Tổ Chức Theo Dõi Nhân Quyền - Vấn đề Quyền Con Người phải được đặt lên hàng đầu trong chuyến ghé thăm của Hội Đồng Châu Âu

Nguyễn Công Huân chuyển ngữ

Theo Tổ Chức Theo Dõi Nhân Quyền

Cần nhấn mạnh vào việc trả tự do cho các nhà hoạt động xã hội, tôn trọng tự do tôn giáo và chấm dứt lao động cưỡng bức ở Việt Nam.

(New York) - Chủ tịch Hội Đồng Châu Âu, ông Herman Van Rompuy cần phải công khai đòi Việt Nam thả tất cả những tù nhân chính trị, tôn trọng quyền tự do tôn giáo và bãi bỏ hình thức lao động cưỡng bức trong các trung tâm cai nghiện trong chuyến ghé thăm của mình từ 31 tháng 10 tới mùng 2 tháng 11 năm 2012, Tổ Chức Theo Dõi Nhân Quyền (HRW) tuyên bố ngày hôm nay.

Vào đầu tháng 10 HRW đã gửi một báo cáo, được tóm lược ở dưới đây, tới Hội Đồng Châu Âu để đưa ra những khuyến nghị quan trọng về các vấn đề nêu trên. Báo cáo bao gồm tên của một số tù nhân chính trị cần được trả tự do ngay lập tức và vô điều kiện.

"Trong khi Châu Âu đánh giá Việt Nam như một đối tác thương mại quan trọng, Chủ tịch Van Rompuy không nên coi quyền con người như một chủ đề phụ," Brad Adams, giám đốc tại Châu Á của HRW, nói. "Việt Nam thường xuyên bắt giữ những công dân của mình bởi họ đòi hỏi dân chủ và tự do - những thứ mà người Châu Âu coi là điều đương nhiên. Ông Van Rompuy có trách nhiệm đạo đức phải nói cho chính phủ Việt Nam rằng họ không thể tiếp tục hành xử một cách độc tài và đàn áp người dân của mình mà không chịu hậu quả trong mối quan hệ với EU".

Những khuyến nghị của HRW tới Chủ tịch Hội Đồng Châu Âu Van Rompuy

Chính phủ Việt Nam tiếp tục đàn áp một cách có hệ thống quyền tự do ngôn luận, tự do hội họp và tự do biểu tình ôn hòa. Những nhà văn, blogger và nhà hoạt động vì quyền con người độc lập - những người đã đặt câu hỏi về các chính sách của chính phủ, tố cáo tham nhũng, hoặc kêu gọi cải cách dân chủ hóa thay vì chế độ độc đảng - đã thường xuyên bị cơ quan an ninh theo dõi.

Những người chỉ trích đã phải đối mặt với nhiều hình thức quấy rối của cơ quan an ninh, bao gồm đe dọa các thành viên trong gia đình, cấm xuất cảnh một cách tùy tiện, và phạt tiền. Nhà chức trách cũng bắt giam các tiếng nói chỉ trích một cách tùy tiện trong thời gian dài, không được gặp gỡ người thân cũng như cố vấn pháp luật. Nhiều người bị phạt tù với thời hạn dài vì vi phạm những điều luật an ninh quốc gia mơ hồ. Cảnh sát thường xuyên tra tấn nghi phạm để lấy cung, và đáp trả những cuộc biểu tình của công chúng phản đối nạn đuổi người, cướp đất và sự tàn bạo của cảnh sát bằng vũ lực trên mức cần thiết.

Trong khi có rất nhiều vấn đề về quyền con người ở Việt Nam, HRW khuyến nghị Chủ tịch Van Rompuy tập trung vào ba khu vực chính sau đây trong chuyến thăm chính thức của mình từ 31/10 tới 2/11. Những khu vực này bao gồm tù chính trị và các quyền tự do cơ bản; sự ngăn cản quyền tự do tôn giáo; và lao động cưỡng bức tại các trại cai nghiện.

