Đào Dục Tú
Nhiều năm trở lại đây, đặc biết kể từ thời điểm “nhóm lợi ích ”
được định danh chính thức trên các diễn đàn long trọng, ám chỉ (ám chỉ
thôi !) các thế lực ( tạm dùng lại từ) tài phiệt thao túng nền kinh tế
và đôi ba người đứng đầu chính thể quyết liệt. . . chỉ trích bầy sâu
tham nhũng “ăn hết phần của dân”, thì người ta thấy biết bao sự việc lớn
nhỏ ở nước mình đến giầu tưởng tượng hư cấu như các nhà văn. . . không
tưởng và hoang tưởng cũng không sao hình dung được. Ví như dăm bẩy vụ
người dân được gọi đến công an làm việc, phòng ốc nào cũng chữ đỏ viền
vàng lời dậy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, khi trở về chỉ là cái xác đầy
thương tích thoi thóp thở; và vụ việc ở thị xã Tuy Hòa rúng động công
luận tới mức người đứng đầu quốc gia phải lên tiếng , “vào cuộc”. Ví
như, ví như. . . quả thật là “đố ai quét sạch lá rừng” . Mới đây lại
thêm việc một ông kỹ sư “tháo tung” truyện thơ Kiều tuyệt đỉnh ngôn từ
nghệ thuật Việt thế kỷ 18, thành cái gọi là ” Truyện Kiều Nguyễn Du với
tiếng Việt hiện đại phổ thông đại chúng và trong sáng”.
Tác phẩm “siêu hiện đại” ” trên cả tuyệt vời ấy” ấy được công bố dưới
hình thức sách pho to biếu đại biểu trong cuộc hội thảo mang cái tên
vừa văn hoa lại vừa khoa học (chuẩn không phải chỉnh nhé !) là “Giòng
chẩy văn hóa xứ Nghệ từ truyện Kiều đến phong trào thơ mới”. Và không
kém phần quan trọng “cộng” long trọng, là được một nhà văn, nhà khoa học
xã hội, nhà. . . . anh hùng lao động XHCN lão thành cổ vũ hết lời .
Với “tinh thần khoa học rất nghiêm túc” ông kỹ sư ấy đã tháo tung
truyện Kiều như người ta bổ máy, đại tu ô tô xe máy, nhắm cái đích “phổ
cập hóa truyện Kiều cho quảng đại quần chúng”. Muốn làm được công việc
văn hóa “vì dân ta” như thế, trước hết ông kỹ sư “gạt bỏ những câu chữ
khó hiểu từ tiếng Hán để thay bằng ngôn ngữ tiếng Việt”-như lời đề dẫn
của nhà khoa học xã hội đầu ngành lão thành có tên gọi Vũ Khiêu. Thật
không thể nào hiểu nổi nữa! Nói nôm na truyện Kiều mãi mãi được người
mình yêu, nàng Kiều mãi mãi được người mình quý, có lẽ trước hết bởi thơ
Kiều đáp ứng nhu cầu thưởng thức của đại chúng, nghĩa là của tuyệt đại
đa số dân Việt, cả người bình dân lẫn người có học, từ các bậc thức giả
khả kính “sách gối đầu giường” đến người . . . một chữ bẻ đôi không biết
(thời phong kiến cả làng chỉ có ông đồ Nho là “có chữ”). Thế nên trên
dưới ba thế kỷ qua, chuyện “bà già nhà quê” truyền miệng nhau thơ Kiều,
có người đọc ngược từ câu cuối lên câu đầu hơn ba ngàn câu thơ Kiều
,”không sai một chữ”, đâu có còn là huyền thoại và người “yêu Kiều” đến
thế đâu chỉ có ở một vùng miền nào, Nam Định, Bắc Ninh, Nghệ An, Hà
Tĩnh. . . đâu đâu cũng có hết. Và biết bao nhiêu cây bút thời danh đời
nào chẳng hiện diện, biết bao nhiêu học giả, người làm công việc nghiên
cứu văn học, phê bình văn học, kể cả các bậc chính nhân quân tử, chính
khách có tiếng, chí sĩ ái quốc lừng danh . . . đã bàn thảo ,đã luận
định, thẩm định, luận giải, bình giải giảng giải về thơ Kiều hàng trăm
năm nay. Truyện Kiều có cần phải viết lại, làm mới lại không dưới chiêu
bài “đại chúng hóa, hiện đại hóa”? Hàng nghìn câu thơ Kiều có cần phải
một ông kỹ sư làm cái việc vô bổ ” vẽ rắn thêm chân” (tôi không nghĩ nó
có hại gì đáng kể vì người biết đọc biết viết tiếng Việt không ai đọc
nổi “Kiều mới” ngô ngọng kiểu đó, trừ số ít người, xin bỏ quá cho, nói
thật, thiểu năng trí tuệ-thiểu năng văn học).Tiếng Việt trong truyện
Kiều có cần phải làm cho trong sáng không – như mục đích cao cả của
những người tung hô …tân Kiều (đối lập cựu Kiều !) Người viết kiến văn
hạn hẹp, mỹ cảm văn chương cấp độ “gốc nhà quê” không dám lạm bàn, xin
giành để các vị mũ cao áo dài tài cao học rộng làm chức phận cao cả của
mình. Người viết chỉ xin mạo muội “ngồi góc cột nhà” nói … leo vài ý.
