Nguyễn Vũ Bình
Đất nước Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa của sự thay đổi lớn
lao nhất trong suốt chiều dài lịch sử. Tự do cho người dân Việt Nam và
Dân chủ cho toàn xã hội. Đứng trước thời khắc lịch sử này, chúng ta,
những cá nhân, những tổ chức đã chuẩn bị những gì để đóng góp vào công
cuộc xây dựng thể chế dân chủ của đất nước? Nhìn sang các nước láng
giềng Phi-lip-pin và Thái lan, các nước đã có nền dân chủ mấy chục năm,
chúng ta không khỏi lo lắng, ái ngại. Xa hơn về không gian, nhưng gần
hơn về thời gian xây dựng thể chế dân chủ là các nước “Mùa Xuân Ả Rập”,
đặc biệt là Ai Cập, một đất nước hỗn loạn và ẩn chứa nhiều bất ổn.
Ukraine, Nga, các nước đã chuyển đổi thể chế dân chủ từ sự sụp đổ nhanh
chóng và khá bất ngờ của các chế độ Cộng sản, cũng lại là sự bất ổn,
mong manh. Theo khảo sát tình trạng Dân chủ ở 167 quốc gia và cố gắng
định lượng chỉ số dân chủ do tạp chí The Economist ở Anh
tiến hành, chỉ có 28 quốc gia được đánh giá là các nước có chỉ số dân
chủ đầy đủ, 53 quốc gia có thể chế dân chủ khiếm khuyết, 29 quốc gia có
thế chế chính trị hỗn hợp, 54 quốc gia là chính thể chuyên chế.
Một cách
đánh giá bao quát hơn, trong số trên 150 quốc gia có đầy đủ các định
chế của một nền dân chủ như: hiến pháp dân chủ, các đảng phái chính trị
(đa nguyên, đa đảng), tam quyền phân lập, tự do ngôn luận, tự do báo
chí, lập hội và hội họp…nhưng chỉ có trên dưới 30 quốc gia được xem là
dân chủ tự do, số còn lại, hơn 120 nước được cho là chỉ có dân chủ trong
tuyển cử. Tại sao các quốc gia đều có các định chế dân chủ như nhau, mà
hơn 2/3 số nước lại không có được tự do thực sự của người dân?!? Với
một tỷ lệ như vậy, khi Việt Nam chuyển sang chế độ dân chủ, chúng ta sẽ
chen chân vào top 30 quốc gia dân chủ tự do, hay cũng sẽ nằm lại trong
số hơn 120 quốc gia chỉ có dân chủ trong tuyển cử? Đành rằng chuyển từ
thể chế độc tài toàn trị Cộng sản, sang một thể chế dân chủ khiếm khuyết
(dân chủ tuyển cử) đã là một bước tiến vĩ đại đối với dân tộc Việt Nam.
Người dân sẽ được tự do hơn rất nhiều, và mức sống cao hơn hẳn so với
khi sống trong chế độ cũ. Nhưng ai cấm chúng ta, những người con dân đất
Việt, tìm ra những khiếm khuyết và thiếu sót trong các thể chế dân chủ
hiện hành và cách thức xây dựng thể chế dân chủ hiện nay trên thế giới,
để từ đó khắc phục các khiếm khuyết, thiếu sót đó, xây dựng một nền dân
chủ tự do thực sự cho đất nước Việt Nam.
Xây dựng thể chế dân chủ để đem lại tự do, dân chủ thực sự là một
thách thức vô cùng lớn. Trước hết, đó là thách thức đặc thù, của một
nước Việt Nam, với đầy đủ khó khăn và thuận lợi trong công cuộc xây dựng
nền dân chủ vĩ đại. Nhưng thách thức lớn hơn nhiều, đó là vượt qua được
lối mòn tai hại của cách thức xây dựng thể chế dân chủ phổ biến hiện
nay trên thế giới.
