Lê Trung Thành
Theo kế hoạch, ngày hôm nay, 28-1-2013, Chính phủ sẽ bắt đầu trình lên Bộ Chính trị đề án tái cơ cấu mới (lần thứ hai) Tập đoàn Vinashin. Tại sao lại phải “tái cơ cấu” đến lần thứ hai? Thế thì kết quả của tái cơ cấu lần thứ nhất trong hai năm qua của cái “Tập đoàn thép”... rỉ này như thế nào? Đấy là những câu hỏi mà bất kỳ ai từng theo dõi với tất cả ưu tư “sự cố dông bão Vinashin” cũng như số phận hiểm nghèo hiện tại của nó không thể không đặt ra. Chưa thấy báo chí nào có được một lời giải đáp thỏa đáng. Dưới đây BVN xin đăng bài viết của cộng tác viên Lê Trung Thành, kỹ sư và nhà báo trong ngành giao thông vận tải, người từng có cả một hệ thống bài phóng sự chấn động trên trang mạng chúng tôi về thực trạng của Tập đoàn đóng tàu Vinashin trong những năm tháng danh nổi như cồn của nó cho đến giữa năm 2010.
Bauxite Việt Nam
Tháng 6/2010, những tin tức đầu tiên về sự đổ vỡ của Tập đoàn Công
nghiệp Tàu thủy Việt Nam (VINASHIN – VNS) xuất hiện trên các phương tiện
thông tin đại chúng, làm dư luận xã hội xôn xao và lo lắng…
Tới ngày 31/7/2010, sau khi nghe Ban Cán sự Đảng Chính phủ các ngành
chức năng báo cáo, Bộ Chính trị đã có văn bản chính thức về tình hình
VNS và chỉ đạo Chính phủ, các bộ liên quan khẩn trương tìm biện pháp cứu
vãn VNS bên bờ vực phá sản với số nợ 86.000 tỷ đồng, trong đó, nợ đến
hạn phải trả là 14.000 tỷ đồng, tỉ lệ nợ tính trên vốn chủ sở hữu gấp 11
lần… Theo chỉ thị này, Chính phủ phải đưa ra kế hoạch tái cơ cấu VNS
trên cơ sở Nghị quyết Hội nghị trung ương 3 (Khóa IX) về thí đỉểm mô
hình tập đoàn kinh tế đồng thời thành lập Ban Chỉ đạo tái cơ cấu VNS và
cử ông Nguyễn Sinh Hùng – khi đó là Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng
thường trực – làm Trưởng ban. Ngày 18/11/2010, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
ký quyết định số 2108 QĐ - TTg phê duyệt đề án tái cơ cấu VNS với ba
ngành nghề chính là công nghiệp đóng tàu, sửa chữa tàu biển với qui mô
phù hợp, tiếp tục phát triển công nghiệp phụ trợ và đào tạo, nâng cao
tay nghề cho cán bộ, công nhân ngành đóng tàu.
Cũng trong thời gian ấy, nhiều nhân vật chính, liên quan đến sự sụp
đổ của VNS đã bị bắt tạm giam, nhiều người khác bị đưa vào “tầm ngắm”.
Để mau chóng ổn định tình hình, Thủ tướng điều động ông Nguyễn Ngọc Sự –
nguyên Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (phụ trách tài
chính) – giữ chức Chủ tịch Hội đồng thành viên VNS và ông Trương Văn
Tuyển – Anh hùng Lao động, nguyên Trưởng ban Quản lý dự án Nhà máy lọc
dầu Dung Quất, nguyên Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam – làm
Tổng Giám đốc VNS.