1. Tù nhân chính trị và các quyền tự do cơ bản

Việt Nam tiếp tục đàn áp những người bất đồng chính kiến ôn hòa và trừng phạt họ khi họ thành lập những tổ chức mà chính quyền đánh giá là đối nghịch với lợi ích của nó. Trong 9 tháng đầu tiên của năm 2012, chính quyền đã tống giam ít nhất 31 người bất đồng chính kiến và hoạt động xã hội ôn hòa vì đã thực hiện quyền tự do ngôn luận và tự do hội họp của mình, điều đã được công nhận trong Hiến Pháp của Việt Nam.

Chính quyền đã cấm tất cả các đảng phái chính trị, hội đoàn và tổ chức nhân quyền độc lập với chính quyền hoặc độc lập với Đảng CSVN. Nghị định 45 (2010) cho phép chính quyền kiểm soát chặt các hội đoàn, và các hội đoàn này chỉ có tác dụng như những tổ chức trực thuộc các Bộ ngành hoặc Đảng CSVN.

Công nhân Việt Nam bị cấm tham gia các công đoàn độc lập, ngoài Liên đoàn Lao động do chính phủ kiểm soát. Các quy định của chính phủ cho phép phạt các công nhân tham gia vào các cuộc đình công "bất hợp pháp", tức là chưa được sự chấp nhận của chính quyền, và cho phép các quan chức địa phương bắt người lao động phải chấm dứt biểu tình và quay lại làm việc.

Những nhà hoạt động xã hội dám đứng ra tuyên bố thành lập các công đoàn độc lập tại Việt Nam đã bị bắt giữ, tống giam, xách nhiễu, đe dọa, đánh đập và trong một số trường hợp là "mất tích". Lê Trí Tuệ, một sáng lập viên của Công Đoàn Độc Lập, đã bị mất tích kể từ tháng 5 năm 2007. Những nhà hoạt động khác bị trừng phạt với án tù nặng nề, như Nguyễn Hoàng Quốc Hùng, Đỗ Thị Minh Hạnh và Đoàn Huy Chương, vào năm 2010. Vào tháng 8 năm 2012, Tòa án Nhân Dân Hà Nội tiếp tục kết án 5 năm tù với nhà hoạt động nhân quyền Lê Thanh Tùng vì đã bảo vệ công nhân và những người dân mất đất.

Việt Nam thường xuyên sử dụng những điều khoản mơ hồ và có thể được diễn giải tùy tiện về an ninh quốc gia và các tội trạng khác trong Bộ Luật Hình Sự để bỏ tù những nhà bất đồng chính kiến chính trị và tôn giáo ôn hòa. Những điều khoản này bao gồm "hoạt động lật đổ chính quyền nhân dân" (Điều 79 Bộ Luật Hình Sự, mức án cao nhất là tử hình); "phá hoại chính sách đoàn kết dân tộc" (Điều 87, mức án cao nhất 15 năm tù); "tuyên truyền chống nhà nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam" (Điều 88, hình phạt cao nhất là 20 năm tù); "phá rối an ninh" (Điều 89, mức án tối đa là 15 năm tù); "bỏ trốn hoặc ở lại nước ngoài để chống chính quyền nhân dân" (Điều 91, mức án cao nhất là tử hình); "hình phạt bổ sung" là tước đoạt một số quyền cơ bản của những người từng bị kết án "phá hoại an ninh quốc gia", giam giữ họ tại gia tối đa 5 năm sau án tù và tịch thu các tài sản họ có (Điều 92); và "lạm dụng quyền tự do dân chủ để xâm phạm lợi ích của nhà nước hoặc tổ chức và cá nhân" (Điều 258, mức án tối đa là 7 năm tù giam).

Tình trạng phân biệt đối xử đối với các nhóm dân tộc thiểu số, những người có văn hóa - và trong một số trường hợp là cả ngôn ngữ - khác biệt, có thể làm cuộc tù đày của những nhà bất đồng chính kiến dân tộc thiểu số càng trở nên khó khăn hơn.

