Phạm Thị Hoài
Trong tư thế ưỡn ngực, giang tay, phanh áo bành nổi tiếng của
Lenin, Tổng thống Cộng hòa Nam Phi Jacob Zuma phanh cả quần, bày ra bên
dưới nguyên bộ của quý lủng lẳng trên bức chân dung “The Spear” (Ngọn
giáo)[i] của họa sĩ Brett Murray, một tác phẩm trong triển lãm Hail the
Thief do Goodman Gallery tại Johannesburg tổ chức.
Nếu được nghệ thuật để mắt như vậy, mà lại là nghệ thuật đúng phong
cách của trường phái tranh cổ động sô-viết rất quen thuộc với người
Việt, chắc Cựu Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh, người suốt hai nhiệm kì ở chức
vụ cao nhất của Đảng không được dư luận chú ý bằng vụ tái giá gần đây
với một phụ nữ sinh sau cả một phần tư thế kỉ, chỉ phẫn nộ trong trường
hợp ngọn giáo của mình bị thể hiện kém kích cỡ so với thực tế. Ông Zuma
không rơi vào hoàn cảnh đó, bộ dương vật và phụ kiện của ông trong bức
tranh không thể gọi là khiêm tốn. Có thể quy mô đó là bắt buộc để duy
trì chế độ đa thê mà ông công khai đại diện. Ông có sáu người vợ, trong
đó một người đã li hôn và một người đã tự sát, hiện còn 4 người. Vài năm
trước, ông bị kiện vì tội hiếp dâm. Được xử trắng án, ông cho biết sau
vụ thuận tình giao cấu chứ không phải hiếp dâm đó ông đã tắm rất kĩ, vì
biết người phụ nữ kia nhiễm HIV dương tính. Từ đó ông được họa sĩ Zapiro
biến thành bất tử trong hình ảnh đầu cắm vòi hoa sen, đang cởi quần
chuẩn bị cưỡng hiếp nàng Tư pháp, còn nàng thì bị các tổ chức xã hội,
trong đó có Đảng ANC mà ông là chủ tịch, dằn ngửa ra đất. Cách mạng đã
trải xong thảm đỏ cho quyền lực và dục vọng. Cho đạo tặc, chủ đề triển
lãm của Brett Murray.
Đảng cầm quyền ANC của ông Zuma đã kiện phòng tranh ra tòa. Dưới áp
lực của hàng ngàn người biểu tình phản đối và bị hai khán giả bôi hỏng,
bức “Ngọn giáo” mà một người Đức đã mua với giá 13.000 Dollar bị gỡ. Một
sự cố văn hóa khiến những người đã quá được chiều chuộng bởi sự tự do ở
phương Tây chỉ có thể lắc đầu. Đây là hình ảnh Thủ tướng Đức Angela
Merkel được tưng bừng trình diễn trước hàng trăm ngàn khán giả trong lễ
hội hóa trang truyền thống hàng năm ở Köln:
Văn chương nghệ thuật không cứu rỗi thế giới. Lịch sử biết quá đủ
những kẻ diệt chủng yêu và chơi nhạc cổ điển, những nhà độc tài thích
làm và ngâm thơ, những tay chủ báo mị dân mê vẽ tranh và soạn kịch,
những nhà lí luận đáng tởm say tụng ca nghệ thuật khiến nó phải đâm đầu
vào ngõ cụt vì xấu hổ và những đám đông u mê nghiện hôn hít nghệ thuật
khiến nó phải chui vào quan tài để tự bảo vệ. Văn chương nghệ thuật
không sinh ra để làm thế giới này tốt lên hay đồi bại đi. Nó chỉ là một
trong những cách tiếp cận thế giới. Thỉnh thoảng nó thành công trong
việc thách thức những cách tiếp cận khác.
Tất nhiên ông Zuma không vì bức chân dung nói trên mà từ bỏ chế độ đa
thê. Có khi nó còn khiến ông tự quảng cáo tốt hơn để lấy thêm người vợ
thứ bảy. Nhưng Cộng hòa Nam Phi, đất nước mà tôi hoàn toàn xa lạ, bỗng
trở nên thân thiện hơn nhiều, vì có một phòng tranh đã trưng bày một
triển lãm như thế, dù cuối cùng bức tranh phải gỡ bỏ. Sắp tới tôi sẽ đi
Nam Phi.
© pro&contra
[i] Ông Jacob Zuma từng tham gia Umkhonto we Sizwe (Ngọn giáo của Dân
tộc), tổ chức quân sự bí mật của Đảng ANC chống chế độ Apartheid Nam
Phi. Ông cũng từng là một đồ đệ mác-xít nhiệt thành, trường phái
sô-viết.