Đưa hai ông về trấn giữ VNS đang lúc nước sôi, lửa bỏng, người ta hy
vọng các vị thuyền trưởng mới sẽ xắn tay trục vớt được con tàu VNS chìm
sâu dưới đáy… Và, ít tháng sau, văn phòng Tập đoàn VNS thay đổi khá
nhiều vị trí, dưới các Tổng Công ty thành viên cũng có sự điều chuyển
một số người đứng đầu nhằm củng cố lại tổ chức đang rệu rã sau những
biến cố động trời làm nhân tâm ly tán…
Ngoài việc điều chuyển một số dự án, nhà máy, đội tàu biển sang Tập
đoàn Dầu khí Việt Nam và Tổng Công ty Hàng hải Việt Nam (Vinalines),
thực chất là để san sẻ gánh nặng lỗ lã, nợ nần, thất thoát mà VNS đã gây
ra, Chính phủ hứa sẽ tăng vốn điều lệ cho VNS… để hà hơi, tiếp sức,
khẩn cấp cứu nguy cho VNS. Có chút vốn còm cõi cấp cho các nhà máy đóng
tàu thanh toán lương, nợ đọng nhiều tháng, có tiền chi trả đơn hàng, vật
tư, thiết bị để hoàn thành một số tàu đang đóng dở dang. Thu được một
chút kết quả nhỏ nhoi, nhiều quan chức lớn tiếng vỗ về dân chúng rằng
tái cơ cấu VNS đã đi đúng hướng và sau một vài năm sẽ trả hết nợ nần rồi
làm ăn có lãi vào năm 2013, 2014…
Trong bầu không khí “lạc quan”, Ban Chỉ đạo tái cơ cấu VNS và các tân
lãnh đạo tập đoàn đưa ra một bản kế hoạch sản xuất kinh doanh năm 2011
với sản lượng 22.763 tỷ đồng, tăng 198% so với năm 2010! Chính phủ giao
cho VNS năm 2011 phải hoàn thành 73 tàu… và tiếp tục giải cứu VNS bằng
mọi cách. Nào là yêu cầu Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB) cho VNS vay
không lãi suất tới 290 tỷ đồng để trả nợ lương và đóng bảo hiểm xã hội,
nào là khoanh nợ, giãn nợ khiến nhiều ngân hàng thua lỗ vì phải trích
quĩ dự phòng rủi ro, ảnh hưởng lớn tới uy tín và hoạt động kinh doanh
của họ. Điển hình là, trong tổng số nợ xấu của VDB tính đến ngày
30/12/2010 là 22.664 tỉ đồng thì có tới 3970 tỉ mà VDB đã cho VNS vay
không để thu hồi. Còn Ngân hàng Thương mại cổ phần Nhà Hà Nội (Habubank)
vì cho VNS vay hơn 3.000 tỷ đồng không phát sinh lợi nhuận (trong tổng
số dư nợ xấu là 3729 tỷ đồng) đã phải ngậm ngùi xóa một thương hiệu có
tiếng về quản trị và văn hóa doanh nghiệp sáp nhập vào Ngân hàng cổ phần
Sài Gòn - Hà Nội (SHB). Đau xót hơn, bà Tổng giám đốc Habubank kiêu
hãnh một thời bị đưa xuống bộ phận “thu hồi công nợ” của SHB!
Mặc dù được ưu ái vay không lãi suất, hoãn nộp thuế nhập khẩu vật tư,
thiết bị, được “bật đèn xanh” để dễ dàng vay vốn ngân hàng… nhưng VNS
vẫn không gượng dậy như mong muốn.
Sự dao động, hoang mang kéo dài khiến người lao động sống trong cảnh
tạm bợ, lắt lay, việc làm không ổn định gây tâm lý chán chường. Nhiều kỹ
sư giỏi, được đào tạo bài bản cũng tìm tháo thân khỏi VNS. Hết 8 tháng
đầu năm 2011, VNS chỉ giao trả khách hàng được 13 tàu, báo hiệu cho sự
đổ vỡ lớn “cái kế hoạch” vội vàng và thiếu khoa học mang nặng tính hình
thức, duy ý chí. Để trám vào lỗ hổng, người ta “phát động thi đua”, dồn
dập ngày đêm cố sức làm và bàn giao được 61 con tàu. Dẫu có cố gắng
nhưng VNS chỉ hoàn thành 43.9% kế hoạch năm với sản lượng 9.982 tỷ đồng
và doanh thu đạt 10.656 tỷ đồng, chỉ bằng 50% kế hoạch năm.
Thực tế phũ phàng ấy không biết liệu đã là hồi chuông cảnh tỉnh những
người lãnh đạo Tập đoàn và cả Ban Chỉ đạo tái cơ cấu VNS chưa, nhưng ít
nhất cũng cho họ thấy rõ những khó khăn chồng chất từ hậu quả kinh
hoàng của số nợ 96.700 tỷ đồng (theo số liệu của Thanh tra Chính phủ
công bố tháng 6/2011); lỗ lũy kế là 4.985 tỷ, lỗ “tìêm tàng” do chi phí
sản xuất kinh doanh dang dở của những hợp đồng đóng tàu bị hủy là 2.787
tỷ và 4.688 tỷ là các khoản thu nội bộ nhưng chưa xác định được bên phải
trả (?) và 1.036 tỷ tiền phạt và trả lãi cho các chủ tàu do VNS vi phạm
hợp đồng. Những thất thoát cực lớn này khiến nhiều ngân hàng vốn liều
mạng mở hầu bao cho VNS tiêu phí các năm trước, bây giờ cũng chùn tay,
vì vậy, năm 2011, VNS chỉ vay được khoảng 15% số vốn cần thiết nên kế
hoạch đóng tàu bị đảo lộn hoàn toàn. Số tàu đóng mới cho Tổng Công ty
Hàng hải Việt Nam hầu như giậm chân tại chỗ vì Vinalines cũng thua lỗ
nặng nề lấy tiền đâu mà chuyển cho VNS?
