Minh Diện
Chiều 21-3-1978, Hội trường của trường đảng Nguyễn Ái Quốc II, Thủ
Đức, như nghẹt thở. Mấy trăm cán bộ cơ quan trung ương và các tỉnh,
thành phố phía Nam được triệu tập về đây từ hai, ba ngày trước. Ăn, ngủ
ngay tại đây, nội bất xuất, ngoại bất nhập, công an giám sát chặt chẽ.
Tôi là phóng viên báo Tiền Phong, Trung ương Đoàn trưng dụng làm “nhiệm vụ đặc biệt” cũng nằm trong số đó.
Nhiệm vụ đặc biệt gì không ai được biết. Qua vài thông tin rò rỉ, các “quân sư quạt mo” nhận định chuẩn bị đánh tư sản thương nghiệp, mật danh X-3, dưới sự chỉ huy của “Bàn tay sắt”
Đỗ Mười và giờ G đã điểm! Khi đó, ông Đỗ Mười là Phó Thủ tướng kiêm
nhiệm Trưởng ban Cải tạo Công thương nghiệp Xã hội chủ nghĩa, phụ trách
vấn đề cải tạo Công thương nghiệp XHCN tại miền Nam.
Hôm đó, ông Đỗ Mười mặc chiếc quần Kaki màu cà phê đậm, chiếc áo Sơ
mi ngắn tay cùng màu, chân đi dép. Ông có khổ người khệnh khạng, mặt chữ
“nãi”, trán ngắn đầy nếp nhăn, miệng cá trê, bờm tóc dựng
trông rất dữ. Tôi đã được nghe nói nhiều về tính bốc đồng, nóng nảy của
ông Đỗ Mười, hôm đó được giáp mặt, quả đúng vậy.
Đúng như mọi người dự đoán, chiến dịch X-5 đã bắt đầu.
Ông Đỗ Mười đọc Quyết định của Thủ tướng, đọc Chỉ thị 100 - CP, và
triển khai kế hoạch cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh tại thành
phố Hồ Chí Minh và các tỉnh phía Nam.
Ông nói: “Từ sau giải phóng chúng ta đã thực hiện X-1, tập trung
bọn ngụy quân, ngụy quyền học tập cải tạo. Đã thực hiện X-2 đánh bọn tư
sản mại bản. Bây giờ chiến dịch X-3, quyết liệt nhất, nhằm tiêu diệt
tận gốc rễ chủ nghĩa tư bản, tay sai đế quốc Mỹ…
“Đánh rắn phải đánh dập đầu, ta đã đánh dập đầu rồi, nhưng con
rắn tư bản đánh dập đầu nó chưa chế, cái đuôi nó còn nguy hiểm hơn cái
đầu. Không giần cho nát cái đuôi của nó, thì nó vẫn tác oai tác quái phá
chúng ta. Vừa qua kẻ nào vơ vét mì chính (bột ngọt), vải vóc, đường,
sữa đầu cơ trục lợi, rồi lại đổ tội cho nhà nước ta chuyển ra Bắc nên
thị trường khan hiếm? Chính là bọn tư sản thương nghiệp! Kẻ nào tích trữ
thóc gạo để dân ta đói? Chính là bọn đầu nậu lúa gạo. Tôi hỏi các đồng
chí, kẻ nào cung cấp lương thực, thực phẩm cho tổ chức phản động trên
Lâm Đồng chống phá cách mạng? Kẻ nào? Chính là bọn tư sản đấy! Bọn gian
thương đầu cơ, phá hoại, bọn ngồi mát ăn bát vàng, rút rỉa máu xương
đồng bào ta, ngăn cản con đường tiến lên xã hội chủ nghĩa của đảng ta
...”.
Ông Đỗ Mười nói say sưa, hùng hồn, quyết liệt. Mép ông sủi bọt. Tay ông vung vẩy. Mồ hôi trán đầm đìa.