Các tù nhân chính trị bao gồm: 1) Trần Huỳnh Duy Thức (16 năm tù giam); 2) Nguyễn Văn Hải (bút danh Điếu Cày - 12 năm tù giam); 3) Nguyễn Công Chính (11 năm); 4) Phạm Thị Phượng (11 năm); 5) Tạ Phong Tần (10 năm); 6) Nguyễn Hoàng Quốc Hùng (9 năm); 7) Trần Thị Thúy (8 năm); 8) Phùng Lâm (7 năm); 9) Đỗ Thị Minh Hạnh (9 năm); 10) Đoàn Huy Chương (7 năm); 11) Cù Huy Hà Vũ (7 năm); 12) Nguyễn Tiến Trung (7 năm); 13) Phạm Văn Thông (7 năm); 14) Nguyễn Ngọc Cường (7 năm); 15) Đinh Đăng Định (6 năm); 16) Nguyễn Xuân Nghĩa (6 năm); 17) Nguyễn Kim Nhân (5 năm 6 tháng); 18) Hồ Thị Bích Khương (5 năm); 19) Lê Thanh Tùng (5 năm); và 20) Phan Ngọc Tuấn (5 năm)

Những tù nhân dân tộc thiểu số bao gồm: 1) Rmah Hlach (còn có tên khác là Ama Blut; 12 năm tù giam); 2) Siu Hlom (12 năm); 3) Siu Ben (12 năm); 4) Noh (12 năm); 5) Siu Nheo (10 năm); 6) Siu Wiu (10 năm); 7) Siu Brom (10 năm); 5) Siu Thai (được biết tới với tên khác là Ama Thuong; 10 năm); 6) Nhi (bút danh Ba Tiem; 10 năm); 7) Roh (10 năm); 8) Rah Lan Mlih (9 năm); 9) Ro Mah Pro (9 năm); 10) Rah Lan Blom (9 năm); 11) Siu Koch (bút danh Ama Lien; 9 năm); 12) Kpuil Mel (9 năm); 13) Ro Lan Ju (bút danh Ama Suit; 9 năm); 14) Pinh (9 năm); 15) Kpuil Le (8 năm); 16) Kpa Sinh (8 năm); 17) Ro Mah Klit (8 năm); 18) Am Linh (bút danh Ba Blung; 8 năm); 19) Yưh (bút danh Ba Nar; 8 năm); và 20) Rơ Mah Then (8 năm).

Khuyến nghị: Chủ tịch Van Rompuy cần yêu cầu chính phủ Việt Nam thực hiện:

• Thả tất cả những tù chính trị đang bị tù hoặc tạm giam - tức là tất cả những người bị giam giữ vì đã thực thi quyền tự do ngôn luận, nhóm họp, đi lại, hoặc tiến hành các hoạt động chính trị hay tôn giáo.
• Sửa đổi hoặc bãi bỏ các điều khoản trong Bộ Luật Hình Sự và các bộ luật khác cho phép hình sự hóa các vụ bất đồng chính kiến ôn hòa trên cơ sở của những tội "an ninh quốc gia" mập mờ, bao gồm các điều luật 79, 87, 88, 89, 91, 92 và 258 của Bộ Luật Hình Sự
• Như một hình thức xây dựng niềm tin tức thì, cho phép gia đình và cố vấn pháp lý, các nhà quan sát bên ngoài từ Châu Âu, đại sứ quán và các tổ chức nhân quyền quốc tế được tiếp cận các tù nhân và người bị tạm giam.
• Cung cấp thông tin về tình trạng của các tù nhân dân tộc thiểu số bị kết án "phá hoại chính sách đoàn kết dân tộc" (Điều 87) hoặc "phá rối an ninh" (Điều 89)
• Cho phép phương tiện thông tin đại chúng và điều chỉnh các bộ luật khác cho phù hợp với điều 19 Công Ước Quốc Tế về Các Quyền Dân Sự và Chính Trị (ICCPR).
• Cho phép các tờ báo và tạp chí tư nhân, độc lập và không bị kiểm duyệt hoạt động.
• Loại bỏ kiểm duyệt, giám sát và các hình thức ngăn chặn Internet khác, và thả những người thể hiện quan điểm của mình một cách ôn hòa trên mạng Internet.