I/ Những thách thức đặc thù Việt Nam trong quá trình xây dựng thể chế dân chủ
Việt Nam là một nước có thể chế chuyên chính, độc tài toàn trị Cộng
sản. Nhưng có sự khác biệt hơn so với Liên Xô và các quốc gia Đông Âu
trước khi sụp đổ, đó là Việt Nam đã có một thời gian khá dài hội nhập
với thế giới. Nền kinh tế đã tiếp xúc, làm quen với kinh tế thị trường,
các quan hệ quốc tế đã rộng mở, nhận thức của người dân có rất nhiều
thay đổi từ tiến trình này. Tuy nhiên, về khía cạnh chính trị, nhà cầm
quyền Việt Nam đã thành công trong việc độc quyền tồn tại một đảng Cộng
sản giữ vai trò lãnh đạo đất nước. Cũng chính vì sự độc quyền về chính
trị này, với sự can thiệp của chính trị vào tất cả các lĩnh vực (dù cách
thức can thiệp có khác trước đây), nền kinh tế Việt Nam đã phá sản hoàn
toàn, xã hội Việt Nam bị dồn nén cùng cực và sự sụp đổ của chế độ Cộng
sản Việt Nam đã hiển hiện trước mắt. Hậu quả của việc chỉ có một đảng
chính trị (đảng Cộng sản Việt Nam) thật là tai hại trong hoàn cảnh chế
độ sụp đổ không có lực lượng chính trị thay thế.
1/ Thách thức lớn - không có lực lượng chính trị thay thế
Chúng ta đều biết rằng, khi một chế độ sụp đổ, nếu có lực lượng
chính trị thay thế, xã hội sẽ giảm bớt được rất nhiều sự hỗn loạn, không
có khoảng trống quyền lực, một hoàn cảnh nguy hiểm đưa tới thời cơ cho
những kẻ cơ hội chính trị. Bối cảnh về các lực lượng chính trị tại Việt
Nam hiện nay, chỉ có một đảng chính trị, là đảng Cộng sản, các lực lượng
đối lập có một số tổ chức ở hải ngoại nhưng chưa xây dựng được cơ sở
tại Việt Nam (về cơ bản). Khi sự sụp đổ chế độ xảy ra, đảng Cộng sản là
thủ phạm đưa đất nước vào ngõ cụt dẫn tới sự sụp đổ chắc chắn không còn
vai trò, tiếng nói gì (với tư cách một lực lượng chính trị) trong việc
xây dựng chế độ mới. Các đảng phái hải ngoại, dù có chuyển toàn bộ bộ
máy từ nước ngoài về trong nước, cũng không thể kịp xây dựng thành một
tổ chức hoàn chỉnh để có thể thay thế vai trò của đảng Cộng sản Việt
Nam. Người dân trong nước, trừ một số người tham gia và quan tâm tới vấn
đề đấu tranh dân chủ, phần lớn còn chưa biết tới sự tồn tại của các tổ
chức, đảng phái đó. Chính vì vậy, cần có một thời gian để xây dựng các
tổ chức chính trị. Hệ quả của việc không có một lực lượng chính trị thay
thế, là các lực lượng chính trị, các tổ chức đảng phái sau này được lập
ra, hoặc được đưa từ nước ngoài về (để hoàn thiện) có vai trò như nhau,
không có lực lượng nào, tổ chức nào chiếm ưu thế. Điều này đòi hỏi một
quá trình làm việc chung, vừa hợp tác vừa đấu tranh, những hoạt động rất
xa lạ với phần lớn người dân trong nước.
2/ Phần lớn người dân bất ngờ khi chế độ sụp đổ, cả xã hội chưa có sự chuẩn bị cho việc thay đổi chế độ.
Không chỉ có những người dân thường, kể cả những người đấu tranh
dân chủ, rất nhiều người không nghĩ, và không tin chế độ Cộng sản Việt
Nam sẽ sụp đổ trong tương lai gần. Đây là điều hết sức bình thường,
ngoài việc sự kiện sụp đổ của một chế độ là vấn đề quá lớn, quá phức tạp
thì nguyên nhân khiến cho phần lớn người dân bất ngờ và không nghĩ có
sự thay đổi chế độ trong thời gian ngắn tới đây là do:
- Hàng ngày, hàng giờ người dân tiếp xúc với hệ thống công quyền
của chế độ, vẫn thấy nó hùng vĩ và không có gì thay đổi so với trước
đây.