Lúc đầu ông mặc quần áo nghiêm chỉnh, sau một hồi diễn thuyết khoa
chân múa tay, ông bật nút áo sơ mi phanh ngực ra. Cuối cùng cởi phăng
cái áo sơ mi ướt đẫm mồ hôi, trên người ông chỉ còn mỗi chiếc áo may ô
ba lỗ.
Ông vẫn hăng nói: “Cho nên chúng ta phải róc thịt chúng ra. Bắt
chúng lao động sản xuất, tự làm lấy mà ăn. Phải biết cày ruộng, cấy lúa,
trồng ngô. Đất hoang còn nhiều, bắt chúng đổ mồ hôi sôi nước mắt kiếm
miếng ăn ...”.
Bầu không khí ngột ngạt và kích động muốn nổ tung hội trường. Sức
nóng từ Đỗ Mười truyền đến từng người. Tiếng vỗ tay rào rào, tiếng cười
tiếng nói hả hê. Những gương mặt hừng hực khí thế "xung trận".
Xin đừng ở vị trí hôm nay phán xét những người trong cuộc ba mươi lăm
năm trước, thời điểm đó tư duy của mọi người khác bây giờ, nhất là tư
duy của những cán bộ đảng viên vốn tin tưởng tuyệt đối vào đường lối
chính sách của đảng. Những người mà Đảng bảo sao cứ làm đúng phắc như
vậy. Hãy bình tĩnh nhìn lại một cách trung thực, khách quan, để thấy một
phần nỗi đau của mình, bạn bè mình, dân tộc mình, nỗi đau từ sự ấu trĩ,
nóng vội, làm ào ào, đặt trái tim không đúng chỗ ngay từ khởi đầu!
Ông Đỗ Mười kết thúc buổi triển khai chiến dịch X-3, bằng mấy cái chém tay như có 'thượng phương bảo kiếm': “Anh
nào, chị nào nhụt ít chí thì lui ra một bên. Kẻ nào tỏ ra nhân nhượng
với bọn tư sản là phản bội giai cấp, không phải Bôn - sê- vích, có tội
với đảng với dân, sẽ bị trừng trị!”.
Chúng tôi ra về với một tâm trạng nặng nề, mang theo lời cảnh tỉnh “Tuyệt đối bí mật”.
Nhưng hình như linh tính đã báo điềm chẳng lành cho thành phố Sài
Gòn. Đó là cảm giác của tôi khi chạy xe máy từ cầu Công Lý lên cảng Bạch
Đằng vòng qua Chợ Lớn. Người dân đổ ra đường nhiều hơn, vội vã, tất
tưởi, gương mặt thất thần, nhiều tốp người tụm nhau bàn tán. Người ta
nháo nhào đi mua từng cân muối ký gạo, như sắp chạy càn. Người dân thành
phố vốn nhạy cảm và đó lại là cảm giác đúng: Thủ tướng nào thì chưa
biết, nhưng trước hết phải lo thủ lấy miếng ăn!
Bảy giờ sáng hôm sau, ngày 23-3-1978, tất cả các cửa hàng kinh doanh
to nhỏ, đủ mọi ngành nghề, ngóc ngách, đóng cửa, án binh bất động theo
lệnh của Uỷ ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh. Một bản thông báo ngắn
gọn do ông Vũ Đình Liệu thay mặt UBND thành phố ký được ban hành ngay
sau đó, xác nhận “Chiến dịch X-3”, bắt đầu ở thành phố mang tên Bác.
Tất cả các cơ sở kinh doanh, buôn bán, nhà hàng, cửa hàng, kho tàng,
trung tâm dịch vụ bị niêm phong. Danh sách đã được lên từ trước. Họ làm
bí mật lâu rồi. Như một trận đánh giặc đã được trinh sát, điều nghiên tỉ
mỉ, chính xác. Các tổ công tác ập vào từng điểm bất ngờ, nhanh chóng
niêm phong tài sản, khống chế mọi người trong gia đình nội bất xuất,
ngoại bất nhập. Mỗi điểm niêm phong có tối thiểu một tổ ba người, không
cùng cơ quan, không quen biết nhau. Họ là thanh niên xung phong, thanh
niên công nhân các nhà máy, sinh viên các trường đại học, cả những thanh
niên các phường được huy động vào chiến dịch.