Sang năm 2012, lãnh đạo VNS có vẻ “khiêm nhường” hơn nên chỉ đưa ra
kế hoạch sản lượng tăng 10 - 15% so với sản lượng thực hiện được trong
năm 2011 nhưng bản thân ông Chủ tịch Hội đồng thành viên VNS Nguyễn Ngọc
Sự, đã thấy trước việc không có hợp đồng đóng mới thì chẳng có chuyển
biến gì đáng kể. Và sự thật đã chứng minh, hồi giữa năm 2012, VNS nín
thở chờ tin gói hợp đồng đóng mới hơn 20 tàu 53.000 DWT từ Hy Lạp… nhưng
rồi… các nhà thầu Trung Quốc đã nhanh tay chộp mất với giá chào hạ hơn
VNS. Giữa thời buổi vận tải biển suy thoái, kiếm được hợp đồng dẫu chỉ
đủ sở hụi cũng là may mắn rồi. Do vậy, nhiều hãng đóng tàu sẵn sàng giảm
giá để có việc làm.
Đối với VNS, năm 2012 là một năm khốn khó nhất, cộng 9 tháng đầu năm,
sản lượng mới đạt hơn 1.500 tỷ và đến hết năm chỉ nhặt nhạnh thêm vài
ba trăm tỷ nữa. Cả tập đoàn “hợp nhất” sản lượng mà chỉ đạt xấp xỉ một
trăm triệu đô la Mỹ đã làm tiêu tan mọi hy vọng của mục tiêu chủ yếu
nhất trong kế hoạch tái cơ cấu. Nó cũng dẫn tới hệ lụy cho các năm tiếp
theo còn lún sâu vào khó khăn. Không có việc làm là không còn đội ngũ
thợ trung thành nữa, không còn khả năng trả lãi, trả gốc những khoản nợ
đang dần đến hạn, đặc biệt là khoản vay 750 triệu USD trái phiếu Chính
phủ phải trả đầu năm 2016.
Làm cả năm không đủ nuôi nhau, lấy tiền đâu tích lũy mà trả lãi, nói gì đến trả nợ gốc quá lớn như vậy???
Câu trả lời còn ở phía trước nhưng cách duy nhất sẽ lại lấy công khố thanh toán nợ cho VNS để giữ thể diện quốc gia?
Kế hoạch tái cơ cấu VNS năm 2011-2013 đã đi được hai phần ba chặng
đường nhưng kiểm điểm lại, chẳng có mục tiêu nào đạt! Ông Phạm Viết
Muôn, Phó Văn phòng Chính phủ, bây giờ về Ban Đổi mới sắp xếp doanh
nghiệp nhà nước từng công bố, hơn hai năm qua, Ban Chỉ đạo tái cơ cấu
VNS đã có 80 cuộc họp và ban hành 200 văn bản liên quan đến Tập đoàn
VNS. Về mặt hành chính, đây là một số liệu đáng nể vì bình quân, một
tháng có 4 cuộc họp hay một tuần một lần họp và theo đó, một tháng có 9
văn bản, mỗi tuần có hơn 2 văn bản. Vậy mà VNS vẫn chìm nghỉm dưới đáy
sâu. Làm sao vực lên được khi công việc đóng tàu, sửa chữa tàu ở các nhà
máy chủ lực nổi danh như Bạch Đằng, Phà Rừng, Hạ Long, Nam Triệu, Bến
Kiền… im ắng (may mắn nhất, chỉ có nhà máy đóng tàu Sông Cấm liên doanh
với Tập đoàn Damen – Hà Lan. Họ lo vật tư, tiền vốn, thiết bị… và Sông
Cấm “làm công, ăn lương”, nên thu nhập của người lao động ổn định nhưng
tính theo giá trị sản lượng thu về cho VNS chẳng được là bao).