Một trong những “thành tố” làm nên giá trị cổ điển của thơ Kiều là điển
cố văn học. Người ta sợ chữ Hán, điển cố văn học Trung Hoa, “ngại Hán”
đến mức câu thơ “cựu Kiều” (!)” Lứa đôi ai dễ đẹp tày Thôi Trương” thành
câu “tân Kiều” (!) ” Lứa đôi từng thấy những ngày trái ngang”. Hay câu ”
Một đền Đồng Tước khóa xuân hai Kiều “điển cố nói tham vọng của Tào
Tháo thời Tam Quốc nổi danh lịch sử Trung Hoa phong kiến cổ muốn san
bằng đất Đông Ngô, nhằm cái đích đem “nhị kiều” xứ này (vợ Ngô Tôn Quyền
và vợ Chu Du, hai chị em ruột có tiếng mỹ nhân )) về đền Đồng Tước hoa
lệ “sủng ái”, được người ta viết lại thành “Buồng đào nơi tạm khóa xuân
hai kiều” thì thật không còn biết nói gì thêm nữa, không còn muốn nói gì
thêm nữa… Hay câu thơ “Thực là tài tử giai nhân – Châu Trần còn có Châu
Chần nào hơn”- lời ông quan xử án khen thơ Kiều “giá đáng thịnh Đường”
và khen Kiều với Thúc Sinh đẹp đôi, điển cố nhắc chuyện đời xưa bên
Trung Hoa có hai họ Châu và họ Trần đời đời kết thông gia với nhau, nay
một câu được ông kỹ sư sáng tác thành “Lứa đôi còn có gì cần nhiều hơn”.
Chán đến thế là cùng! Có thể các cụ già làng tôi, làng anh, làng chị
thuộc lòng từng đoạn hoặc cả tập thơ Kiều, chữ quốc ngữ chỉ biết lỗ mỗ,
không đọc “Điển cố văn học”, không có trong tay bộ “Từ điển truyện Kiều’
của cụ Đào Duy Anh khả kính như các bậc… học giả, nhưng không vì thế mà
người ta thấy tiếng Việt truyện Kiều thiếu trong sáng, khó hiểu, đến
mức không muốn “thuộc” thơ Kiều, không muốn ngâm thơ Kiều, lấy thơ Kiều
để ru con ru cháu ngủ hay đưa truyện Kiều vào các cuộc “tập Kiều”, “đố
Kiều” thi tài trí, không muốn âm thầm hoặc đọc to lên câu Kiều ứng với
số phận, thân phận của mình trong một ngữ cảnh nào đó. Và cấp độ cao
hơn, lấy truyện Kiều cùng với tầm ảnh hưởng rộng lớn, đa diện phong phú
của một tác phẩm văn học làm nên danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Du
làm nguyên liệu quý giá cho các công trình nghiên cứu văn hóa ngôn ngữ,
văn hóa văn chương Việt… Thể thơ lục bát ví như dòng nước trôi xuôi vô
tận quen với lỗ tai thẩm thơ hàng nghìn đời truyền miệng, quen với tâm
hồn tình cảm người Việt. Có ai vì điển cố văn học cổ trong đó, có ai vì
những từ Hán Việt, từ Việt cổ trong đó mà “bài bác” Kiều, mà “phê’ Kiều
vô lối ? Và những điển cố văn chương đó lại được các bậc thức giả cổ kim