- Người dân bị bưng bít thông tin về những vấn nạn kinh tế, xã hội,
chính trị. Về kinh tế, số liệu không chính xác và bị bóp méo, cũng như
cách giải thích né tránh khủng hoảng sâu sắc và toàn diện của nền kinh
tế. Về xã hội, chính trị, họ không biết được quá trình cướp đất của quan
chức, của nhà nước đã tạo ra đội ngũ dân oan hàng triệu người trên khắp
mọi miền đất nước. Sự đàn áp và dồn nén không trừ một tôn giáo nào
khiến cho hàng triệu tín đồ phẫn nộ. Sự nhu nhược của nhà cầm quyền
trước sự thôn tính và bành trướng của Trung Quốc trên biển Đông và trên
khắp đất nước khiến cho bao thanh nien, trí thức căm phẫn, uất hận…tất
cả là một sự dồn nén đến cùng cực của xã hội.
- Điều quan trọng nhất, rất nhiều người không nghĩ và không tin có
sự thay đổi chế độ trong tương lai gần là do người ta không nhìn thấy
lực lượng nào, tổ chức nào thách thức sự lãnh đạo của đảng Cộng sản Việt
nam. Người ta luôn nghĩ, muốn thay đổi một chế độ thì phải có lực lượng
thách thức, đánh đổ đảng Cộng sản và thể chế hiện thời. Người ta không
biết, không nghĩ và không tin rằng, chế độ Cộng sản Việt Nam có thể sụp
đổ chỉ giản dị là hết tiền để nuôi, duy trì hệ thống khổng lồ, giúp cho
đảng Cộng sản độc quyền lãnh đạo đất nước. Người ta không biết rằng, sự
cạn kiệt nguồn lực của chế độ đã đến cùng lúc với một nền kinh tế hoang
tàn, niềm tin đổ vỡ hoàn toàn, cùng sự dồn nén cùng cực của rất nhiều
giai tầng trong xã hội. Chính vì vậy mà tuy sống trong khó khăn, cảm
nhận sự bức bối, nhưng phần lớn người dân không nghĩ rằng sẽ có sự sụp
đổ của chế độ trong tương lai gần.
Đây là thách thức không nhỏ, cho quá trình xây dựng thể chế dân
chủ. Bởi vì người dân quá bất ngờ, sự hoảng loạn sẽ diễn ra rất khốc
liệt gây ra rất nhiều khó khăn cho quá trình xây dựng thể chế dân chủ
trong tương lai.
3/ Phần lớn người Việt nam chưa có kỹ năng làm việc tập thể một
cách tự nguyện, các tổ chức, lực lượng chính trị chưa có kinh nghiệm hợp
tác, đối thoại trong những công việc chung.
Như chúng ta biết, người dân Việt Nam có nhiều phẩm chất tốt, cao
đẹp, nhưng cũng có nhiều nét tính cách hạn chế, khiếm khuyết. Một trong
số hạn chế lớn là khả năng, kỹ năng làm việc chung, tập thể. Có nhiều
người gọi khiếm khuyết này, ở phạm vi hẹp, là kỹ năng làm việc theo
nhóm. Ở quy mô lớn hơn, gọi là văn hóa tổ chức. Đây đúng là hạn chế,
khiếm khuyết lớn trong quá trình xây dựng thể chế dân chủ trong tương
lai. Thực ra, từ trước tới nay, người Việt Nam chúng ta cũng vẫn làm
việc trong nhiều tổ chức khác nhau. Tuy nhiên, đó là việc làm có tính
chất bắt buộc (tham gia các đoàn thể), làm việc ở cơ quan. Nhưng những
công việc xây dựng thể chế dân chủ, tính chất tự nguyện rất rõ nét và
chiếm ưu thế, thì chúng ta yếu và thiếu trầm trọng kỹ năng cũng như kinh
nghiệm làm việc. Mặt khác, do chưa có các tổ chức chính trị, đoàn thể
tự nguyện, nên chúng ta cũng rất hạn chế trong việc phối hợp, hợp tác và
đối thoại giữa các tổ chức, đơn vị đoàn thể với nhau cho các công việc
chung. Ở hải ngoại, chúng ta cũng có một số tổ chức, đoàn thể nhưng kinh
nghiệm qua nhiều năm cho thấy, hiệu quả phối hợp, làm việc chung và đối
thoại rất hạn chế và khiêm tốn.