Hải Phòng, Quảng Ninh – căn cứ chính của VNS, nơi nhiều dự án ngốn
hàng ngàn tỷ đồng để xây dựng mới triền đà từ bảy tám chục ngàn tấn đến
một trăm ngàn tấn – mở rộng nhà máy thêm hàng chục hecta, và để phát
triển nóng ngành công nghiệp phụ trợ, VNS vội vã đầu tư nhà máy nhiệt
điện, nhà máy cán thép… cùng hàng loạt khu công nghiệp ở Nam Định, Hải
Dương, Quảng Ninh. Vốn chẳng dồi dào, lại chia năm, xẻ bảy, đã vậy các
chủ đầu tư móc nối với nhà thầu, khoản thì mua thiết bị cũ nát, khoản
thì đút túi… nên lúc khủng hoảng, hầu hết nằm bất động. Người ta cứ tự
trấn an mình bằng luận điệu “VNS không thất thoát, tài sản còn “nguyên
vẹn” đấy chứ?”. Nếu có dịp ghé thăm “Khu công nghiệp VNS Cái Lân”, mới
thấy xót xa vì nhiều nhà máy đã “khánh thành”, đã cho “mẻ thép” đầu
tiên, đã cho dòng điện đầu tiên, giờ nằm xếp xó, cả ngàn tỷ đồng thành
đống sắt vụn… chào bán mãi đâu thấy người mua.
Về tới Thủy Nguyên - Hải Phòng nơi VNS chôn nhiều tiền nhất dưới đáy
sông, đáy biển thì mới cảm nhận rõ nhất về sự “không thất thoát” bởi
những bãi cọc khổng lồ, bởi những cột bê tông trơ thép hoen gỉ, bởi
những khung nhà xưởng phơi trong mưa nắng và những triền đà mốc meo.
Chúng “trơ gan cùng tuế nguyệt” biết tới khi nào sẽ “sinh lợi” cho các
ông chủ ở Nam Triệu, Phà Rừng, Bạch Đằng???
Ngay cả Nhà máy đóng tàu Dung Quất đã chuyển giao cho Tập đoàn Dầu
khí cũng chẳng khấm khá hơn dù ông chủ mới có tiềm lực mạnh gấp mấy lần
VNS. Hiện tại, khu triền đà thứ hai dang dở vẫn mênh mông nước, và khu
nhà máy đầu tư bằng trăm triệu USD vay của Trung Quốc vẫn là mấy dãy nhà
hoang lạnh, ngoài sân cỏ mọc lút đầy. Ông chủ mới chỉ khai thác triền
đà thứ nhất, đóng xong tàu chở dầu trọng tải 104.000 DWT nhưng đến nay,
con tàu trị giá 1200 tỷ chưa hoạt động vì còn thiếu nhiều loại giấy
chứng nhận đăng kiểm. Chủ tàu PV Trans phải bỏ thêm 4 triệu USD cho nhà
máy mua thiết bị bổ sung từ Hàn Quốc… Hiện nay, nhà máy tiếp tục cố đóng
cho xong tàu chở dầu 105.000 DWT để hoán cải thành kho chứa dầu nổi
trên mặt biển. Chi phí hoán cải tăng thêm 20 triệu USD. Đến năm 2014 nếu
đóng xong tàu này là hết việc. Hai, ba năm rồi, cũng chưa ký được hợp
đồng đóng mới nào. Thỉnh thoảng, có vài ba tàu kéo, xà lan… của ngành
dầu khí vào sửa chữa. Những kỳ vọng đóng tàu hơn trăm ngàn tấn, sửa chữa
tàu tới ba, bốn trăm ngàn tấn mà VNS theo đuổi tan thành mây khói.