Ông Van Rompuy cũng cần phải đòi trả tự do ngay lập tức cho các tù nhân và người bị tạm giam đang có vấn đề về sức khỏe để họ có thể được nhận chăm sóc sức khỏe đúng mức. Vào tháng 7 và tháng 9 năm 2011, Nguyễn Văn Trại và Trương Văn Sương đã chết trong tù. Một số trường hợp khẩn cấp cần được trả tự do ngay lập tức:

• Linh mục Nguyễn Văn Lý, 65 tuổi, người bị kết án vào 30 tháng 3 năm 2007, bởi Tòa Án Nhân Dân Thừa Thiên Huế vì "tuyên truyền chống Nhà Nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam" (Điều 88 Bộ Luật Hình Sự). Ông đã nhiều lần bị nhồi máu cơ tim trong tù năm 2009, và vì thế tay và chân phải của ông đã bị bại liệt. Năm 2010, ông được tạm tha vì lý do sức khỏe trong 16 tháng và bị quản chế tại gia. Vào tháng 7 năm 2011 linh mục Nguyễn Văn Lý lại bị đưa trở lại nhà tù để thực hiện nốt bản án 8 năm tù.
• Nhà thơ và người đấu tranh chống tham nhũng, ông Nguyễn Hữu Cầu, 65 tuổi, người đã trải qua tổng cộng 34 năm tù kể từ năm 1975. Lần đầu ông vào tù là từ 1975 tới 1980, theo diện cải tạo; lần thứ hai từ năm 1982 tới nay vì tố cáo các quan chức địa phương tham nhũng. Nhà cầm quyền đã cáo buộc ông tội "phá hoại", một tội danh nặng nề vào đầu những năm 80 khi Việt Nam còn là một quốc gia đóng kín. Phía viện kiểm sát trong phiên tòa là quan chức đã bị Nguyễn Hữu Cầu tố cáo tham nhũng. Nhà chức trách đã dùng các bài hát và bài thơ ông viết để làm chứng cho hoạt động "phản động" của ông. Ban đầu bị án tử hình, Nguyễn Hữu Cầu giờ đây đang chịu án trung thân. Ông đã gần như mù và đã bị điếc hoàn toàn.
• Nhà hoạt động theo Phật giáo Hòa Hảo, bà Mai Thị Dung, 43 tuổi, người đang thọ án 11 năm tù giam. Trong một cuộc đàn áp các nhóm Phật Giáo Hòa Hảo độc lập vào năm 2005, chính quyền đã cáo buộc bà Mai Thị Dung tội phá hoại trật tự công cộng theo Điều 245 Bộ Luật Hình Sự và kết án bà 5 năm tù. Năm 2007, khi bà còn đang trong tù, Tòa Án Nhân Dân Vĩnh Long xử bà vì liên quan đến cuộc phản đối của các nhóm Phật Giáo Hòa Hảo độc lập năm 2001 và kết án bà thêm 6 năm nữa, cũng theo Điều 245. Bà được cho là đang ốm sắp chết, với cả hai chân bị liệt, bị sỏi mật và các bệnh tật khác.
• Nhà hoạt động Phật giáo Hòa Hảo, ông Nguyễn Văn Lía, 71 tuổi, trước đây là một tù nhân tôn giáo, người đã bị tù 5 năm vào 13 tháng 12 năm 2011, vì "lợi dụng quyền tự do dân chủ để xâm hại lợi ích nhà nước và tổ chức hay cá nhân" theo Điều 258 Bộ Luật Hình Sự. Án tù của ông đã được giảm xuống thành 4 năm 6 tháng vào lần phúc thẩm tháng 3 năm 2012. Ông được gia đình kể lại là đã bị điếc, bị gẫy vài xương sườn từ những tổn thương trước đó, do bị côn đồ dấu mặt tấn công, và đang bị cao huyết áp.

2. Đàn áp tự do tôn giáo

Việt Nam tiếp tục giám sát chặt chẽ, quấy rối một cách có hệ thống, và đôi lúc đàn áp một cách bạo lực các nhóm tôn giáo độc lập tồn tại bên ngoài các tổ chức tôn giáo chính thức, có đăng ký và do chính phủ kiểm soát. Các tổ chức tôn giáo đã đối mặt với các hành động như thế từ chính phủ bao gồm các nhánh không được công nhận của Đạo Cao Đài, Phật Giáo Hòa Hảo, nhà thờ Tin Lành ở Tây Nguyên và một vài nơi khác, chùa Phật Giáo Khmer Krom, và Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất (UBCV).

