Luật sư Trần Hồng Phong
Gần đây, dư luận báo chí phản ánh việc Tòa án nhân dân Tối cao
(TANDTC) đang dự thảo một Thông tư quy định về nội quy phiên tòa. Theo
đó có quy định “mới” là khi nhà báo dự phiên tòa xét xử thì phải xin
phép và phải được chủ tọa hay lãnh đạo tòa án chấp thuận.
Mới đây nhất lại có báo đưa tin nhà báo sẽ chỉ cần xuất trình thẻ
nhà báo, không phải xin phép nữa. Tuy nhiên, quy định chính thức sẽ như
thế nào thì vẫn chưa có.
Trước hết, người ta chỉ xin cái gì không phải của mình, không thuộc
quyền của mình. Còn cái gì pháp luật đã quy định là quyền của công dân,
quyền của nhà báo, thì không cần phải xin và cũng không ai có quyền
“cho”, không ai có quyền đứng trên pháp luật.
Đơn cử như trong Hiến pháp quy định công dân có quyền kinh doanh,
thì Luật doanh nghiệp quy định về thủ tục đăng ký thành lập doanh
nghiệp. Tôi nhấn mạnh từ “đăng ký”, chứ không phải là “xin - cho”. Nếu
hồ sơ đầy đủ, đúng quy định, thì cơ quan Nhà nước có thẩm quyền có nghĩa
vụ bắt buộc phải cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh cho người đăng
ký.
Theo quy định tại Hiến pháp và pháp luật tố tụng (dân sự, hình sự
…), mọi phiên tòa đều được xét xử công khai, người dân bất kể ai đều có
quyền tham dự. Còn trong Luật báo chí thì quy định rõ nhà báo được tác
nghiệp, đưa tin phản ánh các sự kiện xã hội, các phiên tòa xét xử …
Như vậy, việc nhà báo tham dự phiên tòa và tác nghiệp là quyền (cũng
là trách nhiệm) của nhà báo, pháp luật quy định rõ ràng. Và do vậy,
việc ngành tòa án “đẻ” ra quy định xin – cho đối với nhà báo khi tham dự
phiên tòa là trái quy định, ảnh hưởng và hạn chế quyền hành nghề của
nhà báo, quyền được biết thông tin của xã hội.
Theo tôi nghĩ, chỉ cần quy định đơn giản là nhà báo khi tham dự
phiên tòa thì phải “thông báo” hay “đăng ký” với tòa. Mục đích là để tòa
biết và hỗ trợ (nếu có). Còn nếu nhà báo nào muốn tác nghiệp theo kiểu
giống như một công dân bình thường, ngồi dự khán và ghi chép, thì cũng
không cần phải đăng ký hay thông báo gì cả.
Vấn đề quan trọng ở đây là nhà báo tác nghiệp tại tòa phải bảo đảm
không ảnh hưởng đến trật tự phiên tòa, không xâm hại đến quyền và lợi
ích hợp pháp của người khác (các đương sự, bị cáo) và nếu được tạo điều
kiện thuận lợi hơn thì càng tốt.
Chính vì vậy, thiết nghĩ nội quy phiên tòa phải quy định rõ và thống
nhất trên toàn quốc việc tác nghiệp của nhà báo. Chẳng hạn như: không
được đi lại, chụp ảnh trong khi đang xét xử, được đặt máy ghi âm ở đâu,
khu vực tác nghiệp của nhà báo trong phòng xử …
Trước đây phiên tòa xét xử vụ án Năm Cam, tòa cho phép nhà báo vào
chụp ảnh 15 phút đầu giờ xử mỗi ngày, đây là một quy định theo tôi đáng
được nhân rộng.
Thực tế hiện nay tại nhiều phiên tòa các nhà báo đi qua đi lại, chỉa
máy ảnh vào mặt đương sự hay bị cáo, chụp cảnh bị cáo khóc, cười …vv,
nhiều khi rất phản cảm và thực tế đã xâm hại quyền của cá nhân đối với
hình ảnh của họ, thậm chí ảnh hưởng đến uy tín, danh dự công dân.
Cũng cần nói thêm là việc chụp ảnh tại phiên tòa nên được quy định
chặt chẽ hơn và phải phù hợp với quy định tại Bộ luật dân sự. Về nguyên
tắc, không ai được phép sử dụng hình ảnh cá nhân của người khác nếu
người đó không đồng ý.
Do vậy, chúng ta cần phải hướng đến quy định không cho phép chụp ảnh
tại phiên tòa. Nhà báo có thể chụp ảnh bị cáo, đương sự, nhưng nên chụp
bên ngoài phòng xử án. Nhiều nước trên thế giới cấm chụp ảnh tại phiên
tòa.
Luật sư Trần Hồng Phong
