Phạm Thị Hoài dịch
pro&contra – Ngày 1 tháng Chín năm 1939, Thế chiến II bùng nổ với màn nổ súng xâm lược Ba Lan của Đức Quốc xã. Tròn 75 năm sau, ở châu Âu lại xuất hiện nhiều dấu hiệu chính trị và xung đột tương tự trong đêm trước của cuộc Đại chiến Thế giới đó. Một nhóm các nhà trí thức Ba Lan, trong đó có những tên tuổi nổi tiếng như đạo diễn điện ảnh Andrzej Wajda, sử gia Władysław Bartoszewski, nhà văn Wojciech Kuczok,… vừa gửi đến công dân và các chính phủ thuộc Liên minh Châu Âu (EU, với nhà lãnh đạo cao nhất trong nhiệm kì sắp tới là Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk) “Lời kêu gọi” sau đây.
_________
“Chết cho Danzig ư?”, câu hỏi đó thể hiện thái độ của Tây Âu với Thế
chiến II, nổ ra tròn 75 năm trước. Anh và Pháp đã ba lần khích lệ nhà
độc tài Quốc xã: Hitler và đế chế Nazi không phải chịu một hậu quả
nghiêm trọng nào cho vụ sáp nhập Áo, vụ chiếm đóng Sudetenland và cuối
cùng là vụ xâm lược Tiệp Khắc. Thậm chí sau Hiệp ướp Xô-Đức, khi những
phát súng đầu tiên vang lên ở Danzig ngày 1 tháng Chín 1939, các nước
phương Tây cũng chỉ đủ can đảm để bắt đầu một cuộc “giả chiến” biểu
tượng. Đó là lần thứ tư Hitler được khích lệ. Phương Tây đã tưởng rằng
thí thành phố Danzig của Ba Lan thì chính mình sẽ thoát. Nhưng – sau
Warszawa – Paris trở thành thủ đô thứ hai bị chiếm đóng và ít lâu sau
thì London bắt đầu bị ném bom. Mãi đến khi ấy các nước Đồng minh mới hét
lên đòi chấm dứt ngay lập tức và chấm dứt vĩnh viễn chiến tranh.
Tây Âu không được phép lặp lại một chính sách ích kỉ và thiển cận
như thế nữa trước một kẻ xâm lược. Hiện trạng hôm nay và sự đột biến gia
tăng căng thẳng nhắc chúng ta nhớ lại tình hình năm 1939. Hôm nay, nước
Nga, một quốc gia hiếu chiến, đã chiếm đóng Krym, một khu vực của nước
láng giềng nhỏ bé hơn mình. Quân đội và mật vụ của Tổng thống Putin tác
chiến, cho tới nay thường giấu mặt, tại miền Đông Ukraine, ủng hộ những
thế lực đang khủng bố cư dân vùng này, và trắng trợn dọa sẽ tràn vào xâm
lược.
Nhưng so với năm 1939 thì tình thế hiện nay có một điểm mới: Trong
những năm gần đây, khi các đối tác phương Tây còn tin vào “bộ mặt người”
của kẻ xâm lược thì kẻ đó đã thu hút được nhiều chính khách và doanh
nhân châu Âu vào quỹ đạo quyền lợi của mình. Nhóm lợi ích hình thành từ
khi đó đã và đang tiếp tục ảnh hưởng đến chính sách Đông Âu của nhiều
quốc gia, với phương châm đặc biệt ưu tiên Nga hoặc thậm chí chỉ chú
trọng vào Nga. Giờ đây chính sách ấy đang phá sản. Châu Âu cần cấp bách
một chính sách Đông Âu mới và thực tiễn.
