Nguyễn Vạn Phú
Việc đổ hết mọi tội lỗi lên lợi ích nhóm trong khi hiểu sai về
khái niệm này chính là cách dùng con ngáo ộp làm che khuất thủ phạm của
những kiếm khuyết trong bộ máy.
Xã hội lúc nào cũng có xu hướng hình thành những nhóm lợi ích. Đó đơn
giản là những người cùng chia sẻ một mối quan tâm nào đó, một lợi ích
nào đó và cùng nhau nỗ lực để công khai xúc tiến hỗ trợ cho lợi ích của
mình được xem xét, được tính đến trong chính sách của nhà nước. Hiệp hội
các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) hay Hiệp hội các nhà đầu tư tài
chính Việt Nam (Vafi) là những nhóm như thế.
Còn cái gọi là “lợi ích nhóm” bị nêu ra như là thủ phạm của sự bất ổn
trong nền kinh tế thật ra không phải là nhóm lợi ích. Một hai cổ đông
lớn chi phối đến hoạt động của một ngân hàng, buộc ngân hàng cho vay với
các công ty của các cổ đông này là hành động vi phạm pháp luật, là phù
phép của nạn thao túng, lũng đoạn thị trường. Cán bộ địa phương lợi dụng
quy hoạch để cùng doanh nghiệp chiếm đất, hưởng lợi từ chênh lệch giá
đất là một hình thức tham nhũng, lạm quyền chứ ở đây không có lợi ích
nhóm nào cả. Sự cấu kết giữa quyền lực và tiền bạc là nguy cơ mà lợi ích
nhóm có thể thúc đẩy để diễn ra nhưng một khi nó đã diễn ra rồi thì
không còn là lợi ích nhóm nữa mà là vi phạm pháp luật.
Quay trở lại với các nhóm lợi ích thật sự mà hoạt động vận động hành
lang được xem là chuyện bình thường ở nhiều nước, nên ứng xử với họ như
thế nào? Rõ ràng các nhóm lợi ích, vì đại diện cho một lợi ích nào đó
của riêng nhóm này thôi, nên chủ trương, đề xuất hay hành động có thể đi
ngược lại với lợi ích của đa số người dân. Nhiều lúc lập luận của một
nhóm lợi ích tìm mọi cách để bảo vệ cho lợi ích của mình mà bỏ qua lợi
ích của toàn xã hội nghe thật chướng tai. Nhưng không vì thế mà chúng ta
lại lên án các nhóm lợi ích.
Một xã hội lành mạnh là xã hội tạo điều kiện cho tất cả mọi người, kể
cả các nhóm lợi ích, có tiếng nói được lắng nghe, có cơ hội trình bày ý
tưởng, phản biện lại các lập luận phản bác và bảo vệ ý kiến của mình.
Giả định Hiệp hội Lương thực Việt Nam có chủ trương nào đó có lợi cho
hội viên nhưng có hại cho nông dân thì ngay lập tức nông dân thông qua
hội của mình sẽ có tiếng nói ngược lại. Các chủ đầu tư thủy điện cứ
khăng khăng bảo vệ cho các dự án thủy điện thì các nhà hoạt động vì môi
trường sẽ tô đậm tác hại của thủy điện hay người dân sẽ gây sức ép buộc
chính quyền ngưng các dự án ảnh hưởng quá nhiều đến môi trường sống của
họ. Các nhóm với tiếng nói khác nhau sẽ là động lực thúc đẩy xã hội phát
triển trong sự giám sát lẫn nhau, trong đó tiếng nói của những nhóm
người bị thua thiệt như dân nghèo phải được hỗ trợ để được vang lên mạnh
như tiếng nói của người có tiền, có của.