Đi sâu vào nghiên cứu lịch sử, chúng ta biết rằng, trước đây tổ
tiên của chúng ta, thậm chí đời ông của chúng ta hiện nay, cũng không
phải không có kinh nghiệm làm việc chung. Chúng ta có “lệ làng” ở tất cả
các vùng nông thôn, được tổ chức và điều hành hoạt động rất hay và hiệu
quả. Nhưng đến thời kỳ Cộng sản, những nét tính cách, văn hóa đó bị phá
hủy vì bị đánh đồng với văn hóa phong kiến. Đây là điều vô cùng đáng
tiếc. Sau khi mở cửa, hội nhập, những nét văn hóa và lễ hội đang dần
được phục hồi, đi kèm theo là cách thức làm việc chung, tự nguyện đang
được gây dựng trở lại.
Trên đây là khái quát những khó khăn, thách thức đặc thù trong quá
trình xây dựng thể chế dân chủ trong tương lai. Còn rất nhiều thách thức
đặc thù Việt Nam trong việc này, như tâm lý bầy đàn khá đậm nét của
người Việt Nam, thói háo danh, hư danh và sĩ diện cũng rất trầm trọng.
Hạn chế về những kiến thức xã hội, nhân văn và quản trị xã hội trong môi
trường giáo dục Việt nam cũng sẽ ảnh hưởng không nhỏ tới tiến trình xây
dựng nền dân chủ. Tuy nhiên, với tất cả các thách thức đặc thù Việt
nam, cũng chỉ chiếm 30% nỗi lo lắng, lo ngại Việt Nam không xây dựng
thành công thể chế dân chủ hiệu quả. Số phần trăm còn lại, 70% lo lắng
giành cho việc chúng ta sẽ rơi vào “lối mòn tai hại’ của việc xây dựng
thể chế dân chủ hiện nay trên thế giới. Mặt khác, nếu chúng ta thoát
được “lối mòn tai hại” của việc xây dựng nền dân chủ, chúng ta sẽ dễ
dàng giải quyết các thách thức đặc thù của Việt nam.
II/ Thách thức lớn nhất: khiếm khuyết, nhầm lẫn và thiếu sót
trong quá trình xây dựng thể chế dân chủ phổ biến hiện nay trên thế
giới.
1/ Khảo sát sơ lược các nền dân chủ, một số vấn đề lý luận
Như phần đầu bài viết có đề cập, thế giới có trên 150 quốc gia, có
thể chế dân chủ, nhưng chỉ có xấp xỉ 30 quốc gia, có được dân chủ tự do.
Cách xem xét về chỉ số dân chủ, cũng cho kết quả tương tự, gần 30 quốc
gia có chỉ số dân chủ đạt mức dân chủ đầy đủ. Vấn đề là, tất cả 150 quốc
gia ấy, đều cơ bản có các định chế dân chủ, bao gồm hiến pháp
dân chủ, cơ chế tam quyền phân lập, các quyền con người tự nhiên và dân
sự…mà tại sao chỉ có chưa đến 30 quốc gia có tự do cho người dân. Điều
này cũng có nghĩa là, phần lớn các quốc gia có đầy đủ các định chế dân
chủ nhưng người dân chỉ có dân chủ trong tuyển cử, chứ không có dân chủ
tự do thực sự. Tại sao và vì sao???
Đi sâu vào xem xét, trong số gần 30 quốc gia đạt được dân chủ tự
do, hay chỉ số dân chủ đạt mức dân chủ đầy đủ, chúng ta thấy có ba
trường phái để xem xét, nghiên cứu. Đầu tiên là Nhật, Đức, hai quốc gia
xây dựng thể chế dân chủ sau khi chế độ độc tài đổ vỡ hoàn toàn, nhưng
lại có bước tiến thần kỳ nhất. Tiếp theo là những quốc gia châu Âu, điển
hình là các nước Tây-Bắc Âu. Cuối cùng là trường hợp của Hoa Kỳ.