Ngay buổi chiều hôm ấy một cuộc mít tinh tuần hành từ Nhà văn hóa
thanh niên do Thành đoàn tổ chức. Hàng ngàn học sinh, sinh viên rầm rộ
xuống đường, diễu hành khắp các phố chính Sài gòn, Chợ Lớn, hoan nghênh
chính sách cải tạo công thương nghiệp của đảng, đả đảo bọn gian thương.
Suốt đêm Câu lạc bộ thanh niên vang lên bài ca “Tình nguyện”, “Dậy mà đi”. Khi chống Mỹ sinh viên học sinh hát những bài hát ấy, giờ cũng hát những bài hát ấy để tăng bầu nhiệt huyết đánh tư sản!
Ngày 26-3-1978, cô công nhân Nguyễn Thị Bé B. ở nhà máy dệt Phong Phú
được kết nạp đoàn vì từ chối nhận một món quà của một cơ sở kinh doanh
mà cô canh giữ. Tiếp theo một trường hợp tương tự, anh thanh niên Vũ
Ngọc Ch. ở nhà máy dệt Thắng Lợi.
Mấy ngày sau tiếng trống ở trường Trần Khai Nguyên quận 5, vang lên,
như trống trận. Đó là nơi tập trung của 1.200 thanh niên học sinh người
Hoa xuống đường ủng hộ chính sách cải tạo công thương nghiệp tư bản tư
doanh, người dẫn đầu là cô học sinh lớp 11, có gương mặt búp bê, mái tóc
cắt ngằn: Lý Mỹ.
Lý Mỹ là con gái một gia đình kinh doanh buôn bán, có một cửa hàng ở
đường Cách mạng Tháng Tám, quận 10. Khi X-3 nổ ra, Lý Mỹ mới 17 tuổi,
được tổ chức đoàn tuyên truyền giáo dục lý tưởng cộng sản chủ nghĩa,
được kết nạp đoàn khóa 26-3, được nghe đích thân ông Đỗ Mười nói chuyện
về chính sách cải tạo công thương nghiệp. Trái tim non trẻ của cô học
sinh mười bảy tuổi như sôi sục bầu máu nóng đấu tranh giai cấp, cô đã
chọn đối tượng để đấu tranh, đó chính là cha mẹ mình.
Lý Mỹ vận động thuyết phục cha mẹ kê khai tài sản, cha mẹ chần chừ,
cô trực tiếp đứng ra kê khai. Cô theo dõi bố mẹ cất giấu vàng bạc, của
cải, báo cho tổ kê khai moi móc ra bằng hết. Lý Mỹ phát biểu trên báo: “Tinh
thần Pavel Corsaghin sáng chói trong trái tim tôi! Tôi không cần vàng
bạc, của cải, cha mẹ tôi bóc lột của nhân dân. Từ hôm nay tôi từ bỏ giai
cấp bóc lột, bước sang cuộc sống mới, hòa vào dòng người lao động vinh
quang xây dựng xã hội chủ nghĩa” (Báo Tiền Phong số 40, 1978).
Khi cha mẹ vật vã than khóc, và dọa ra nước ngoài, Lý Mỹ tuyên bố nếu
cha mẹ xuất cảnh, cô sẽ ở lại một mình, chấp nhận cuộc sống cô đơn để
cống hiến cho lý tưởng cộng sản!
Không phải chỉ có một Lý Mỹ, mà hàng trăm “Lý Mỹ” như vậy. Những “Lý Mỹ” được sinh ra nóng hổi dưới lá cờ Đoàn thanh niên cộng sản Hổ Chí Minh.
