Martin Wolf
Nguyễn Quang A chuyển ngữ
Nguyễn Quang A chuyển ngữ
Những thứ cần thiết cơ bản là các công dân đích thực, những người bảo vệ tử tế, các thị trường thích hợp và các luật công bằng
Ukraine có thể trở thành một nền dân chủ tự do ổn định? Câu trả lời cho câu hỏi này phải là: có. Ukraine
sẽ có trở thành một nền dân chủ tự do ổn định? Câu trả lời cho câu hỏi
đó là: chúng ta không biết. Chúng ta biết rằng những nước khác đã đến
đích. Nhưng chúng ta cũng biết rằng nền dân chủ bỏ phiếu phổ thông là
một cái cây mềm yếu, đặc biệt trong những năm đầu của nó. Những gì đã
xảy ra đối với các nền dân chủ non trẻ ở, chẳng hạn, Ai Cập, Thái Lan,
Nga và Ukraine nhấn mạnh chân lý đó. Nền dân chủ là mong manh bởi vì nó
là một trò chơi phức tạp và, trong những khía cạnh quyết định, không tự
nhiên.
Điểm xuất phát của tôi là, chính phủ có trách nhiệm giải trình đối
với những người bị cai trị là hình thức duy nhất thích hợp cho những
người trưởng thành. Tất cả các hình thức khác của chính phủ coi con
người như trẻ con. Trong quá khứ, khi hầu hết người dân còn mù chữ, chủ
nghĩa gia trưởng như vậy đã có thể được biện minh. Điều đó không còn
đúng nữa. Khi dân cư ngày càng nắm được thông tin hơn, thì các chính phủ
coi nhân dân của họ theo cách này sẽ ít có thể được chấp nhận. Tôi kỳ
vọng (hoặc hy vọng) rằng, trong dài hạn, điều này sẽ đúng ngay cả với
Trung Quốc.
Bằng chứng phù hợp với sự lạc quan này. Theo Polity IV database
(cơ sở dữ liệu Chính thể IV), gần như 100 nước bây giờ là các nền dân
chủ (ít nhiều chưa hoàn hảo). Con số này bằng hai con số của năm 1990.
Trong năm 1800, đã chẳng có nền dân chủ nào. Số của các chế độ chuyên
quyền thực sự cũng đã giảm đột ngột, từ khoảng 90 trong năm 1990 xuống
khoảng 20 bây giờ. Đáng tiếc, đã có sự gia tăng từ khoảng 20 lên trên 50
về số các chế độ anocracy [giữa autocracy-chuyên quyền và democracy-dân
chủ] – các chế độ mà sự cai quản của nó là hết sức bất ổn, không hiệu
quả và tham nhũng. Các chế độ như vậy có thể hoặc là các chế độ chuyên
quyền đang sụp đổ hoặc các nền dân chủ thất bại. Chúng cũng dễ bị tổn
thương đối với việc nổ ra xung đột vũ trang hay chiếm quyền bằng vũ lực.
Thế cột trụ của một nền dân chủ ổn định và thành công là những gì?
Câu trả lời ngắn gọn là, một nền dân chủ đòi hỏi một bộ đôi kiềm chế:
giữa những người dân và giữa nhân dân và nhà nước. Những sự kiềm chế này
dựa vào bốn đặc tính, tất cả bốn đều cần thiết.
Trước nhất, các nền dân chủ cần các công dân. Các công dân không chỉ
là những người tham gia vào đời sống công, tuy họ cũng làm việc đó.
Trên hết, các công dân chấp nhận rằng sự trung thành của họ đối với các
quy trình mà họ chia sẻ phải áp đảo sự trung thành đối với phe chính trị
của riêng họ. Các công dân hiểu ý tưởng về một “đối lập trung thành.”
Họ chấp nhận tính chính đáng của chính phủ được vận hành bởi và thậm chí
cho những đối thủ của họ, tin chắc rằng sẽ có thể đến lượt họ [nắm
quyền]. Suy ra, các công dân không sử dụng quá trình chính trị để phá
hủy năng lực của các đối thủ của mình để hoạt động một cách yên bình. Họ
chấp nhận tính chính đáng của người bất đồng quan điểm và thậm chí sự
phản đối om sòm. Họ loại trừ chỉ việc sử dụng vũ lực. Tất nhiên, một số
đối thủ là không thể chấp nhận được – trước hết tất cả những người không
chấp nhận tính chính đáng của quá trình dân chủ. Một nước thiếu những
công dân như vậy bị đầu độc liên miên trên bờ vực của sự tan rã thậm chí
nội chiến.
Thứ hai, các nền dân chủ cần những người bảo vệ (guardian), một từ
được dùng bởi cố Jane Jacobs trong cuốn sách tuyệt vời của bà, Systems of Survival (Các Hệ thống Sống sót).