Trường hợp của Nhật, Đức, chúng ta không thấy có một sự khác biệt
nào về hiến pháp, về các định chế dân chủ so với các quốc gia khác. Đồng
thời, chúng ta cũng không nghe ai nói, ca ngợi gì về nền dân chủ của
hai nước này. Vậy sự thần kỳ có được là do đâu? Trước hết, cả hai quốc
gia đều có truyền thống dân chủ trước khi các chế độ độc tài được lập ra
và bị xóa sổ. Nhưng quan trọng hơn, người Nhật và người Đức đều có các
yếu tố quý giá sau đây trong tính cách, văn hóa dân tộc: tự trọng, kỷ
luật và tự tôn dân tộc rất cao. Điều này có nghĩa là, cùng thể chế dân
chủ như nhau (mới chỉ là điều kiện cần), họ còn có các yếu tố văn hóa và
tâm lý dân tộc giúp cho đất nước và nền dân chủ phát triển, đạt được
các kết quả thần kỳ đó. Cũng không thể bỏ qua một yếu tố nhỏ khách quan,
là sự hỗ trợ tuyệt đối của Mỹ sau thế chiến thứ hai cho hai quốc gia
này.
Đối với các nước Tây - Bắc Âu, cũng có nét tương tự, tuy rằng biểu
hiện có khác nhau. Chúng ta cũng chỉ nghe nói, các nước Bắc Âu, có cuộc
sống và mức phúc lợi cao, chứ cũng chưa hề nghe nói về nền dân chủ có sự
khác biệt nào về thể chế so với các quốc gia khác. Tuy nhiên, các quốc
gia Tây - Bắc Âu có truyền thống dân chủ lâu đời, lại nằm trong vòng ảnh
hưởng của đạo Cơ Đốc, đạo Tin Lành, những tôn giáo có sự khoan dung,
chấp nhận các khác biệt ở mức độ cao. Như vậy, tâm lý và văn hóa của các
quốc gia châu Âu cũng vẫn là yếu tố quan trọng để góp phần xây dựng nền
dân chủ tự do của họ.
Vậy có quốc gia nào, mà sự phát triển của đất nước họ, tự do của người dân chỉ đơn thuần
dựa vào thiết chế dân chủ của họ không? Câu trả lời: Có! đó chính là
Hoa Kỳ. Tại sao? Tại vì Hoa Kỳ là quốc gia đa sắc tộc, đa tính cách và
đa văn hóa (Hợp Chủng quốc Hoa Kỳ). Họ không có một dân tộc thuần nhất
(đã hình thành) trước khi xây dựng thể chế dân chủ. Đồng thời, quá trình
xây dựng thể chế dân chủ cũng chính là quá trình dung nạp các dân tộc,
các nền văn hóa khác nhau. Chúng ta không thể nói, Hoa Kỳ là dân tộc có
tâm lý và văn hóa phù hợp với sự phát triển được, mà chúng ta chỉ có thể
nói, sự phát triển của nền dân chủ, của đất nước Hoa Kỳ là do chính từ
thể chế dân chủ của nó. Đây là kết luận vô cùng quan trọng và giá trị,
có nghĩa là các quốc gia có thể xây dựng thể chế dân chủ bảo đảm tự do
của người dân và khả năng phát triển đất nước không phụ thuộc vào tâm lý
và văn hóa dân tộc. Đây cũng chính là điều mà nền dân chủ Hoa Kỳ được
ca ngợi và học theo trên toàn thế giới.
Một câu hỏi quan trọng tiếp theo, vậy tại sao, các quốc gia chuyển
đổi thể chế, chế độ xã hội sau này (thậm chí hiện nay), có đầy đủ hiến
pháp, cơ chế tam quyền phân lập, quyền tự do ứng cử và bầu cử, tự do lập
hội và hội họp, tự do ngôn luận và báo chí,… có các cơ quan đại diện
pháp luật không thiếu và không kém gì Hoa Kỳ lại không thể phát triển
được như vậy?