Vì thế chúng tôi kêu gọi các nước láng giềng, nhân dân và các chính phủ Châu Âu:
1. Tổng thống François Hollande và chính phủ Pháp đang đứng trước
cạm bẫy tiến hành một bước đi có thể còn tệ hại hơn cả sự bị động của
Pháp năm 1939. Trong những tuần tới, Pháp là nước Châu Âu duy nhất có
thể sẽ giúp kẻ xâm lược: qua việc bán những hàng không mẫu hạm Mistral
khổng lồ mới đóng theo hợp đồng cho Nga. Pháp bắt đầu sự hợp tác này từ
năm 2010 và ngay khi đó đã bị nhiều chỉ trích mà Tổng thống Pháp lúc ấy
là Nicolas Sarkozy thường dẹp bỏ bằng lập luận rằng “Chiến tranh Lạnh đã
qua rồi”. Giờ đây một cuộc Chiến tranh Nóng đang bùng nổ ở Ukraine; như
vậy không còn cơ sở nào để Pháp phải thực hiện bản hợp đồng cũ nữa.
Nhiều chính khách đã đề nghị Pháp nên bán lại số tàu đó cho Liên minh
Châu Âu hay cho Khối Quân sự NATO. Nếu Tổng thống Hollande không sớm
thay đổi ý kiến thì nhân dân Châu Âu nên tảy chay hàng hóa Pháp để gây
sức ép. Trung thành với truyền thống vĩ đại của mình, Pháp phải kiên
định là một quốc gia phụng sự cho nền tự do của Châu Âu.
2. Từ khoảng năm 1982, CHLB Đức đã bắt đầu đẩy mình vào vị thế phụ
thuộc vào khí đốt của Nga ở quy mô lớn. Ngay từ khi đó, các trí thức Ba
Lan, trong đó có Czesław Miłosz và Leszek Kołakowski, đã cảnh báo rằng
các đường ống dẫn khí đốt mới này có thể trở thành công cụ cưỡng bức
Châu Âu. Các Tổng thống Ba Lan Aleksander Kwaśniewski và Lech Kaczyński
cũng từng lưu ý điều đó. Song các nhà chính trị Đức rất đề cao sự hợp
tác với chính quyền Xô-viết thuở đó và chính quyền Nga sau này, có thể
xuất phát từ mặc cảm tội lỗi của người Đức, có thể từ lòng tin vào một
“phép màu kinh tế Nga” hay cũng có thể từ hi vọng lợi lộc cá nhân. Qua
đó họ – có lẽ vô thức – đồng thời tiếp tục một truyền thống bất hạnh của
Đức, khiến họ coi Nga là đối tác duy nhất của mình ở Đông Âu. Trong
những năm gần đây, các công ti nhà nước và của giới quả đầu Nga bắt rễ
ngày càng sâu ở Đức, từ lĩnh vực năng lượng đến kinh doanh bóng đá và du
lịch. Đức nên khống chế sự đan kết này, vì nó luôn kéo theo sự lệ thuộc
chính trị.
3. Mọi người dân và mọi quốc gia Châu Âu đều nên tham gia cứu trợ
Ukraine đang gặp nguy khốn. Hàng trăm ngàn người chạy nạn đang cần viện
trợ nhân đạo. Nền kinh tế nước này đang cạn kiệt vì những hợp đồng dài
hạn bất lợi với hãng Gazprom của Nga. Cho đến nay, nhà độc quyền khí đốt
này đang ép Ukraine, một trong những khách hàng nghèo nhất, phải trả
mức giá cao nhất. Kinh tế, đời sống văn hóa tuyệt vời, sống động cũng
như các hoạt động truyền thông và xã hội dân sự của Ukraine đang khẩn
thiết cần viện trợ, đối tác và các nhà đầu tư mới.