mấy trăm năm “sướng khoái” vì đáp ứng nhu cầu hiểu sâu biết rộng của
họ. Cứ cái đà hiện đại hóa truyện Kiều, đại chúng hóa truyện Kiều kiểu
“kỹ sư chế tạo máy” thế này thì rồi đây, tuyên ngôn chữ Hán của cụ Lý
Thường Kiệt “Nam quốc sơn hà nam đế cư”, “Hịch tướng sĩ” của cụ Trần
Hưng Đạo, “Bình Ngô Đại Cáo” của cụ Nguyễn Trãi ” Bạch đằng giang phú”
của cụ Trương Hán Siêu, rồi thơ “Cung oán ngâm khúc” của cụ Nguyễn Gia
Thiều, “Chinh phụ ngâm” của hai cụ Đặng Trần Côn – Đoàn Thị Điểm” vân
vân biết đâu sẽ có kẻ “điếc không sợ súng” nêu gương, noi gương “làm
trong sáng tiếng Việt, hiện đại hóa thơ cổ “của các cụ giống như ông kỹ
sư nào đó đang “danh nổi như phao” thì sao ? Chưa biết chừng, các vị ấy
sẽ cao đàm khoát luận mà rằng các em các cháu học sinh thơi a-còng bây
giờ không biết chữ Hán Việt, không biết điển cố văn học cổ, thì ngoài
cách “tháo dỡ” ra viết lại, thì có cách gì để các thế hệ tương lai hiểu
văn học cổ nữa !!!
Thương quá cho những câu thơ Kiều không phải bị ” biên tập ” mà là
viết lại, đổi chữ. Mà tác phẩm văn học ví như ngôi nhà tinh thần xây
bằng những viên gạch chữ nghệ thuật, thay chữ thì còn gì là tác phẩm
nguyên bản nữa, còn gì là giá trị văn chương mang dấu ấn lịch sử văn hóa
nữa (chưa nói tới xâm hại bản quyền)! Mà viết lại, đổi chữ mới hay ho
làm sao. Ví như câu thơ có điển cố “thiếp Lan Đình”, người có học một
chút đều hiểu là thiếp viết chữ đẹp, viết thơ bằng… thư pháp tuyệt vời
của danh sĩ Vương Hy Chi nước Trung Hoa cổ, được “con cháu hậu thế” sáng
tạo thành “thiếp xem tình” thì còn gì là Kiều nữa hả trời! Tự nhiên tôi
nhớ tới chuyện thật “trăm phần trăm”: có một cháu tầm tuổi ba mươi
không biết do nhầm nhọt sang… trồng trọt, hay “kiến văn lỗ mỗ’ chót nhớ…
sai câu thơ Kiều tuyệt hay “Vừng trăng ai xẻ làm đôi-Nửa in gối chiếc
nửa soi dặm trường ” thành. . . ” Nửa in gối chiếc nửa soi… gậm giường ”
(!). Tôi… thương cháu và thương cho cả các thầy cô nào ở đủ loại cấp
học đã giảng Kiều cho cháu nghe. Thôi đành tạm chấm dứt trang tạp cảm
buồn… lê thê này vậy. Chuyện thật mà như đùa đại loại thế còn đỡ, chuyện
giơ bức bình phong vì dân, vì đại chúng, lại còn thêm vì khoa học nghệ
thuật nữa mà làm cái việc “tháo dỡ truyện Kiều” như ông kỹ sư nào đó “bổ
xe máy xịn . . . ngoại” thay phụ tùng nội địa chợ Giời “toàn phần giả
và rởm” thì quá là chẳng ai nghĩ nó lại xẩy ra ở Việt Nam năm thứ mười
bốn thế kỷ 21 ! . / .