Phải chăng các nền dân chủ sau này chưa tìm được các nguyên lý, yếu
tố cốt lõi quyết định tự do cho người dân và sự phát triển của nền dân
chủ và đất nước Hoa Kỳ để từ đó xây dựng thể chế dân chủ đặt trọng tâm
và xoay quanh các nguyên lý và yếu tố đó?
(câu trả lời đầy đủ và rõ ràng có trong cuốn sách Dân Chủ - Nguyễn Vũ Bình)
Câu trả lời là đúng như vậy, tất cả các lý thuyết và sách báo về
vấn đề dân chủ không chỉ ra được, đâu là những nguyên lý cốt lõi, đâu là
yếu tố hạt nhân của nền dân chủ Hoa Kỳ và làm thế nào để xây dựng, thực
hiện, thực thi được các nguyên lý, yếu tố đó. Khi tôi đi vào tìm hiểu,
nghiên cứu lý thuyết, nguyên lý về tự do, về dân chủ, về việc xây dựng
thể chế dân chủ, tôi đã vô cùng sửng sốt khi phát hiện ra rằng, không có
một định nghĩa chung về dân chủ. Thật kỳ lạ! các sách báo còn chỉ ra
rằng, tính đến những năm 60 của thế kỷ XX, có trên 500 định nghĩa, khái
niệm về dân chủ!!! Chúng ta biết rằng, định nghĩa, khái niệm của một
thuật ngữ chính là để chỉ ra yếu tố cốt lõi nhất của nội hàm khái niệm
đó. Vậy mà chúng ta có, tính đến những năm 60 thế kỷ trước, trên 500
định nghĩa, có nghĩa là chưa chỉ ra được yếu tố cốt lõi, của khái niệm,
của nền dân chủ. Như vậy, việc chưa tìm ra các yếu tố, nguyên lý cốt lõi
và cách thức xây dựng, thực hiện và thực thi các yếu tố đó trong các
thể chế dân chủ sau này chính là nguyên nhân dẫn tới các nền dân chủ chỉ
dừng lại ở mức dân chủ tuyển cử, không có được nền dân chủ tự do mà
người dân hằng mong đợi.
2/ Những yếu tố cốt lõi của thể chế dân chủ và thách thức trong việc xây dựng thể chế dân chủ trong tương lai.
a/ Những yếu tố cốt lõi của thể chế dân chủ
Có hai yếu tố quan trọng nhất của thể chế dân chủ Hoa Kỳ, giúp cho
thể chế này vượt qua mọi cam go, thử thách đưa nhân dân và đất nước Hoa
kỳ tới vị thế ngày nay trên thế giới. Thứ nhất, đó là sự bình đẳng của
các cá nhân, của mọi công dân trước pháp luật. Đây chính là tiền đề của
dân chủ. Thứ hai, ý thức tự bảo vệ quyền con người của mỗi cá nhân, khi
có các cơ chế thực hiện, sẽ trở thành khả năng tự bảo vệ các quyền con
người của mỗi cá nhân trong xã hội. Đối với xã hội Hoa Kỳ, sự bình đẳng
ban đầu của những cá nhân tham gia xây dựng thể chế dân chủ là tự nhiên
(quá trình xây dựng thể chế dân chủ Hoa Kỳ cũng chính là quá trình hình
thành và xây dựng quốc gia Hoa Kỳ), còn đối với tất cả các quốc gia khác
sau này, đó là quá trình xây dựng tiền đề của dân chủ: Là sự chấp nhận
và thừa nhận sự khác nhau và khác biệt của mỗi cá nhân con người, mỗi
một nhóm người, tập thể đại diện cho từng sắc tộc, tôn giáo, vùng và địa
phương.