Vào 26 tháng 3 năm 2012, mục sư Tin Lành Nguyễn Công Chính đã bị kết án 11 năm tù vì "phá hoại chính sách đoàn kết dân tộc" (Điều 87 Bộ Luật Hình Sự) vì các hoạt động tôn giáo của mình. Từ tháng 3 tới tháng 9 năm 2012, nhà cầm quyền đã bỏ tù 17 người hoạt động tôn giáo khác. Ít nhất 32 nhà hoạt động tôn giáo khác đang bị tạm giam đợi xét xử. Các lãnh đạo tôn giáo bao gồm thầy Thích Quảng Độ, lãnh đạo Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất, ông Lê Quang Liêm và Võ Văn Thanh Liêm, lãnh đạo Phật giáo Hòa Hảo độc lập, đang bị giam lỏng tại gia và đối mặt với sự giám sát liên tục, đôi lúc là quá mức.

Vào tháng 6 và 7, 2012, chính quyền địa phương quấy rối, đe dọa và cố gắn ngăn cản linh mục Công Giáo làm lễ tại nhà một tín đồ Công Giáo ở Yên Khê, Con Cuông, tỉnh Nghệ An. Cũng vào tháng 6, chính quyền địa phương đã quấy rối và ngăn cản linh mục thực hiện lễ cầu nguyện tại nhà một tín đồ Công giáo ở Châu Bình, Quỳ Châu, tỉnh Nghệ An. Trong cả hai trường hợp, giáo hội Công giáo địa phương đã gửi nhiều yêu cấu tới các cơ quan có thẩm quyền để hình thành giáo xứ mới, nhưng chính quyền đã không cấp phép.

Khuyến nghị: Chủ tịch Van Rompuy cần yêu cầu chính phủ Việt Nam thực hiện:

• Cho phép các tổ chức tôn giáo độc lập được quyền thực hiện các hoạt động tôn giáo ôn hòa theo các tiêu chuẩn pháp lý quốc tế.
• Chấm dứt việc ngăn chặn các buổi tụ tập hòa bình hoặc các hoạt động của nhóm tôn giáo chưa đăng ký với chính quyền, ví dụ như Phật Giáo Hòa Hảo, Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất, các nhóm Cao Đài, Tin Lành và Công Giáo.
• Chấm dứt việc gây sức ép bắt các nhóm này phải tham gia các tổ chức tôn giáo sẵn có của nhà nước.
• Chấm dứt các hành vi giám sát và quấy rối quá đáng của công an đối với các lãnh đạo tôn giáo và người theo đạo.
• Cho phép các tổ chức tôn giáo đến nay chưa được công nhận có giấy tờ pháp lý hợp lệ, và được hoạt động độc lập với những tổ chức tôn giáo đã đăng ký, nếu họ chọn như thế.
• Chấm dứt sự phân biệt đối xử kéo dài đối với các nhóm Ki-tô giáo ở miền Bắc và Tây Nguyên, và Phật Giáo Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long, cho phép các tổ chức phi chính phủ độc lập, các cơ quan Liên Hợp Quốc, nhà ngoại giao và báo chí tự do giám sát tình hình hở những khu vực vùng sâu vùng xa.