4. Nhiều năm nay Liên minh Châu Âu đều bảo Ukraine rằng đừng hi vọng
– cả về việc gia nhập EU lẫn về việc được nhận ủng hộ gì hơn ngoài mang
tính biểu tượng. Ngay cả Chương trình Đối tác Đông Âu của EU cũng không
thay đổi được gì nhiều; thực tế đó chẳng qua là một chính sách thay thế
vô nghĩa. Song vấn đề này bỗng vận hành theo đà của nó, chủ yếu nhờ ở
sự kiên cường của các nhà dân chủ Ukraine. Lần đầu tiên trong lịch sử có
những người dân gục ngã trước làn đạn, với lá cờ của EU trên tay. Lẽ
nào Châu  không tỏ tình đoàn kết với họ? Nếu như vậy thì những giá trị
của cuộc Cách mạng 1789, Tự do và Bác ái, đã trở thành vô nghĩa với cái
Châu Âu này.
Ukraine có quyền bảo vệ lãnh thổ và công dân của mình trước một kẻ
ngoại xâm, bằng cả quân đội và cảnh sát, ở cả những khu vực sát biên
giới với Nga. Ở Donetsk cũng như mọi nơi khác trên toàn quốc, từ khi
Ukraine tái lập nền độc lập năm 1991 đến nay là hòa bình: Không hề có
xung đột bạo lực, kể cả trong vấn đề quyền của các sắc dân thiểu số.
Nhưng giờ đây Vladimir Putin đã tháo xích cho “những con chó của chiến
tranh” và đang tập dượt một hình thức xâm lăng mới. Ông ta đang biến
Ukraine thành một vùng thí nghiệm, như Tây Ban Nha thời Nội chiến. Thời
đó các lực lượng phát-xít được Đức Quốc xã ủng hộ chiến đấu chống phe
Cộng hòa. Hôm nay, không hô vang khẩu hiệu “No pasarán”[1] để chặn Putin
là biến Liên minh Châu Âu và những giá trị của nó thành lố bịch và đồng
tình để trật tự thế giới bị đảo lộn.
Không ai biết ba năm nữa ai sẽ cai trị nước Nga. Chúng ta không biết
điều gì sẽ đến với giới thượng lưu quyền lực ở Nga, những kẻ đang thúc
đẩy cái chính sách phiêu lưu, đi ngược lại quyền lợi của chính dân tộc
mình. Chúng ta chỉ biết rằng: Hôm nay, ai tiếp tục theo đuổi chính sách “business as usual“,
bất chấp mọi sự, là đang đùa với sinh mệnh của hàng ngàn người Nga và
người Ukraine. Là mạo hiểm chấp nhận thêm hàng trăm ngàn người chạy nạn
và thêm một cú xâm lăng của đế quốc Putin vào những nước khác. Hôm qua
Danzig (Gdańsk), hôm nay Donetsk: Chúng ta không được phép để Châu Âu
sống cả vài thập kỉ với một vết thương để ngỏ và rỏ máu.
Những người kí tên: Władysław Bartoszewski,
Jacek Dehnel, Inga Iwasiów, Ignacy Karpowicz, Wojciech Kuczok, Dorota
Masłowska, Zbigniew Mentzel, Tomasz Różycki, Janusz Rudnicki, Piotr
Sommer, Andrzej Stasiuk, Ziemowit Szczerek, Olga Tokarczuk, Eugeniusz
Tkaczyszyn-Dycki, Magdalena Tulli, Agata Tuszyńska, Szczepan Twardoch,
Andrzej Wajda, Kazimierz Wóycicki, Krystyna Zachwatowicz
01/9/2014
Nguồn: Bản tiếng Ba Lan: “Gdańsk 1939. Donieck 2014“, Gazeta Wyborcza. Bản tiếng Anh: 1939-2014: Die in Danzig – Live in Donetsk, EurActiv. Bản tiếng Đức: “Europa´s Auftrag“, Welt.
Bản tiếng Việt © 2014 pro&contra
______________________
[1] Khẩu hiệu “Không cho (chúng) vượt qua”, nổi tiếng trong diễn
thuyết của nhà hoạt động chính trị Dolores Ibárruri, kêu gọi phe Cộng
hòa chiến đấu bảo vệ thủ đô Madrid trong Nội chiến Tây Ban Nha.