Khi cải cách ruộng đất ở miền Bắc tôi là đứa trẻ sáu tuổi đi xem đấu
tố như xem hội hè, khi cải tạo công thương nghiệp ở miền Nam, tôi ba
mươi tuổi, là người trong cuộc. Trước con mắt tôi, cuộc cách mạng sau
chỉ khác cuộc cách mạnh trước là không bắn giết, còn giống hệt nhau.
Cũng con tố cha mẹ, vợ tố chồng, bạn bè tố nhau. Những cán bộ từng hoạt
động bí mật trong chiến tranh, được những gia đình buôn bán, giàu có bao
bọc, giờ quay ngoắt lại tịch thu tài sàn ân nhân của mình. Những tính
từ bọn, đồng bọn, “tên tư sản”, “con buôn” thay danh từ ông,
bà, anh, chị. Gần ba chục năm trước, người bị quy là địa chủ, phú nông
xấu xa thế nào, thì 1978, người bị gọi là tư sản, con buôn xấu xa như
vậy. Người ta đã phủ nhận một tầng lớp tiên tiến của xã hội, nhục mạ
tầng lớp đó, đào hố ngăn cách giữa các tầng lớp nhân dân, và kéo lùi sự
phát triển của đất nước, đó là một sự thật lịch sử cần ghi nhận.
Chiến dịch X-3 thành phố Hồ Chí Minh, đã đánh gục 28.787 nhà máy, xí nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh, hộ buôn bán.
Ông Nguyễn Văn Linh nói: “Khi tôi làm Trưởng ban cải tạo trung
ương, tìm hiểu và dự kiến Sài Gòn, Chợ Lớn có khoảng 6.000 hộ kinh doanh
buôn bán lớn. Khi anh Đỗ Mười thay tôi, anh ấy áp dụng theo quy chuẩn
cuộc cải tạo tư sản Hà Nội từ năm 1955, nên con số mới phồng to lên như
vậy” (Nguyễn Văn Linh, Những trăn trở trước đổi mới).
Ông Đỗ Mười đưa hàng ngàn hộ tiểu thương, trung lưu vào diện cải tạo, gộp luôn những hộ sản xuất vào đối tượng đó.
Ông Nguyễn Văn Linh nói: “Anh Mười không trao đổi với chúng tôi. Anh ấy có 'thượng phương bảo kiếm' trong tay, toàn quyền quyết định” (Nguyễn Văn Linh, trăn trở cuộc đổi mới).
Ông Đỗ Mười thay ông Nguyễn Văn Linh làm Trưởng ban cải tạo ngày
16-2-1978. Trong chiến dịch X-3, Đỗ Mười không sử dụng người của Nguyễn
Văn Linh, mà đưa hầu hết cán bộ từ miến Bắc vào nắm giữ những vị trí
quan trọng. Đồng thời ông bố trí cán bộ các ngành thương nghiệp, giao
thông vận tải, công nghiệp nhẹ, kho hàng vào tiếp quản. Ông đóng đại bản
doanh ở Thủ Đức, trực tiếp chỉ đạo, không tham khảo bất cứ ý kiến ai
trong cơ quan lãnh đạo thành phố Hồ Chí Minh.
Kết quả X-3, với “công lao to lớn” của Đỗ Mười, thu được
khoảng hơn 4.000 kg vàng, gần 1.200.000 đô la, và một khối lượng hàng
hóa không thống kê hết. Từ chiếc xe hơi, TiVi, tủ lạnh, đến bịch bột
giặt, quả trứng gà đều khê khai và tịch thu chất trong các kho, để rồi
không cánh mà bay, hoặc biến thành phế thải.
