào đầu của cô bé Yousafai, 14 tuổi,
trở thành viên đạn bắn thẳng vào lương tâm thế giới như lúc này. Chưa
bao giờ người ta nhìn ra sự tồi tệ của chính quyền công an trị Putin ở
nước Nga như lúc này, qua song sắt của cả 3 cô gái nhóm Pussy Riot. Và ở
Việt Nam, chưa bao giờ những kẻ bị kết án là Việt Khang và Trần Vũ Anh
Bình lại được quan tâm, chia sẻ như bây giờ.
Đôi khi, tôi tự hỏi không biết những người soạn bản án cho Việt Khang
và Trần Vũ Anh Bình có thật sự lắng nghe những bài hát của họ hay
không? Vì nếu chỉ dựa trên những con chữ để định đoạt số phận, tôi nghĩ
công bằng nhất là nên mở một loạt phiên tòa nghiên cứu tái xét xử tất cả
các nghệ sĩ, hay dễ dàng hơn là với các nhạc sĩ Việt Nam, từ Trịnh Công
Sơn đến Phạm Duy và nhiều người khác nữa. Dĩ nhiên, trong đó có cả tôi.
Có lẽ trong phiên toà, những người xét xử cũng ngại ngùng và cố gắng
tránh đi công việc ấu trĩ đó, nên đã không dành thời gian bàn sâu về các
bài hát, mặc dù án vẫn định. Lẽ ra những bài hát đó phải được mở lên
ngay tại toà, hoặc photo đầy đủ cho tất cả mọi người xem - nghe, như một
chứng cứ cụ thể.
Nói tới lắng nghe, tôi chợt nhớ đến nhiều tình huống khó quên. Trong
Schindler’s list của đạo diễn Steven Spielberg, khi những tên lính phát
xít Đức đang rầm rộ tiến vào các ngôi nhà của người Do Thái, đã đứng
sững và lặng yên nghe đến lúc dứt khúc nhạc dương cầm của một người đánh
đàn tuyệt vọng. Hoặc trong phim the Pianist của đạo diễn Roman
Polanski, viên sĩ quan Đức Quốc Xã đã lột bỏ toàn bộ trạng thái thù địch
để lắng nghe một nghệ sĩ Do Thái đàn những khúc nhạc được sáng tác các
quốc gia đang đối đầu như Nga hay Ba Lan. Kẻ thù vẫn biết lắng nghe
nhau, chẳng lẽ những người chung dòng máu và khát vọng dân tộc lại câm
điếc với nhau?
Trong các tuyên bố chính trị ở Việt Nam lúc này, người ta hay đọc
thấy cụm từ “nhóm lợi ích”. Rõ ràng là phải có những nhóm lợi ích kinh
tế bí mật nào đó đang đục khoét quốc gia và đang bị đánh động. Nhưng
liệu có hay không những nhóm lợi ích bí mật về chính trị nào đó, đang
cảm thấy bị bối rối và tức giận trước những cảnh báo về hiện thực tổ
quốc từ Việt Khang và Trần Vũ Anh Bình, nên đã vội vàng khép tội họ? Nếu
không, tôi hoang mang tự hỏi, họ đã phạm tội gì khi hát bằng tình yêu
tổ quốc mình?
Những con người đó không làm chính trị. Họ chỉ phản ánh hiện thực xã
hội theo cảm nhận nghệ sĩ của mình. Quyền phản ánh hiện thực – không
phản bội lại nhân cách của mình, là một giá trị tuyệt đối của người nghệ
sĩ. Quyền đó được nhìn nhận bằng lương tâm và giá trị văn minh của con
người, bất chấp một thể chế chính trị nào phủ nhận nó. Chà đạp và từ
chối quyền đó, cũng đồng nghĩa vinh danh giá trị của người nghệ sĩ và
khẳng định thêm về sự trì trệ và lạc hậu của chính hệ thống đương trị.
31-10-2012
Tuấn Khanh
Tuấn Khanh