Ý thức tự bảo vệ quyền con người của người dân được bảo đảm bới các
yếu tố: 1- nhận thức của người dân về tự do, dân chủ; 2- sự tham gia
trực tiếp của người dân vào việc xây dựng thể chế dân chủ; 3- cơ chế bảo
vệ quyền con người để người dân có thể tự bảo vệ quyền con người của
mình.
b/ Thách thức lớn nhất trong việc xây xây dựng thể chế dân chủ trong tương lai
Các nước chuyển đổi thể chế chính trị, từ các hình thức độc tài
sang thể chế dân chủ phần lớn thực hiện các bước đi và hoạt động sau:
Xây dựng hiến pháp (phần lớn thuê các chuyên gia hiến pháp nổi tiếng thế
giới); định hình các đảng phái chính trị; ấn định lịch trình bầu cử,
công bố và xin ý kiến nhân dân về hiến pháp mới…Điều đáng lưu ý là các
hoạt động này được tiến hành trước hết và chủ yếu trên bình diện quốc
gia. Các hoạt động xây dựng thể chế dân chủ vùng và địa phương được thực
hiện sau và không phải là trọng tâm xây dựng thể chế dân chủ của các
quốc gia. Nội dung xây dựng thể chế dân chủ của các quốc gia bao gồm:
Xây dựng cơ chế tam quyền phân lập; xây dựng các thiết chế luật pháp bảo
đảm các quyền tự do cá nhân của con người, ví dụ quyền sống, quyền sở
hữu tài sản, quyền tự do ngôn luận…; xây dựng các thiết chế, luật pháp
bảo đảm quyền công dân (quyền tự do chính trị, dân sự), ví dụ quyền tự
do ứng cử và bầu cử, tự do hội họp và lập hội, tự do báo chí…
Thông qua cách thức và nội dung xây dựng thể chế dân chủ hiện nay trên thế giới, chúng ta có nhận xét sau:
* Việc xây dựng thể chế dân chủ chủ yếu trên bình diện quốc gia. Vai trò của người dân là hết sức mờ nhạt.
* Không có sự nhấn mạnh, ưu tiên nào trong tất cả các định chế được đề cập
* Không có cơ chế để người dân tự bảo vệ quyền con người của mình
Có thể hình dung, toàn bộ quá trình xây dựng thể chế dân chủ trên
thế giới hiện nay mới chỉ xây dựng phần “xác” của thể chế dân chủ. Phần
“hồn” của thể chế dân chủ, chính là nhận thức của người dân về tự do,
dân chủ, về cách thức xây dựng tự do dân chủ; sự tham gia của người dân
trong xây dựng thể chế dân chủ; và cuối cùng, ý thức và khả năng tự bảo
vệ quyền con người của người dân mới giúp cho thể chế dân chủ hoạt động
hiệu quả, có cả xác và hồn.
(xem thêm bài viết: Tại sao Ai Cập? Tại sao Dân chủ? – Nguyễn Vũ Bình)
* * *
Chúng ta đang đứng trước một cơ hội lớn, xây dựng thể chế dân chủ
từ con số không, giống như một ngôi nhà cũ được đập bỏ và xây mới hoàn
toàn. Dù có rơi vào “lối mòn tai hại” trong cách thức xây dựng thể chế
dân chủ hiện nay, thì nhân dân và đất nước cũng bước sang một trang sử
mới. Sức bật của đất nước gần 100 triệu người dân vừa thoát khỏi chế độ
độc tài là rất đáng kể. Tuy nhiên, nếu nhận thức được những hạn chế của
phần lớn các nền dân chủ hiện nay, chúng ta có thể tránh được các giới
hạn, tạo lập một thể chế dân chủ hiệu quả, tạo ra sự khác biệt và rút
ngắn được thời gian tiến kịp các nước phát triển hiện nay. Chúng ta sẽ
có cơ hội, chúng ta cần nhận thức và quyết tâm, để xây dựng thể chế dân
chủ cả thế giới phải ngưỡng mộ và học tập, chúng ta hãy cùng nhau xây
dựng Giấc Mộng Việt Nam./.
(Xin mời quý vị đón đọc bài cuối cùng trong loạt bài này: Nắm tay nhau xây dựng nền Dân chủ: Giấc Mộng Việt Nam)
Hà Nội, ngày 14/4/2014
Nguyễn Vũ Bình