X-3, cú đòn trời giáng cuối cùng, biến “Hòn ngọc Viễn Đông” thành “Thành phố chết”,
đẩy thêm dòng người bỏ đất nước ra đi bất chấp hiểm nguy, bao nhiêu số
phận đã rã rời trên biển sâu. Năm 2005, nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt
nhìn nhận: “Trong các chiến dịch cải cách ruộng đất và cải tạo công
thương nghiệp, nhiều nhân sĩ yêu nước, nhiều nhà kinh doanh có công với
cách mạng đã không được coi như bạn nữa, gây những tổn thất lớn về chính
trị và kinh tế".
Có lần chúng tôi hỏi nhà báo Trần Bạch Đằng: “Hình như trong 63 năm tham gia cách mạng và làm lãnh đạo, ông Đỗ Mười không đề lại một tác phẩm nào?”. Ông Trần Bạch Đằng chớp mắt nhếch cái miệng méo xẹo: “Cha ấy để lại cho đời tác phẩm cải tạo công thương nghiệp!”.
Ông Đỗ Mười sinh ngày 2-2-1917 tại Thanh Trì, Hà Nội. Ông làm rất
nhiều chức vụ quan trọng, từng làm Tổng bí thư đảng cộng sản Việt Nam
1991-1997.
Tôi không muốn viết chân dung ông bởi chẳng có gì đáng viết, chỉ ghi
lại vài dòng những người đồng chí của ông, nhận xét về ông.
Ông Đoàn Duy Thành, nguyên Phó Thủ tướng chính phủ kề: “Một lần
anh Mười xuống Hải Phòng, tôi và anh Nguyễn Dần dẫn anh ấy đi thăm nhà
máy đóng tàu. Đi ngang Quán Toan thấy cái nhà hai tầng, anh Mười hỏi:
“Nhà ai đây?” tôi trả lời: “Dạ nhà anh Bút lái xe”, anh Mười nói: “Nếu
tôi mà là bí thư, chủ tịch thành phố tôi sẽ tịch thu ngay cái nhà này
làm nhà mẫu giáo!”.
Ông Đỗ Mười là người đố kỵ với Đại tướng Võ Nguyên Giáp, không biết
vì ghen ghét tài năng hay nguyên nhân gì. Ông Đoàn Duy Thành kể: “Chuẩn
bị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ V, anh Mười gọi tôi tới, nêu vấn đề
anh Văn năm 16 tuổi được thực dân Pháp cho sang Pháp học 6 tháng. Rồi
anh Mười bảo, về nói cho đoàn đại biểu Hải Phòng biết, và những ai quen
biết ở các đoàn khác cũng nói cho các đồng chí ấy biết. Tôi hỏi anh
Trường Chinh, anh Trường Chinh bảo: “Võ Nguyên Giáp năm 1941-1942, kể cả
việc làm con nuôi Martin trùm mật thám Đông Dương là chuyện bịa hết!” (Làm người là khó).
Ông Nguyễn Văn Linh trong một lần hội nghị ở T78 đã nói thẳng với ông Đỗ Mười: “Anh
Mười tưởng rằng làm Uỷ viên Bộ chính trị là to lắm, muốn nói gì thì
nói, muốn làm gì thì làm, muốn phê bình ai cũng được... Anh Mười đứng
dậy nói: “Tôi nói đó là tinh thần Bôn-sê-vich” (Làm người là khó).
Ông Đoàn Duy Thành kể tiếp: “Có lần tôi hỏi anh Tô (Phạm Văn Đồng): “Còn Đỗ Mười thì sao?”. Anh Tô suy nghĩ hai ba phút rồi nói: “Chỉ có phá!”.
Nguyên Thủ tướng Phạm Văn Đồng nói rất đúng với trường hợp cải tạo công thương nghiệp.
Năm nay ông Đỗ Mười hơn chín chục tuổi rồi. Nghe nói ông vẫn phải
nuôi con mọn. Tôi không biết có đúng không, và nếu đúng, tương lai nó sẽ
ra sao? Cầu trời, nó đừng như những “đứa con” sinh ra từ cuộc cải tạo công thương nghiệp 1978 như Lý Mỹ!
Minh Diện