Những người bảo vệ giữ các vị trí quyền lực chính trị, hành chính, pháp
lý hay quân sự. Những gì biến họ thành những người bảo vệ, với tư cách
trái với bọn kẻ cướp, là, họ sử dụng vị trí của mình không vì mối lợi
vật chất cá nhân, mà phù hợp với các quy tắc khách quan hoặc để ủng hộ
quan niệm phúc lợi chung. Viktor Yanukovich, tổng thống bị lật đổ của
Ukraina, là một thí dụ tốt về một sự tương phản với điều này mà ta có
thể hình dung ra. Thế nhưng những động cơ của ông ta để tìm kiếm quyền
lực cũng đã là những động cơ thúc đẩy truyền thống. Suốt lịch sử, quyền
lực và sự giàu có đã gắn với nhau. Ý tưởng rằng hai thứ phải tách biệt
ra đã và, ở nhiều nơi, vẫn là cách mạng. Ông Yanukovich thay vào đó đã
tin vào quyền của ông ta để cướp bóc và bắn. Đó không phải là cơ sở cho
tính chính đáng dân chủ.
Thứ ba, các nền dân chủ cần các thị trường. Với các thị trường chúng
ta dứt khoát không muốn nói đến sự lạm dụng quyền lực của nhà nước để
biến tài sản nhà nước thành của cải tư, như đã xảy ra khắp phần lớn Liên
Xô trước đây. Các doanh nhân mà xây dựng vận may của mình trên sự trộm
cắp như vậy không hề chính đáng (hợp pháp) hơn các chính trị gia đã giúp
đỡ họ.
Các thị trường hoạt động đúng đắn được hỗ trợ bởi một nhà nước hoạt
động tốt cung cấp những trụ cột cốt yếu của nền dân chủ ổn định. Thứ
nhất, chúng ủng hộ sự thịnh vượng. Một xã hội có khả năng bảo đảm một
mức sống tử tế và an toàn phải chăng cũng chắc là một xã hội ổn định.
Đây rồi sẽ là một xã hội của các công dân tin cậy lẫn nhau và tin vào
tương lai kinh tế của mình. Thứ hai, các thị trường làm lỏng sự liên
quan giữa sự thịnh vượng và quyền lực. Chúng là cho có thể cho nhân dân
để coi kết quả của các cuộc bầu cử là quan trọng, nhưng không như vấn đề
sống chết hoặc cho chính họ hay cho gia đình họ. Điều này hạ nhiệt của
chính trị từ cháy bỏng xuống mức có thể chịu được.
Cuối cùng, mặc dù tất cả sự phức tạp này, dẫu thiết yếu, để các hệ
thống là hữu hiệu, các nền dân chủ cần các luật được chấp nhận, bao gồm
nhất là các luật hiến pháp (cho dù đôi khi không thành văn). Luật, được
ban hành và thi hành phù hợp với các thủ tục được chấp nhận, tạo hình
các quy tắc của trò chơi chính trị, xã hội và kinh tế. Một nước mà thiếu
pháp trị thì liên miên ở trên bờ vực của hỗn loạn hoặc của sự bao ngược
– số phận bất hạnh của nước Nga hàng thế kỷ.
Dân chủ như thế là nhiều hơn việc bỏ phiếu rất nhiều. Nó chắc chắn
không phải là “một người lớn, một phiếu, một lần”. Nó cũng chẳng phải,
xét từ góc độ đó, là “một người lớn, một phiếu gian lận, nhiều lần”. Nó
là một mạng lưới phức tạp của các quyền, nghĩa vụ, quyền lực và ràng
buộc. Dân chủ hoặc là sự bày tỏ chính trị về các cá nhân tự do hoạt động
cùng nhau, hoặc chẳng là gì cả. Những người mà đã thắng một cuộc bầu cử
không có quyền làm như họ thích. [Nếu họ là thế thì] Đó không phải là
một nền dân chủ thật, mà là chế độ độc tài được bầu.
Những người ngoài có thể giúp một dân tộc trên đường tới dân chủ?
Có, họ có thể. Vai trò kinh tế và chính trị hữu ích của EU ở trung và
đông Âu đã chứng tỏ điều đó. Có thể hình dung được những bước thụt lùi?
Có, Hungary đang cho thấy chính điều đó. Các láng giềng xấu có thể làm
tàn lụi những hy vọng? Có, cả điều có cũng có thể.
Quả thực chúng ta đã thấy nhiều thất bại dọc con đường đến dân chủ.
Ai Cập là một thất bại nổi bật: nó có thể thiếu quá nhiều điều kiện cần
cho thành công. Ngày nay, chúng ta có thể thấy rằng Ukraina đã tạo ra cơ
hội thứ ba của nó từ 1991. Nhưng nước này sẽ cần rất nhiều sự giúp đỡ.
Phương tây đã cung cấp sự giúp đỡ như vậy cho những nước khác. Nhưng bản
thân nước này cũng cần chuyển sang những quy tắc khá mới của trò chơi
xã hội: nó phải sinh ra các công dân thực, những người bảo vệ lương
thiện, các thị trường thích hợp và các luật công bằng. Một sự thay đổi
cách mạng như vậy là có thể? Tôi không biết. Nhưng một thứ tôi hoàn toàn
chắc chắn. Rất đáng thử.
Copyright The Financial Times Limited 2014
Theo The Finacial Times