3. Lao động cưỡng bức tại các trại cai nghiện

Những người nghiện có thể bị giam giữ tại các cơ sở cai nghiện của nhà nước, nơi họ bị bắt buộc phải thực hiện các công việc nặng nhọc dưới danh nghĩa "trị liệu bằng lao động", một phương pháp trụ cột ở Việt Nam để cai nghiện. Vào đầu năm 2011 có khoảng 123 trung tâm ở khắp đất nước, trong đó có khoảng 40 ngàn người bị giam giữ. Việc giam giữ này không theo bất kỳ một trình tự pháp lý và giám sát pháp luật hợp lệ nào, và có thể kéo dài tới 4 năm. Vi phạm quy định của trại - bao gồm cả yêu cầu phải lao động - sẽ bị trừng phạt bằng đánh đập bằng gậy, giật bằng dùi cui điện, nhốt trong phòng kỷ luật, nơi trại viên không được ăn uống. Trẻ em nghiện cũng bị giam giữ trong các trung tâm này, và chúng cũng phải thực hiện "trị liệu bằng lao động" và bị đánh và hành hạ. Những trại viên khi ra ngoài đã báo cáo rằng họ bị ép phải làm việc trong nhà máy xử lý hạt điều và các trang trại (bao gồm trồng khoai và cà phê), xưởng may, khu xây dựng, và các xưởng lao động khác (như làm đồ mây tre). Theo luật Việt Nam, các công ty có sản phẩm làm bởi các trung tâm này sẽ được miễn thuế. Một số sản phẩm được sản xuất bằng lao động cưỡng bức đã được các công ty thuộc dây chuyền cung cấp sản phẩm đưa ra nước ngoài, sang cả Hoa Kỳ và Châu Âu.

Khuyến nghị: Chủ tịch Van Rompuy cần công khai kêu gọi chính quyền Việt Nam thực hiện:

• Đóng cửa tất cả các trung tâm cai nghiện
• Trả tự do cho tất cả các trại viên của trung tâm và cho phép họ được tiếp cận dịch vụ cai nghiện tại cộng đồng.
• Chỉ đạo Bộ Lao Động, Thương Binh và Xã Hội xóa bỏ hình thức lao động cưỡng bức tại tất cả các trung tâm mà mình quản lý, bao gồm cả trung tâm cai nghiện.
• Thực hiện việc điều tra nhanh chóng, độc lập và cẩn thận vào điều kiện lao động của các trung tâm cai nghiện và các loại trung tâm tương tự, vì chúng đã vi phạm luật Việt Nam và quốc tế. Đưa các trường hợp lạm dụng và tội ác ra trước tòa, kể cả tòa hình sự, đối với những ai đã thực hiện tội ác với những trại viên.
• Công bố danh sách các hình thức lao động mà trại viên đã phải làm, sản phẩm nào sử dụng lao động cưỡng bức từ những trung tâm này, và những công ty có sản phẩm được xử lý bởi trại viên từ các trung tâm này.
• Chỉ đạo Bộ Lao Động, Thương Binh và Xã Hội bồi thường thỏa đáng cho các trại viên và những người từng chịu hình thức lao động cưỡng bức này.
• Nhanh chóng phê chuẩn và thực hiện một cách hiệu quả Công ước ILO số 105 (Xóa bỏ Lao Động Cưỡng Bức).
• Đáp ứng tiêu chuẩn của chính phủ theo Công ước ILO 29 bằng cách sửa đổi Bộ Luật Hình Sự để đưa vào những quy định xử tội liên quan đến lao động cưỡng bức.

Trong bối cảnh của chương trình ưu đãi thương mại giữu EU với Việt Nam hiện nay, EU cần xem xét liệu Việt Nam có đủ điều kiện đón nhận chương trình này không, khi mà Việt Nam đang thất bại trong việc bảo vệ quyền con người của những người nghiện ma túy. EU hiện đang cho Việt Nam hưởng lợi ích thương mại ưu đãi theo hệ thống riêng của mình là Hệ Thống Ưu Đãi Phổ Cập (GSP). Theo Quy Chế Hội Đồng Châu Âu, người quản lý hệ thống này, thì có thể "tạm dừng các thỏa thuận ưu đãi, bao gồm tất cả hoặc một số sản phẩm đến từ quốc gia được hưởng ưu đãi, nếu có bằng chứng đầy đủ rằng việc tạm dừng là cần thiết", trong đó đề cập đến cả "việc vi phạm một cách nghiêm trọng và hệ thống các chuẩn mực đạo đức" được đặt ra trong các công ước quốc tế về quyền con người và quyền của người lao động, dựa trên cơ sở kết luật từ các tổ chức giám sát có liên quan.