Đóng tàu lớn làm gì để đến nông nỗi này? Ảnh: LTT
Khi đang hưng thịnh, tiền vay dễ dàng, VNS như thỏi nam châm cực mạnh
hút hết đám doanh nhân xu thời, chạy chọt các cửa để doanh nghiệp của
họ được gắn mác Vinashin. Mấy trăm con cháu sinh sôi nảy nở trong vài ba
năm mang đủ màu sắc, nhưng khi vỡ nợ mới thấy VNS buôn thương hiệu
nhiều hơn là góp vốn thực. Tuy nhiên, đám cháu con chẳng phải tay vừa,
chúng cũng tranh thủ lợi dụng VNS đục nước, béo cò, gây bao hậu quả khôn
lường. Ông Nguyễn Ngọc Sự đã hy vọng sẽ nhanh chóng sớm giải quyết dứt
điểm 216 doanh nghiệp này. Hồi ấy, ông lạc quan tuyên bố rằng VNS đầu tư
vào 216 doanh nghiệp số vốn 23.000 tỷ đồng. Ông sẽ lấy lại số tiền đó
trả nợ thì tổng nợ còn 53.000 tỷ. Ông sẽ cổ phần hóa, ông sẽ bán các
loại vật tư, thiết bị tồn kho… lấy thêm mười mấy ngàn tỷ nữa. Số nợ sẽ
còn lại chừng 40 ngàn tỷ. Số nợ này so với số vốn đăng ký kinh doanh là
14.650 tỷ đồng thì chỉ gấp 2,8 lần, nó còn dưới mức giới hạn cho phép.
Và, ông có thể kiểm soát được công nợ rồi!
Sau hơn hai năm chấp chính, kế hoạch của ông nhích từng… centimet.
Nhiều doanh nghiệp kêu bán nhưng không mấy người để tâm. Thứ có thể bán
được thì đến chính ông cũng không dám duyệt… Thứ muốn giải thể, xin phá
sản thì không đủ vốn điều lệ… Bao nhiêu thủ tục rắc rối, phiền hà khiến
VNS gần như chịu bó tay.
Các doanh nghiệp ăn theo còn tồn tại thì Tập đoàn vẫn còn phải gánh
vác trách nhiệm mặc dù từ khi tiến hành kế hoạch tái cơ cấu VNS, đám
cháu con không còn nơi bấu víu nhưng cũng không thể rũ bỏ ngay vì nhiều
nguyên nhân phức tạp.
Hơn nửa năm nay, Ban Chỉ đạo tái cơ cấu VNS cùng lãnh đạo Tập đoàn
VNS lập kế hoạch tái cơ cấu mới hay còn gọi là tái cơ cấu lần hai. Nhiều
phương án được lập ra, lúc thì giữ lại 8-9 nhà máy, lúc giữ lại hơn
chục nhà máy, lúc cho mất chữ “tập đoàn” để đưa về Bộ Giao thông Vận tải
quản lý như một tổng công ty… Riêng nhân lực của ngành đóng tàu, họ chỉ
muốn giữ lại trên dưới mười ngàn người, có nghĩa là, trên dưới hai mươi
ngàn cán bộ, công nhân khác sẽ phải rời khỏi VNS. Giải quyết chế độ
lương bổng, bảo hiểm xã hội… cho hai chục ngàn người giữa lúc VNS đang
thảm bại toàn diện là điều không tưởng. Những đồng tác giả kế hoạch tái
cơ cầu lần hai đang trông chờ vào Bộ Chính trị nghiên cứu và có quyết
định cuối cùng vào quý I- 2013.
Nội dung của kế hoạch tái cơ cấu lần hai kéo giãn thời gian phục hồi
VNS tới năm, ba năm nữa và tiếp tục nuôi hy vọng phát triển ngành đóng
tàu với mục tiêu “phù hợp” với thực tế hơn, bớt sự hoang tưởng so với kế
hoạch tái cơ cấu lần thứ nhất.
Tại sao phải có kế hoạch lần hai? Đó là vì, cả ba mục tiêu của kế
hoạch lần thứ nhất đã bị phá sản. Mà nguyên nhân như một chuyên gia cũ
của VNS đã viết; “họ áp dụng một hệ thống pháp luật còn nhiều khiếm
khuyết để giải quyết cái vô pháp luật là điều không khả thi, không thực
tế”.
Đã vậy, những người đi trục vớt tàu đắm mà đuổi hết thuyền viên cũ,
rủ rê một đám bạn “có vấn đề” ở nơi khác, cả đời chưa trèo lên tàu bao
giờ, chỉ thu phục đám cơ hội trong các thuyền viên cũ thì thất bại là
chắc chắn!
Một điều nữa, cần nhắc lại là: “VNS không đủ năng lực đóng tàu thương
mại, không có khả năng đóng tàu đúng tiến độ và có lãi. Như vậy, VNS
không có năng lực cạnh tranh!”.
“Nhìn về tương lai đầy nước mắt…”, VNS tồn tại như thế nào nếu vẫn
còn những người lãnh đạo ôm ấp tư duy thủ cựu để tự huyễn hoặc mình và
ru ngủ dư luận xã hội!
L.T.T.
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN.
